tc marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü gazetecilik ana bilim dalı gazetecilik bilim dalı

422 Pages·2012·2.41 MB·Turkish

T.C
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
GAZETECİLİK ANA BİLİM DALI
GAZETECİLİK BİLİM DALI

HÜRRİYET GAZETESİ 1948–2012
KURUMSAL KİMLİK, MÜLKİYET SAHİPLİĞİ VE GENEL YAYIN POLİTİKASI

DOKTORA

YUSUF ÖZKIR

İSTANBUL, 2012
T.C
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
GAZETECİLİK ANA BİLİM DALI
GAZETECİLİK BİLİM DALI

HÜRRİYET GAZETESİ 1948–2012
KURUMSAL KİMLİK, MÜLKİYET SAHİPLİĞİ VE GENEL YAYIN POLİTİKASI

DOKTORA

YUSUF ÖZKIR

Danışmanı: Doç. Dr. SELMA ULUS

İSTANBUL, 2012

ÖZET
Bu çalışma 1 Mayıs 1948 tarihinde yayına başlayan Hürriyet Gazetesinin 64 yıllık tarihini
irdelemektedir. Hürriyet Gazetesinin Sedat Simavi tarafından nasıl ve hangi bağlamda
kurulduğu, onun gazetecilikteki birikimi ve Hürriyet gazetesi ile birlikte basına getirdiği
yenilikler; Türkiye'nin demokrasiye geçiş süreciyle paralel bir şekilde ele alınmaktadır. Üç
boyutlu bir düzleme oturtulan çalışmada, ilk olarak, Hürriyet Gazetesinin mülkiyet
sahipliğini yapmış olan Sedat Simavi, Haldun Simavi, Erol Simavi ve Aydın Doğan'ın
gazeteciliğe bakış açısı, genel yayın politikasına nasıl bir etkide bulunduklarını ortaya
koyacak şekilde, incelenmektedir.
Çalışmanın ikinci odak noktasını Hürriyet'in genel yayın politikası ve Hürriyet'in
kurumsal gelişme serüveni oluşturmaktadır. Gazetenin künyesinde ve yazar kadrosunda
yaşanan değişimler ile Hürriyet Gazetesinin Türkiye'nin temel meselelerine yaklaşımı
irdelenmektedir. Yine bu bağlamda bir kurum olarak Hürriyet Gazetesinin siyasi partiler
ve siyasetçiler ile olan ilişkisinin durağan mı yoksa değişken mi olduğu örnekler üzerinden
tartışılmaktadır.
Bu çalışmanın ilerlediği üçüncü alan ise Türkiye'nin siyasi tarihidir. Her ne kadar içeriğin
ana teması siyasi tarih gibi görünmüyorsa da gazeteciliğin kendisi yaşamın bizatihi
somutlaştığı bir zemin olduğu için ikisini birbirinden ayırmak gerçekten çok zor olurdu.
Bu yüzden siyasal yaşam, çalışmanın genel akışı içerisinde ele alınmakta; siyaset
bilimcilerin analizlerinden hareket edilerek yakın Türkiye siyasi tarihinin ağırlıklı olarak
hangi hat üzerinde yoğunlaştığına değinilmektedir. Siyasi tarihin akışı Şerif Mardin'in
merkez-çevre kavramsallaştırmasının öngördüğü analiz uyarınca Türkiye'de çevresel
unsurların merkeze doğru hareketi şeklinde ele alınırken bu durumun Hürriyet gazetesine
yansıması laiklik ve irtica haberleri ekseninde tartışılmaktadır. Türkiye'nin demokrasi
serüveninde en kritik eşiklerin darbe dönemlerinde yaşandığı bilinen bir gerçektir. 27
Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, 28 Şubat ve 27 Nisan süreçleri sivil-asker ilişkileri bakımından
olduğu kadar basın-asker ilişkileri bakımından da önemli ayrıntılar taşımaktadır.
Hürriyet'in bu süreçlere nasıl yaklaştığı, bu olayları kimin gözünden yansıttığı ve dönemin
siyasi ve askeri kadrolarına ne kadar yer verdiği gazetenin yayın çizgisinin anlaşılması
I
açısından önemlidir. Bu yüzden darbe dönemlerinde Hürriyet'in izlediği yayın politikası
ele alınmaktadır.
Basın tarihi de bütünüyle olmasa da kırılma evreleri dikkate alınarak incelenmiştir. Bu
kapsamda Hürriyet Gazetesinin gördüğü işlev ise iki bağlamda; birincisinde haber ve köşe
yazısının muhtevasının değişiminde oynadığı rolde, ikincisinde aile gazetelerinden
sermaye gazetelerine geçiş sürecindeki pozisyonu ile ele alınmıştır. Ertuğrul Özkök'ün
genel yayın yönetmeni olmasıyla birlikte 90'lı yıllardan itibaren oluşmaya başlayan
tüketilebilirlik yönü güçlü magazin ağırlıklı gazeteciliğin yansımaları da burada
irdelenmektedir. Mayıs 2012'nin son günlerinde Hürriyet gazetesinde gerçekleştirilen yeni
künye çalışması da basında bir ilk olması açısından çalışmaya dahil edilmiştir. Hürriyet
Gazetesinin ilk günden bu yana izlediği yayın politikasında süreklilik vurgusuyla
adlandırılabilecek Kıbrıs Türkleri, Avrupa Birliği ve Dış Politikada resmi devlet
politikayla özdeşleşme gibi konuların bir izdüşümü de çalışma içinde verilmektedir.
Hürriyet Gazetesinin logosu ve logoda yer alan göstergeler, simgesel anlamları
bakımından ayrıca önemlidir. Türkiye Cumhuriyeti'nin resmi bayrağı, 'Türkiye
Türklerindir' sloganı ve Atatürk Silueti'nden oluşan göstergeler zaman akışına riayet
edilerek aktarılmaktadır. Bu üç düzlemde inşa edilen tez çalışmasının son kertede Hürriyet
Gazetesinin 64 yıllık tarihine ışık tutacak bütünsel bir yaklaşımı, kurumsal kimlik, genel
yayın politikası ve mülkiyet sahiplerinin gazetecilik anlayışı bağlamında ortaya
koyduğuna inanılmaktadır. Hürriyet'in gazetecilikte edindiği konumun mesleki anlamda
ve ideolojik bağlamda denk geldiği karşılığın bu çalışmayla birlikte daha net bir görünüm
kazandığı düşünülmektedir.

II
Abstract
This survey investigates the 64 years history of Turkish Daily newspaper Hurriyet, which
starts to be issued first time on 1st May 1948. That how and at which context Hurriyet was
initiated by Sedat Simavi, his background of journalism and the novelties he introduced
with Hurriyet to the press milieu in Turkey at that time, are dealt in parallel to the process
of Turkey’s transition from the one party state to democracy. In this study which is
grounded in a three dimensional plane, firstly, its owners’point of view of journalism
(respectively Sedat Simavi, Haldun Simavi, Erol Simavi ve Aydın Doğan), in such a way
that how they have been influential in respect to the general publishing policy of Hurriyet
is exposed, is investigated through this study.
The second dimension of the study is based on the general publishing policy and corporate
progress of Hurriyet. The changes on the masthead section and in the team of writers, and
Hurriyet’s handling the primary questions of Turkey are investigated. Furthermore, in the
context of previous debate, as an institution, that the relationship between Hurriyet and
political parties and politicians is stationary or variable are discussed via given examples.
The third dimension of this study is engaged is the political history of Turkey. Even
though the main theme of the content does not seem to be a political history, as the very
nature of journalism is a base where life becomes concrete in itself, it would be very
difficult to separate these two from each other. Therefore, the political life in Turkeyis
handled in the general course of the investigation; by moving through some political
scientists’ analyses, that which line the recent political history of Turkey has concentrated
on is mentioned. As the course of the political history in Turkey is dealt in a way that the
peripheral elements’ moves toward the centre in accordance with the analysis foreseen by
Serif Mardin’s the centre-periphery conceptualization, this situation’s reflection upon
Hurriyet is discussed through the axis oflaicism and political reaction. It is a very well
known reality that the most critical milestones in the democracy adventure of Turkey were
experienced during the area of the military coups. The 27 May, 12 March, 12 September,
28 February and 27 April periods have profound details in respect to the relations of the
Press the Military as well as in respect to the relations of civilians and the military. That
how Hurriyet dealt with these periods; from whose perspectives Hurriyet reflected the
events of these periods; and to what extent it allocated space on the newspaper for the
political and military figures is very crucial to understand Hurriyet’s publishing
III
framework. That’s why, in this study, the publishing politics Hurriyet had during the
periods of the military coups in Turkey is discussed.
As to the history of the Press in Turkey, even if not thoroughly, it is discussed by
regarding the breaking phases throughout its history. In this respect, what Hurriyet has
functioned is dealt, firstly, in the role it played during the changes of content of the news
and articles; secondly, its position during the transition process from the family
investments to the capital enterprises in Turkey. The reflections of the journalism, of
which consumptibility side is powerful, and paparazzi-laden journalism started to take
shape after Ertugrul Ozkok’s taking the position of editor in chief, is also discussed here.
Besides, The new operation on the masthead section at Hurriyet on the last days of May
2012 is included in the study as it was a first at the Pressmileu in Turkey. A projection of
the subjects such as Cyprus Turks, European Union, and the identification with the
Official State politics in the external politics, which might be named with en emphasis of
continuity in the publishing politics that Hurriyet has been fallowing since its inception, is
presented within the study. The logo of Hurriyet and the signs on the logo is also
important in respect to its symbolic meanings. The official flag of the Republic of Turkey,
the motto of ‘Turkey belongs to Turks’ and the signs composed of Ataturk’s silhouette
are presented by obeying to timeline.
It is eventually believed that this study, which has been built around these three
dimensions, presents a comprehensive and wholistic approach that sheds light on the 64
years history of Hurriyet, in the context of corporate identity, general publishing policy
and its owner’s journalism understanding. It is believed that the equivalence in the context
of professionalism and ideology complying with Hurriyet’s position gained through
journalism has been way more clarified through this investigation.

IV
İÇİNDEKİLER
(cid:1)
KISALTMALAR VII 
ÖNSÖZ X 
1. GİRİŞ 1 
1.1. Sorun ve Amaç: 1 
1.2. Kapsam ve Yöntem: 6 
1.3. İlgili İncelemeler: 10 
2. BÖLÜM: SEDAT SİMAVİ’NİN BASIN YAŞAMINDAKİ YERİ 12 
2.1. Hürriyet Gazetesi’nden Önce Sedat Simavi 12 
2.2. Sedat Simavi’nin Gazeteciliği ve Yayıncılığı 13 
2.3. Basın Birliği’nden Gazeteciler Cemiyeti’ne Sedat Simavi 22 
3. HÜRRİYET GAZETESİ'NİN KURULUŞU VE DÖNEMİN SİYASİ KOŞULLARI 29 
3.1. Türkiye’nin Demokrasiye Geçiş Süreci 1945–1950 29 
3.2. Çok Partili Yaşama Geçişi Etkileyen Dış Faktörler 35 
3.3. Çok Partili Yaşama Geçişi Etkileyen İç Faktörler 40 
3.4. Hürriyet Gazetesi'nin Kuruluşu: 1 Mayıs 1948 46 
3.5. Hürriyet Gazetesi'nin İlk Sayısı ve Genel Özellikleri 49 
3.6. Hürriyet Gazetesi'nin Basına Getirdiği Yenilikler 52 
3.6.1.Haber ve Köşe Yazısı 54 
3.6.2.Fotoğraf Kullanımı 55 
3.7. Hürriyet’in Logosundaki 'Türk Bayrağı' ve 'Türkiye Türklerindir' İfadesi 56 
3.8. Sedat Simavi Döneminde Hürriyet’in Yayın Politikası 58 
3.9. Hürriyet’in Kurucu Sermayesi ve 'Yahudi Gazetesi' Eleştirisi 69 
3.10. Sedat Simavi’nin Mirası 74 
4.BÖLÜM: HÜRRİYET GAZETESİ'NDE HALDUN SİMAVİ VE EROL SİMAVİ
DÖNEMİ 1953–1994 77 
4.1. Dönemin Siyasi Koşulları: 77 
4.1.1. 14 Mayıs 1950 Seçimlerinden 12 Eylül 1980 Darbesine 77 
4.1.2. 12 Eylül Darbesi'nden 90’lara 98 
4.2. HALDUN SİMAVİ DÖNEMİ (1953-1968) 110 
4.2.1. Haldun Simavi’nin Gazetecilik Anlayışı 110 
4.2.2. Haldun Simavi Döneminde Hürriyet Gazetesi'nin Künyesi 115 
4.2.3. Hürriyet Gazetesi’ndeki Yapısal Gelişmeler 119 
4.2.4. Haldun Simavi Döneminde Hürriyet’in Genel Yayın Politikası 128 
4.2.5. Hürriyet Gazetesi-Siyasal Yaşam İlişkisi 142 
4.3.EROL SİMAVİ DÖNEMİ (1968-1994) 144 
4.3.1. Erol Simavi’nin Gazetecilik Anlayışı 144 
4.3.2. Erol Simavi Döneminde Hürriyet’in Yapısal Gelişimi 152 
V
4.3.3. Erol Simavi Döneminde Hürriyet Gazetesi'nin Künyesi 163 
4.2.4. Erol Simavi Döneminde Hürriyet Gazetesi'nin Genel Yayın Politikası 170 
4.3.5. Erol Simavi-Başbakan Turgut Özal İlişkisi 189 
4.3.6. Hürriyet Gazetesi ve Siyasal Yaşam İlişkisi 195 
4.3.7. Erol Simavi Döneminde Hürriyet’in Satışı Konusu 198 
5. HÜRRİYET GAZETESİ'NDE AYDIN DOĞAN DÖNEMİ: -1994- 202 
5.1. Dönemin Siyasi Koşulları 1994–2012 202 
5.2. 3 Kasım 2002 Genel Seçimleri ve AK Parti Dönemi 210 
5.3. Aile Gazetelerinden Holding Gazetelerine Geçiş 237 
5.4. Aydın Doğan’ın Milliyet Gazetesi’yle Basına Girişi -1979- 247 
5.5. Hürriyet Gazetesi’nde Aydın Doğan Dönemi 252 
5.6. Doğan Yayın Holding ve Aydın Doğan’ın Gazetecilik Anlayışı 256 
5.7. Koç Grubu-Aydın Doğan İlişkisi 269 
5.8. Aydın Doğan Döneminde Hürriyet Gazetesi'nin Yapısal Gelişimi 274 
5.9. 2012 Yılında Künye ve Yazar Kadrosu 287 
5.10. Sosyal Sorumluluk ve Kurumsal Kimlik Çalışmaları 294 
5.11. Aydın Doğan Döneminde Hürriyet Gazetesi'nin Genel Yayın Politikası 297 
5.11.1.Laiklik 302 
5.11.2. Avrupa Birliği 309 
5.11.3. Hürriyet’te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Haberleri 314 
5.11.4. PKK Terörü, Kuzey Irak ve Kürt Ulusalcılığı Konusu 316 
5.11.5. Hürriyet’te Yayın Politikası Değişikliği 321 
5.11.6. 1 Mayıs'ın Aktarılması ve Dönemsel Değişiklikler 324 
5.12. Aydın Doğan-Hürriyet Gazetesi ve Siyasi İktidar İlişkisi 326 
5.13. Doğan Yayın Holding, Vergi Cezası ve Hürriyet Gazetesi 331 
5.14. Hürriyet Gazetesi ve Doğan Yayın Holding’in Axel Springer Ortaklığı 338 
5.15. Hürriyet Gazetesi’nde Kadro Değişimi 344 
5.16. Aydın Doğan Döneminde Hürriyet Gazetesi ve Doğan Yayın Holding Bünyesindeki
Gazetelerin Satılması Konusu 352 
5.17- Sonuçtan Önce: Hürriyet Gazetesi'nin Kimlik Haritası 356 
6-SONUÇ 364 
KAYNAKÇA 383 

VI
KISALTMALAR

AP: Adalet Partisi
AB: Avrupa Birliği
AK Parti: Adalet ve Kalkınma Partisi
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
AİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
ANAP: Anavatan Partisi
AK Parti: Adalet ve Kalkınma Partisi
ASALA: Ermenistan'ın Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu (Armenian Secret Army for the
Liberation of Armenia)
BM: Birleşmiş Milletler
BDP: Barış ve Demokrasi Partisi
CHP: Cumhuriyet Halk Partisi
CKMP: Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
FP: Fazilet Partisi
DPC: Doğan Printing Center
DMG: Doğan Medya Grubu
DYH: Doğan Yayın Holding
DP: Demokrat Parti
DSP: Demokratik Sol Parti
DYP: Doğru Yol Partisi
VII