TC Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Ana Bilim Dalı Sınıf Öğretmenliği ...

226 Pages·2008·1.02 MB·Turkish

T.C.
Marmara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü
İlköğretim Ana Bilim Dalı
Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı

İLKÖĞRETİM I. VE II. KADEME ÖĞRETMENLERİNİN ÖĞRETİM STİLİ
TERCİHLERİNE GÖRE ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNE İLİŞKİN
ALGILARININ İNCELENMESİ
(Doktora Tezi)

LÜTFİ ÜREDİ

İstanbul 2006

T.C.
Marmara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü
İlköğretim Ana Bilim Dalı
Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı

İLKÖĞRETİM I. VE II. KADEME ÖĞRETMENLERİNİN ÖĞRETİM STİLİ
TERCİHLERİNE GÖRE ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNE İLİŞKİN
ALGILARININ İNCELENMESİ
(Doktora Tezi)

LÜTFİ ÜREDİ

Danışman: Doç. Dr. Yıldız GÜVEN
T.C.
Marmara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü

İLKÖĞRETİM I. VE II. KADEME ÖĞRETMENLERİNİN ÖĞRETİM STİLİ
TERCİHLERİNE GÖRE ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNE İLİŞKİN
ALGILARININ İNCELENMESİ

Lütfi ÜREDİ

İmzalar

Danışman : Doç. Dr. Yıldız GÜVEN................. ........................

Jüri Üyesi : Prof. Dr. Adnan KULAKSIZOĞLU ........................

Jüri Üyesi : Prof. Dr. Sefer ADA....................... ........................

Jüri Üyesi : Prof. Dr. Münire ERDEN............... ........................

Jüri Üyesi : Prof. Dr. Şefik YAŞAR.................. ........................

İlköğretim Bölümü
Doktora Tezi

İSTANBUL 2006
ÖNSÖZ
Bu araştırmada; İlköğretim I. ve II. kademe öğretmenlerinin öğretim stili
(uzman/otorite, kişisel model/uzman/otorite, kolaylaştırıcı/kişisel model/uzman, ve
temsilci/kolaylaştırıcı/uzman) tercihlerine göre öğretmenlik mesleğine ilişkin algılarının
(öğretmenliğin sosyal statüsüne, etik değerlerine, alan bilgisi yeterliliklerine,
öğretmenlik formasyonuna, kendi yeterliliklerine ilişkin algıları) anlamlı bir farklılık
gösterip-göstermediği araştırılmıştır.
Araştırmanın başlangıcından sonlandırılmasına kadar her aşamasında bana
büyük motivasyon ve destek veren, yol gösteren, değerli deneyim ve bilgilerinden
yararlanma fırsatı bulduğum, araştırmama büyük bir titizlik ve özen göstererek katkılar
sağlayan, hoşgörüleriyle yanımda olan değerli hocam ve danışmanın Doç. Dr. Yıldız
Güven’e en içten teşekkürlerimi sunarım.
Araştırmamın istatistiksel analizlerinde bana zaman ayıran ve değerli fikirleri
ile yardımlarını esirgemeyen Yard. Doç. Dr. Canan Savran’a; değerli eleştirileriyle yol
gösterici tutumlarından dolayı çalışmama büyük bir katkıda bulunan Prof. Dr. Adnan
Kulaksızoğlu’na ve Prof. Dr. Sefer Ada’ya; tezimi dikkatle okuyup değerlendiren Prof.
Dr. Münire Erden’e ve Prof. Dr. Şefik Yaşar’a teşekkür ederim.
Dilsel eşdeğerlik çalışmamdaki katkılarından dolayı Marmara Üniversitesi
Atatürk Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi İngilizce Öğretmenliği Öğretim
üyelerine ve ölçek sorularını samimiyetle cevaplayan dördüncü sınıf öğrencilerine;
araştırma ölçeklerinin öğretmenlere ulaşmasını sağlayan değerli okul yöneticilerine ve
ölçeklerdeki soruları samimi ve içten cevapladıklarına gönülden inandığım tüm
öğretmenlerimize sonsuz teşekkürler. Üniversiteye başladığım günden bu yana hocam
olan, akademik hayatımın her aşamasında desteğini yürekten hissettiğim ve bana geniş
bir bakış açısı kazandırdığına inandığım değerli hocam Prof. Dr. Adil Çağlar’a ve
bilimsel yetişmemde, kariyerimde yolumu açan bölüm başkanım Prof. Dr. Ayla
Oktay’a, bilimsel katkılarından dolayı Dr. Sibel Cengizhan’a sonsuz teşekkür ederim.
Ayrıca tezimin başından sonuna kadar her aşamasında fikir alışverişinde
bulunduğum, zaman zaman ihmal ettiğim sevgili eşim Dr. Işıl Üredi’ye çalışmam
boyunca gösterdiği sabır ve bilimsel desteğinden dolayı teşekkür ederim.
i
ÖZET
Bu araştırmada, ilköğretim I. ve II. kademe öğretmenlerinin öğretim stili
tercihlerine göre öğretmenlik mesleğine ilişkin algılarının incelenmesi
amaçlanmıştır.
İlişkisel tarama modelinin uygulandığı araştırmada, öğretmenlerin
öğretim stilleri tercihlerini belirlemek amacıyla Grasha (1996) tarafından
geliştirilen, araştırmacı tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Öğretim Stili Ölçeği” ve
öğretmenlik mesleğine ilişkin algılarını ölçmek için ise Şişman ve Acat (2003)
tarafından geliştirilen “Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Algı Ölçeği” kullanılmıştır.
Ölçme araçları 2004-2005 ve 2005-2006 eğitim-öğretim yıllarında İstanbul ilinde
bulunan 49 ilköğretim okulunda görev yapan 1306 öğretmene uygulanmıştır.
Araştırma sonuçları, ilköğretim I. ve II. kademe öğretmenlerinin öğretim
stili tercihlerine göre öğretmenlik mesleğine ilişkin algılarının p<.01 düzeyinde
anlamlı bir farklılık gösterdiğini ortaya koymuştur. Kolaylaştırıcı/kişisel
model/uzman öğretim stillerini tercih eden öğretmenlerin öğretmenlik mesleğine
ilişkin algılarının diğer öğretim stilini tercih eden öğretmenlerden daha yüksek
olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerin cinsiyetleri, yaşları, kıdemleri, çalıştıkları
okul türü ve en son mezun oldukları okul ile tercih ettikleri öğretim stilleri
arasında ise anlamlı bir ilişki olmadığı görülmüştür. Öğretmenlerin görev
yaptıkları kademe ve branşları ile tercih ettikleri öğretim stilleri arasında p<.01
düzeyinde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Öğretmenlerin öğretmenlik
mesleğine ilişkin algılarının hem genel toplam hem de alt faktörler bazında erkek
ve bayan öğretmenler arasında bayan öğretmenlerin lehine p<.01 düzeyinde
anlamlı bir farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Öğretmenlerin görev yaptıkları
okul türüne göre alan bilgisi, mesleki formasyon ve genel meslek algılarının p<.01
düzeyinde anlamlı bir farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca araştırma
sonuçları öğretmenlerin yaşları, branşları, mesleki kıdemleri ve en son mezun
oldukları okula göre öğretmenlik mesleğine ilişkin algıları arasında p<.01
düzeyinde anlamlı bir farklılık olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Sözcükler: Öğretim Stili, Öğretmenlik Mesleği, Öğretmenlik
Mesleğine İlişkin Algı Ölçeği, İlköğretim.

ii
ABSTRACT
In this research, it was aimed to examine I and II level primary education
teachers’ perceptions about teaching profession according to their teaching styles
preference.
For determining the teachers’ teaching styles preferences, “Teaching
Styles Inventory” which developed by Grasha (1996), adopted to Turkish by
researcher and for determining teachers’ perceptions about teaching profession,
“Teaching Profession Perception Inventory” which developed by Şişman and Acat
(2003) were used in this research. The assessment tool were applied to 1306
teachers from 49 primary schools in Istanbul by the years of education 2004-2005
and 2005-2006.
Research results showed that I and II level primary education teachers’
perceptions about teaching profession according to their teaching styles preference
were meaningfully different at p<.01 level. The teachers’ perceptions about
teaching profession who preferred facilitator/personal model/expert teaching styles
were obtained to be higher than others. Also it was obtained that there were no
meaningfull correlation between teachers’ gender, age, status, school type they are
working, school type they were lastly graduated from and teaching styles
preferences. The level at which teachers working and their branches were found to
be meaningfully correlated with their teaching styles preferences at p<.01 level.
The teachers’ perceptions about teaching profession were found to be
meaningfully higher for female teachers at p<.01 level both for total and for sub-
factors. The teachers’ subject area knowledge, professional formations, and
general profession perceptions were found to be meaningfully different at p<.01
level according to the school type they are working. Also research results showed
that, teachers’ perceptions about teaching profession according to their ages,
branches, professional status and the school type they lastly graduated from were
meaningfully different at p<.01 level.

Key Words: Teaching Styles, Teacher Profession, Teaching Profession
Perception Inventory, Primary Education.

iii
İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………… i
ÖZET ……………………...……………………………………………………………… ii
ABSTRACT ……………...………………………………………………………………. iii
İÇİNDEKİLER …...……………………………………………………………………… iv
TABLOLAR LİSTESİ ...………………………………………………………………… viii
ŞEKİLLER LİSTESİ ...………………………………………………………………….. xiii
I. BÖLÜM: GİRİŞ ...……................................................................................................... 1
1.1. Problem Durumu ..……………………………………………............................... 1
1.2. Araştırmanın Amacı ……………………………………………………………… 6
1.3. Araştırmanın Önemi ……………………………………………………………… 7
1.4. Sayıltılar ………………………………………………………………………….. 8
1.5. Sınırlılıklar ……………………………………………………………………….. 8
1.6. Tanımlar …..…………………………………………………………………….... 9
II. BÖLÜM: İLGİLİ LİTERATÜR …………………………………………………….. 10
2.1. Öğretim Stili ..…………………………………………………………………….. 10
2.1.1. Öğretim Stilinin Tanımı …………………………………………….……… 10
2.1.2. Öğretim Stilinin Tarihsel Temelleri …........................................................... 12
2.1.3. Öğretim Stili Modelleri ………………...………………………………….. 13
2.1.3.1. Dunn ve Dunn’ın Öğretim Stili Modeli ……………………………… 13
2.1.3.2. Fischer ve Fischer’ın Öğretim Stili Modeli …………………...……... 15
2.1.3.3. Witkin’in Öğretim Stili Modeli ……………………………………..... 16
2.1.3.4. Ellis’in Öğretim Stili Modeli …………………………………………. 17
2.1.3.5. Brostrom’un Öğretim Stili Modeli …………………………………… 18
2.1.3.6. Joyce ve Weil’in Öğretim Stili Modeli …………...…………….......... 19
2.1.3.7. Broudy’in Öğretim Stili Modeli …...………………...………….......... 20
2.1.3.8. Butler’ın Öğretim Stili Modeli .............................................................. 20
2.1.3.9. Heimlic ve Van Tilburg’un Öğretim Stili Modeli ……………………. 21
2.1.3.10. Brekalmans, Levy ve Rodrigez’in Öğretim Stili Modeli .................... 22
2.1.3.11. Quirk’in Öğretim Stili Modeli ………………………………………. 24
iv
2.1.3.12. Borich’in Öğretim Stili Modeli ……………………………............... 25
2.1.3.13. Levine’nin Öğretim Stili Modeli ……………………………………. 26
2.1.3.14. Mosston’un Öğretim Stili Modeli …………………………………... 26
2.1.3.15. Grasha’nın Öğretim Stili Modeli ……………………………………. 29
30
2.1.3.15.1. Grasha’nın Öğretim Stilleri ………….………………………...

2.1.3.15.2. Öğretim Stili, Öğretim Rolleri ve Uygun Tutum ve
36
Davranışlar Arasındaki İlişki ………………………………
40
2.1.3.15.3. Grasha’nın Öğretim Stillerinin Üstünlükleri ve Sınırlılıkları …
2.1.3.15.4. Grasha’nın Öğretim Stillerinin Bütünleştirilmesi ……………. 41
2.1.4. Öğretim Stili Modellerinin Karşılaştırılması ……………………………….. 48
2.1.5. Öğretim Stilinin Öğrenme-Öğretme Sürecine Yansıması ..………………… 51
2.1.6. Öğretmenlerin Öğretim Stillerinde Farklılaşma İhtiyaçları ..……………..... 53
2.1.7. Öğretim Stili Tercihine Etki Eden Faktörler ….…………………………..... 55
2.1.8. Öğretim Stilini Belirlemek Amacı ile Geliştirilen Ölçme Araçları ……..….. 62
2.1.8.1. Etkileşim Analizi Kategorileri Ölçeği (FIAC) ……………………….. 63
2.1.8.2. Öğrencilerin Öğretmen Stilleri Algıları Ölçeği (SPOTS) ……………. 64
2.1.8.3. Gözlem Programı ve Kayıt Modeli Ölçeği (OscAR 4V) …………….. 65
2.1.8.4. Q Tarzı Öğretim Stili Ölçeği (TSQS) ………………………………… 65
2.1.8.5. Yetişkinler için Öğrenme İlkeleri Ölçeği (PALS) ……………………. 66
2.1.8.6. Dunn ve Dunn’ın Öğretim Stili Ölçeği (TSI) ………………………… 67
2.1.8.7. Öğretmen Etkileşimi Ölçeği (QTI) …….……………………………... 67
2.1.8.8. Grasha’nın Öğretim Stili Ölçeği (TSI) ……………………………….. 68
2.2. Öğretmenlik Mesleği ……………………………………………………………... 70
2.2.1. Öğretmenlik Mesleğinin Tanımı …………………………………………… 71
2.2.2. Öğretmenlik Mesleğinin Özellikleri ..……………………………………..... 72
2.2.3. Öğretmenlik Mesleği Algısı ……………...…………………………...…..... 74
2.2.3.1. Öğretmenlik Mesleğinin Sosyal Statüsüne İlişkin Algıları ….……...... 75
2.2.3.2. Öğretmenlik Mesleğinin Etik (Ahlaki) Değerlerine İlişkin Algıları….. 77
2.2.3.3. Öğretmenlerin Alan Bilgisine Yönelik Yeterliliklerine İlişkin Algıları 78
2.2.3.4. Öğretmenlerin Mesleki Formasyon Yeterliliklerine İlişkin Algıları ..... 78
2.2.3.5. Öğretmenlerin Kendi Yeterliliklerine İlişkin Algıları ........................... 79
v
İlgili Araştırmalar …………………………………………………….............................. 80
2.3. Öğretim Stili ile İlgili Yapılmış Araştırmalar ..…………………………………... 80
2.4. Öğretmenlik Mesleği Algısı ile İlgili Yapılmış Araştırmalar ……………………. 97
III. BÖLÜM: YÖNTEM …...……………………………………………………………. 106
3.1. Araştırma Modeli ……………………………………………………………….... 106
3.2. Araştırma Evren ve Örneklemi …………………………………………………… 106
3.3. Veri Toplama Araçları ……………………………………………………………. 107
3.3.1. Öğretim Stili Ölçeği …..……………………………………………………. 108
3.3.1.1. Öğretim Stili Ölçeği’nin Türkçe’ye Uyarlanması ………………......... 109
3.3.1.1.1. Öğretim Stili Ölçeği’nin Dilsel Eşdeğerlik Çalışması …………. 109
3.3.1.1.2. Öğretim Stili Ölçeği’nin Güvenirlik Çalışması ………………… 113
3.3.1.1.3. Öğretim Stili Ölçeği’nin Geçerlik Çalışması …………………... 129
3.3.2. Öğretmenlik Mesleğini İlişkin Algı Ölçeği ………………………………… 132
3.3.3. Öğretmen Kişisel Bilgi Formu ……………………………………………... 133
3.4. İlköğretim I. ve II. Kademe Öğretmenlerinin Öğretim Stili Tercihlerine Göre
Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Algılarının İncelenmesine Yönelik Verilerin
Analizi …………..………………………………………………………………. 133
IV. BÖLÜM: BULGULAR ……………………………………………………………... 134
4.1. Araştırma Örneklemine Ait Demografik Bulgular ……………………………….. 134
4.2. İlköğretim I. ve II. Kademe Öğretmenlerinin Öğretim Stili Tercihlerine Göre
Öğretmenlik Mesleği Algılarına İlişkin Bulgular ………………………………. 138
4.3. Cinsiyet, Yaş, Öğretim Kademeleri, Branş, Mesleki Kıdem, Okul Türü ve En
Son Mezun Olunan Okul ile Tercih Edilen Öğretim Stillerine İlişkin Bulgular ... 143
4.4. Cinsiyete, Öğretim Kademelerine ve Okul Türüne Göre Öğretmenlerin
Öğretmenlik Mesleği Algılarına İlişkin Bulgular ……………………………..... 155
4.5. Yaşa, Branşa, Mesleki Kıdeme ve En Son Mezun Olunan Okula Göre
Öğretmenlerin Öğretmenlik Mesleği Algılarına İlişkin Bulgular …...………….. 158
V. BÖLÜM: SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER ……...…………..……………… 185
5.1. Sonuçlar ve Tartışma ……………………………………………………………... 185
5.2. Öneriler ………………………………………………………………………….... 192
KAYNAKLAR ………………………………………………………………………....… 196
vi