tc istanbul üniversitesi fen bilimleri enstitüsü yüksek lisans tezi

146 Pages·2015·6.43 MB·Turkish

T.C.
(cid:1)STANBUL ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1)
FEN B(cid:1)L(cid:1)MLER(cid:1) ENST(cid:1)TÜSÜ

YÜKSEK L(cid:1)SANS TEZ(cid:1)
TÜRK(cid:1)YE’DE ORMAN KAYNAKLARI ÜZER(cid:1)NDEK(cid:1)
EKOTUR(cid:1)ZM FAAL(cid:1)YETLER(cid:1)N(cid:1)N HUKUKSAL VE
YÖNETSEL AÇIDAN (cid:1)NCELENMES(cid:1)
Duygu DO(cid:2)AN
Orman Mühendisli(cid:3)i Anabilim Dalı
Ormancılık Politikası ve Yönetimi Programı
Danı(cid:4)man
Yard. Doç. Dr. H. Tezcan YILDIRIM
II. Danı(cid:4)man
Prof. Dr. Yusuf GÜNE(cid:5)
Haziran, 2015
(cid:1)STANBUL

ÖNSÖZ
Bilim yolunda farkındalı(cid:1)ın yanı sıra, hayatı anlamlandırmak adına bana uzun, zor ve
umut dolu bir yol açan de(cid:1)erli hocam merhum Prof. Dr. A. Uçkun Geray’a sonsuz
minnetimle ba(cid:2)lamak isterim. Kendisinin açtı(cid:1)ı bu yolda emin adımlarla yürümeye
devam ediyorum; çünkü her duraksadı(cid:1)ımda ara(cid:2)tırmalarıma yeni bir bakı(cid:2) açısı getiren
de(cid:1)erli hocam Prof. Dr. Yusuf Güne(cid:2) ile yıllar sonra kaldı(cid:1)ımız yerden bilimle
mücadelemize yeniden ba(cid:2)lamı(cid:2) bulunmaktayız. Bu iki de(cid:1)erli bilim insanı kar(cid:2)ısında
te(cid:2)ekkürlerim yetersiz kalsa da çalı(cid:2)malarıma yapmı(cid:2) oldukları katkılarından dolayı
minnetlerimi sunmak isterim.
Yo(cid:1)un i(cid:2) temposuna ra(cid:1)men uzun bir aradan sonra danı(cid:2)manlı(cid:1)ımı kabul eden ve
de(cid:1)erli fikirlerini esirgemeyen Yard. Doç. Dr. H. Tezcan Yıldırım’a te(cid:2)ekkür ederim.
Yeniden ba(cid:2)lamı(cid:2) oldu(cid:1)um mücadelemde bir an olsun tereddüt etmeden bana güvenen
ve deste(cid:1)ini esirgemeyen de(cid:1)erli hocalarım, Doç. Dr. H. Barı(cid:2) Tecimen ve Yard. Doç.
Taner Okan’a ayrı bir paragraf açmak ve bana verdikleri de(cid:1)erli önerileri sebebiyle
ayrıca te(cid:2)ekkür etmek isterim.
Çalı(cid:2)malarım boyunca bana inancını bir an olsun kaybetmeyen annem Meral Do(cid:1)an ve
babam Fazıl Do(cid:1)an’a her zaman yanımda oldukları için te(cid:2)ekkür ederim. En yo(cid:1)un
(cid:2)artlarına ra(cid:1)men deste(cid:1)ini asla esirgemeyen de(cid:1)erli kuzenim ve editörüm Atak Ayaz’a
ve sonsuz enerjisi ile ya(cid:2)ama sevincim olan Duru Do(cid:1)an’a te(cid:2)ekkür ederim. Hiç
bitmeyen deste(cid:1)i ile her an yardımıma ko(cid:2)an Fatih Ta(cid:2)kıran’a te(cid:2)ekkür ederim.
Hayatımın en anlamlı döneminden geçerken, beni asla yalnız bırakmayan de(cid:1)erli
arkada(cid:2)ım Seyitbali Ya(cid:1)mur’a te(cid:2)ekkür ederim.
Çalı(cid:2)mamın, yeni ba(cid:2)langıç yapmak isteyen, umudunu asla kaybetmeyen tüm insanlı(cid:1)a
yarar sa(cid:1)laması dileklerimle…
Haziran, 2015. Duygu DO(cid:3)AN
i
(cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER
Sayfa No
ÖNSÖZ .............................................................................................................................. i(cid:1)
(cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER ............................................................................................................... ii(cid:1)
(cid:5)EK(cid:1)L L(cid:1)STES(cid:1) .............................................................................................................. v(cid:1)
TABLO L(cid:1)STES(cid:1) ........................................................................................................... vi(cid:1)
S(cid:1)MGE VE KISALTMA L(cid:1)STES(cid:1) ............................................................................. vii(cid:1)
ÖZET ............................................................................................................................. viii(cid:1)
SUMMARY ..................................................................................................................... x(cid:1)
1.(cid:1)G(cid:1)R(cid:1)(cid:5) ........................................................................................................................... 1(cid:1)
2.(cid:1)GENEL KISIMLAR .................................................................................................. 4(cid:1)
2.1. TUR(cid:4)ZM KAVRAMI VE SÜRDÜRÜLEB(cid:4)L(cid:4)RL(cid:4)K ................................................ 4(cid:1)
2.2. TUR(cid:4)ZM HUKUKUNUN VE YÖNET(cid:4)M(cid:4)N(cid:4)N GEL(cid:4)(cid:5)(cid:4)M(cid:4) ................................... 18(cid:1)
2.2.1. Anadolu’da Cumhuriyet Öncesi Dönemde Turizm Hukuku ve Yönetiminin
Geli(cid:2)imi .................................................................................................................... 18(cid:1)
2.2.2. Cumhuriyet Döneminde Turizm Hukuku ve Yönetiminin Geli(cid:2)imi..................... 19(cid:1)
2.2.2.1. Planlı Dönem Öncesi Turizm Hukuku ve Yönetimi ............................................ 19(cid:1)
2.2.2.2. Planlı Dönem Sonrası Turizm Hukuku ve Yönetimi ........................................... 20(cid:1)
2.3. TUR(cid:4)ZM HUKUKU VE MEVZUATININ GEL(cid:4)(cid:5)(cid:4)M(cid:4) .......................................... 25(cid:1)
2.3.1. 1982 Anayasası’nda Turizm ................................................................................. 25(cid:1)
2.3.2. Di(cid:1)er Yasa, Tüzük ve Yönetmeliklerde Turizm ................................................... 25(cid:1)
2.4. EKOTUR(cid:4)ZM KAVRAMI VE TEMEL B(cid:4)LG(cid:4)LER .............................................. 30(cid:1)
2.4.1. Ulusal ve Uluslararası Literatürde Ekoturizm....................................................... 30(cid:1)
2.4.2 Ekoturizm Kavramı ............................................................................................... 31(cid:1)
2.4.3. Orman, Ekoturizm ve Sürdürülebilirlik (cid:4)li(cid:2)kisi .................................................... 33(cid:1)
2.4.4. Ekoturizm Ekoloji (cid:4)li(cid:2)kisi ..................................................................................... 36(cid:1)
2.4.4.1 Habitat Parçalanması ......................................................................................... 37(cid:1)
2.4.4.2. Habitat Yok Olması ............................................................................................ 37(cid:1)
2.4.4.3. Deniz Habitatlarının Yok Olması ....................................................................... 37(cid:1)
2.4.4.4. Do(cid:1)al Kaynaklar (cid:2)çin Rekabet ........................................................................... 37(cid:1)
ii
2.4.4.5. (cid:2)(cid:3)galci Türlerin Ekosisteme Girmesi .................................................................. 38(cid:1)
2.4.4.6. Hayvanlar Üzerinde Baskılar ............................................................................ 38(cid:1)
2.4.5. Orman, Turizm ve Ekoturizm (cid:4)li(cid:2)kisi ................................................................... 40(cid:1)
3.(cid:1)MALZEME VE YÖNTEM ..................................................................................... 47(cid:1)
4.(cid:1)BULGULAR ............................................................................................................. 49(cid:1)
4.1. EKOTUR(cid:4)ZM(cid:4)N HUKUKSAL VE YÖNETSEL TEMELLER(cid:4) ............................ 49(cid:1)
4.1.1. Uluslararası Hukuk................................................................................................ 49(cid:1)
4.1.1.1. Ulusal, Bölgesel ve Yerel Yönetimlere Yönelik Hukuksal ve Yönetsel
Hükümler ........................................................................................................ 51(cid:1)
4.1.1.2. Özel Sektöre Yönelik Hukuksal ve Yönetsel Hükümler ...................................... 54(cid:1)
4.1.1.3. STK’lara, Toplum Temelli Organizasyonlara, Akademik Kurumlara ve
Ara(cid:3)tırma Enstitülerine Yönelik Hukuksal ve Yönetsel Hükümler ................. 56(cid:1)
4.1.1.4.Hükümetlerarası Organizasyonlar, Uluslararası Finansal Enstitüler ve
Kalkınma Yardım Ajanslarına Yönelik Hukuksal ve Yönetsel Hükümler ....... 57(cid:1)
4.1.1.5.Yöre Halkı ve Yerli Topluluklara Yönelik Hukuksal ve Yönetsel Hükümler ....... 58(cid:1)
4.1.2. Ulusal Hukuk ........................................................................................................ 58(cid:1)
4.2. EKOTUR(cid:4)ZM HUKUKUNUN GEL(cid:4)(cid:5)(cid:4)M(cid:4) ............................................................. 60(cid:1)
4.2.1. Dünyada Ekoturizm Hukukunun Geli(cid:2)imi ............................................................ 60(cid:1)
4.2.2. Türkiye’de Ekoturizm Hukukunun Geli(cid:2)imi ........................................................ 66(cid:1)
4.3. EKOTUR(cid:4)ZM YAKLA(cid:5)IMLARI, TÜRLER(cid:4), ALANLARI VE EKOTUR(cid:4)ZM
FAAL(cid:4)YET(cid:4)NDE BULUNAN K(cid:4)(cid:5)(cid:4)LER ................................................................ 74(cid:1)
4.3.1. Ekoturizm Yakla(cid:2)ımları ........................................................................................ 74(cid:1)
4.3.2. Ekoturizm Türleri ve Ekoturizm Yapılan Alanlar ................................................ 76(cid:1)
4.3.3. Ekoturizm Faaliyetinde Bulunan Ki(cid:2)iler ............................................................... 84(cid:1)
4.3.4. Ekoturizm Tesisleri ............................................................................................... 86(cid:1)
4.3.4. Seyahat Acenteleri ve Tur Operatörleri ................................................................ 87(cid:1)
4.4. EKOTUR(cid:4)ZM YÖNET(cid:4)M(cid:4), YATIRIMLARI VE (cid:4)(cid:5)LETMELER(cid:4) ........................ 89(cid:1)
4.4.1. Ekoturizm Planlaması ve Yönetimi ...................................................................... 89(cid:1)
4.4.2. Ekoturizm Yatırımlarının Belgelendirilmesi ve Nitelikleri .................................. 92(cid:1)
4.4.3. Turizm Yatırımı ve (cid:4)(cid:2)letmesi Belgesi ................................................................... 95(cid:1)
4.4.4. Sınıflandırma ve Kriterleri .................................................................................... 97(cid:1)
4.4.5. Belge (cid:4)ptali ............................................................................................................ 98(cid:1)
4.4.6. Denetim, Görev, Yetki ve Sorumluluk ................................................................. 99(cid:1)
4.5. ORMAN ARAZ(cid:4)LER(cid:4)N(cid:4)N EKOTUR(cid:4)ZM AMAÇLI KULLANIMI ................... 102(cid:1)
4.5.1. Orman Arazilerinde Ekoturizm Faaliyetlerinin Hukuksal Boyutu ..................... 103(cid:1)
4.5.1.1. Tahsis (cid:4)ekilleri ................................................................................................. 109(cid:1)
iii
4.5.1.2. ÇED (Çevresel Etki De(cid:1)erlendirme) Yükümlülü(cid:1)ü, (cid:2)zleme ve Kontrol ........... 109(cid:1)
4.5.1.3. Ekoturizm Marka, Etiket, Ürün Te(cid:3)vikleri ve Bunların Korunması ................ 111(cid:1)
4.5.1.4. Uluslararası, Yerel ve Ulusal Düzeyde Sürdürülebilir Ekoturizm Planlaması,
Politikası ve Programları ............................................................................. 111(cid:1)
4.5.1.5. Do(cid:1)al Parkların ve Korunan Alanların Kullanımı, Planlanması ve Ekoturizm
Amaçlı Yönetilmesi ....................................................................................... 112(cid:1)
4.5.1.6. Ürün Geli(cid:3)tirme, Pazarlama ve Ekoturizmin Te(cid:3)viki ve Pazarlaması ............. 116(cid:1)
4.5.2. Orman Arazilerinde Ekoturizm Faaliyetlerinin Yönetsel Boyutu ...................... 117(cid:1)
5.(cid:1)TARTI(cid:5)MA VE SONUÇ ....................................................................................... 121(cid:1)
KAYNAKLAR ............................................................................................................ 125(cid:1)
ÖZGEÇM(cid:1)(cid:5) ................................................................................................................. 133(cid:1)
iv
(cid:5)EK(cid:1)L L(cid:1)STES(cid:1)
Sayfa No
(cid:5)ekil 2.1: Dünya Nüfusu Bilgisi (UNWTO, 2014). .................................................................... 10(cid:1)
(cid:5)ekil 2.2: 2030'a Do(cid:1)ru Turizm; Güncel Durum ve Beklentiler (UNWTO, 2014). .................... 11(cid:1)
(cid:5)ekil 2.3: Sürdürülebilir Turistik Geli(cid:2)menin Sihirli Be(cid:2)gen Piramidi (Selimo(cid:1)lu, Ö., 2014,
s.4’ten aktarımla, Müller, 1994). ....................................................................................... 14(cid:1)
(cid:5)ekil 2.4: Sürdürülebilir Turizm Genel Süreci (Selimo(cid:1)lu, 2004). ............................................. 16(cid:1)
(cid:5)ekil 2.5: Ekoturizmin Sürdürülebilirlik Kavramı ile (cid:4)li(cid:2)kisi, (Wood, M. E, 2002). .................. 35(cid:1)
(cid:5)ekil 2.6: Sürdürülebilir Turizm Çe(cid:2)idi Olarak Ekoturizm (Alampay ve Libosada, 2003). ....... 36(cid:1)
(cid:5)ekil 2.7: Canlı Çe(cid:2)itlili(cid:1)i (Biyolojik Çe(cid:2)itlilik) Kaybı ve Ekoturizm (Gössling, 1999). .......... 40
(cid:5)ekil 2.8: Ormanın Ana Fonksiyonları, Da(cid:1)ılımı ve Oranları ………………………………42
(cid:5)ekil 2.9: Ekoturizm ve Turizm Türleri Arasındaki Yeri. (Akgün, (2009)’dan aktarımla Page
ve Dowling, 2002). ............................................................................................................ 43(cid:1)
(cid:5)ekil 2.10: Ekoturizmin Turizm Pazarındaki Yeri (UNWTO, 2001). ......................................... 44(cid:1)
(cid:5)ekil 4.1: Dünya’da Ekoturizm Yapılan Alanlar (Selimo(cid:1)lu, 2004). .......................................... 77(cid:1)
(cid:5)ekil 4.2: Turizmi Çe(cid:2)itlendirme Projesi, Alternatif Turizm Türleri (Erdo(cid:1)an, 2003). .............. 78(cid:1)
(cid:5)ekil 4.3: Türkiye’de Yayla Turizmi Yapılan Bölgeler (KTB, 2014). ........................................ 80(cid:1)
(cid:5)ekil 4.4: Ekoturizm Planlamasının Unsurları ( Demir ve Çevirgen, 2006). .............................. 91
(cid:5)ekil 4.5: Ekoturizm Yönetim Modeli ....................................................................................... 118(cid:1)
v
TABLO L(cid:1)STES(cid:1)
Sayfa No
Tablo 2.1: Farklı Turizm Tarzları ve Turizm Faaliyetlerinin A(cid:2)amaları (Bramwell, 2004). ...... 13(cid:1)
Tablo 2.2: Dokuzuncu Kalkınma Planına göre Turizm Hedefleri (DPT, 2006). ........................ 23(cid:1)
Tablo 2.3: Turizmde Geli(cid:2)meler ve Hedefler (Kalkınma Bakanlı(cid:1)ı, 2013). ............................... 24(cid:1)
Tablo 2.4: Ekoturizm Tanımları (Rahemtulla ve Wellstead, 2001). ........................................... 31(cid:1)
Tablo 4.1: Ekoturizm Tipleri (Dey ve Sarma, 2006)................................................................... 76(cid:1)
Tablo 4.2: Türkiye’de Su Altı Dalı(cid:2) Yapılan Alanlar (KTB, 2014). ........................................... 84(cid:1)
vi
S(cid:1)MGE VE KISALTMA L(cid:1)STES(cid:1)
Kısaltmalar Açıklama
BM : Birle(cid:2)mi(cid:2) Milletler
DPT : Devlet Planlama Te(cid:2)kilatı
FAO : Food and Agriculture Organization of the United Nations (Birle(cid:2)mi(cid:2)
Milletler Gıda ve Tarım Örgütü)
KB : Kalkınma Bakanlı(cid:1)ı
KTB : Kültür ve Turizm Bakanlı(cid:1)ı
OSBAK : Orman ve Su (cid:4)(cid:2)leri Bakanlı(cid:1)ı
UNEP : United Nations Environment Programme (Birle(cid:2)mi(cid:2) Milletler Çevre
Programı)
UNWTO : United Union World Tourism Organization (Birle(cid:2)mi(cid:2) Milletler Dünya
Turizm Örgütü)
TIES : The International Ecotourism Society (Uluslararası Ekoturizm Derne(cid:1)i)
WES : World Ecotorism Summit (Dünya Ekoturizm Zirvesi)
vii
ÖZET
YÜKSEK L(cid:1)SANS TEZ(cid:1)
TÜRK(cid:1)YE’DE ORMAN KAYNAKLARI ÜZER(cid:1)NDEK(cid:1) EKOTUR(cid:1)ZM
FAAL(cid:1)YETLER(cid:1)N(cid:1)N HUKUKSAL VE YÖNETSEL AÇIDAN (cid:1)NCELENMES(cid:1)
Duygu DO(cid:2)AN
(cid:1)stanbul Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Orman Mühendisli(cid:3)i Anabilim Dalı
Danı(cid:4)man : Yard. Doç. Dr. H. Tezcan YILDIRIM
II. Danı(cid:4)man : Prof. Dr. Yusuf GÜNE(cid:5)
Ekoturizm genel anlamda turizm faaliyetinin bir alt türü olup do(cid:1)al hayatla ve do(cid:1)al
kaynaklarla uyumlu sürdürülebilir bir turizm faaliyetini ifade etmektedir. Ekoturizm
gerek uluslararası düzeyde ve gerekse ulusal düzeyde yeni ortaya çıkmı(cid:2) bir faaliyettir.
Politika, yönetim ve hukuk metinlerine giri(cid:2)i de aynı (cid:2)ekilde son derece yenidir.
Uluslararası düzeyde ekoturizm en geni(cid:2) katılımı ve yaygın etkisi ile ilk kez, 2002
tarihli Quebec Ekoturizm Zirvesi ile dünya gündemine gelmi(cid:2) ve alınan kararlar bir
Ekoturizm Deklarasyonu ile ilan edilmi(cid:2)tir. Gerek ekoturizm yönetimi ve gerekse
ekoturizm hukuku bakımından temel ve önemli hükümlerin yer aldı(cid:1)ı söz konusu zirve
Deklarasyonu, bir anlamda ekoturizmin temeli ve hatta anayasası olarak
nitelendirilebilir.
Ulusal düzeyde ise ekoturizm ilk kez, 9. Kalkınma Planı’nda yer almı(cid:2)tır. Ancak,
ekoturizmin genel anlamda turizm faaliyetinin bir alt türü olması nedeniyle, niteli(cid:1)ine
uydu(cid:1)u ölçüde, daha önceki kalkınma planlarında da kendine yer buldu(cid:1)unu belirtmek
gerekir. Benzer (cid:2)ekilde hukuksal temeli bakımından da ekoturizm kavramı ilk olarak
2634 sayılı Turizmi Te(cid:2)vik Kanununun 8. maddesinde yer almı(cid:2) ise de, niteli(cid:1)ine uygun
oldu(cid:1)u ölçüde, ilgili sair mevzuatta daha önceden beri yer bulmu(cid:2)tur. Fakat birçok
niteli(cid:1)i bakımından mevcut mevzuat ve yönetsel metinler günümüz ihtiyacını
kar(cid:2)ılamaktan son derece uzaktır.
viii