T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI TARİH ÖĞRETİMİ BİLİM DALI TARİH ÖĞRETİMİNDE DOKÜMAN KULLANIMININ ÖĞRENCİLERİN TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİNE VE BAŞARILARINA ETKİSİ DOKTORA TEZİ Hazırlayan Hasan IŞIK Ankara - 2008 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI TARİH ÖĞRETİMİ BİLİMDALI TARİH ÖĞRETİMİNDE DOKÜMAN KULLANIMININ ÖĞRENCİLERİN TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİNE VE BAŞARILARINA ETKİSİ DOKTORA TEZİ Hazırlayan Hasan IŞIK Danışman Prof. Dr. Mustafa SAFRAN Ankara - 2008 2 JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ne Hasan IŞIK’ın “Tarih Öğretiminde Doküman Kullanımının Öğrencilerin Tarihsel Düşünme Becerilerine ve Başarılarına Etkisi” başlıklı tezi ……………………tarihinde, jürimiz tarafından Tarih Öğretmenliği Bilim Dalında DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir. Adı Soyadı İmza Üye (Tez Danışmanı): Prof. Dr. Mustafa SAFRAN ……….……..…….. Üye : Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ …………………… Üye : Prof. Dr. Selahattin ÖĞÜLMÜŞ …………..…………. Üye : Doç. Dr. Nuri YAVUZ …………………….. Üye : Yrd. Doç. Bahri ATA …………………… ÖNSÖZ Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Tarih Öğretmenliği Bilim Dalı’nın doktora programı çerçevesinde hazırlanan bu çalışmada, tarih öğretiminde doküman kullanımının yeri, öğrencilere doküman inceleme yöntemlerinin öğretilmesi, son zamanlarda öne çıkan ve yenilenen tarih müfredatında değinilen tarihsel düşünme becerileri, tarih öğretiminde doküman kullanmanın tarihsel düşünme becerilerine etkisi üzerinde durulmuştur. Bu amaçla, tarih öğretiminde doküman kullanılmasına ve tarihsel düşünme becerilerine dönük yerli ve yabancı literatür taranmış, tarih öğretiminde doküman kullanımının öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerine ve akademik başarılarına etkisine dönük deneysel bir araştırma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmanın günümüzde gerek sosyal bilgiler gerekse tarih öğretimi konusunda yapılan müfredat çalışmaları ile gündeme gelen yapılandırmacı yaklaşıma, öğrenci merkezli öğretime, aktif öğrenme yaklaşımlarına katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Yaptığım çalışma süresince her türlü destek, yönlendirme ve tavsiyelerinden dolayı danışmanım, Sayın Prof. Dr. Mustafa SAFRAN’a teşekkürü bir borç bilirim. Özellikle çalışmamın uygulama aşamasında kullanacağım tarihsel dokümanların temini konusunda tarihsel doküman temin etmemde yardımcı olan tez izleme komitemdeki değerli hocam Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ’e, çalışmam boyunca görüş ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocalarım Yrd. Doç. Dr. Bahri ATA’ya, Dr. Hüseyin KÖKSAL’a, Dr. Ahmet Sait CANDAN’a ve çalışmamdaki katkılarından dolayı Dr. Yasin DOĞAN’a, Arş.Gör. Bahattin DEMİRTAŞ’a teşekkürlerimi sunarım. Araştırmanın istatistiki kısmı için değerli katkılarından dolayı Arş.Gör. Bülent AKBABA’ya, Arş. Gör. Türker KURT’a ve MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Ölçme Değerlendirme Uzmanı Seher ULUTAŞ’a teşekkür ederim. ii Çalışmamın uygulamasını gerçekleştirdiğim Prof. Dr. Şevket Raşit Hatipoğlu Lisesi’nde her türlü kolaylığı sağlayan Okul idaresi, öğretmenleri ve 11. sınıf öğrencilerine, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Öğrenci İşleri bölümünde çalışan değerli personele teşekkür ederim. Bugüne gelmemde büyük emek gösteren saygıdeğer anne ve babama, çalışmam boyunca sabırla bana her türlü desteği sağlayan sevgili eşim Seher IŞIK’a minnettarım. Hasan IŞIK Ankara-2008 iii ÖZET TARİH ÖĞRETİMİNDE DOKÜMAN KULLANIMININ ÖĞRENCİLERİN TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİNE VE BAŞARILARINA ETKİSİ IŞIK, Hasan Doktora, Tarih Öğretmenliği Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa SAFRAN Ekim – 2008 Araştırmada, ortaöğretim tarih derslerinde doküman kullanılmasına bağlı olarak öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerinin gelişimi ve akademik başarılarının artmasına değinilmiştir. Bu çalışmada nicel ve nitel araştırma yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Nicel araştırma yöntemi olarak deney-kontrol gruplu deneme deseni, nitel araştırma yöntemi olarak da öğrencilerin uygulama sırasında yazdıkları tarihsel metinler betimsel analiz yöntemi ile yorumlanmıştır. Bu çalışmanın uygulama safhası, Ankara ili Yenimahalle ilçesinde bir devlet okulu olan Prof. Dr. Şevket Raşit Hatipoğlu Lisesi’nde 5 hafta (10 ders saati) boyunca 76 öğrenciyle yapılmıştır. Uygulama Ortaöğretim 11. sınıf (Lise-3) Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin “Kurtuluş Savaşı” bölümünde yer alan “Muharebeler ve Sonuçları” konuları kapsamında sürdürülmüştür. Deney grubunda ilgili konular tarihsel dokümanlar kullanılarak öğrenci merkezli yaklaşımla işlenirken, kontrol grubunda ise konular ders kitabı merkezli olarak geleneksel yöntemle işlenmiştir. Uygulama öncesinde 76 öğrenciden oluşan deney ve kontrol gruplarına dönük bir ön test başarı testi, deney ve kontrol grubunun sosyo-ekonomik düzeyinin belirlenmesi ve öğrencilerin kişisel bilgilerini ölçmek amaçlı bir anket ve deneklerin tarihsel düşünme becerilerinin durum tespitini yapmak için tarihsel doküman iv verilmeden ön-metin yazdırmaya dönük test uygulanmıştır. Uygulamanın başında deney grubu öğrencilerine tarihsel dokümanlarla ilgili olarak tarihsel doküman çeşitleri, doküman kullanma yöntemleri vb. dönük bir sunu yapılmış, uygulama süresince de deney grubuna birinci ve ikinci el (özellikle de yazılı kaynaklar) kaynaklardan oluşan dokümanlar kullanılarak ders işlenmiştir. Uygulama süreci sonunda ise deney ve kontrol grubuna son-test başarı testi, dokümanlar verilerek tarihsel düşünme becerilerinin gelişimini belirlemek amacıyla son-metin yazdırmaya dönük test uygulanmıştır. Uygulama sonunda nicel bulgular, SPSS 15.0 veri analiz programıyla, nitel veriler ise betimsel analiz ile değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Nicel bulgular sonucunda; akademik başarılar bakımından tarihsel doküman kullanılarak öğretim yapılan deney grubu öğrencileriyle, geleneksel yöntemin kullanılarak ders kitabıyla öğretim yapılan kontrol grubu öğrencileri arasında deney grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Tarih derslerinde tarihsel dokümanların kullanılmasının deney grubu öğrencilerinin akademik başarılarının kontrol grubuna göre daha fazla arttığı görülmüştür. Nitel bulgular sonucunda; tarih derslerinde tarihsel dokümanların kullanılmasının, deney grubu öğrencilerinin tarihsel düşünme becerilerine kontrol grubu öğrencilerine göre olumlu anlamda daha fazla etki ettiği belirlenmiştir. Uygulama sonunda deney ve kontrol grubuna verilen dokümanları deney grubunun daha etkili kullandığı sonucuna varılmıştır. Araştırma sonunda, ortaya çıkan sonuçlara dayalı olarak araştırmacı tarafından önerilere yer verilmektedir. Anahtar Kelimeler: Tarih, tarih öğretimi, birinci el yazılı dokümanlar, ikinci el yazılı dokümanlar, görsel dokümanlar, tarihsel düşünme, beceri, akademik başarı. v ABSTRACT EFFECTS OF USING DOCUMENT IN HISTORY TEACHING TO STUDENTS’ HISTORICAL THINKING SKILLS AND SUCCESSES IŞIK, Hasan Doctorate, Teaching History Discipline Thesis Adviser: Prof. Dr. Mustafa SAFRAN October – 2008 In this research, development of students’ historical thinking skills and increasing their academic successes have been mentioned related to using document in history lessons in high schools. Quantitative and qualitative research methods have been used together in this study. As quantitative research method, experimental design, with experimental-control group,and also as a qualitative research method historical texts of students’ works written in their practice process are interpreted with descriptive analysed method . This study’s application phase has been applied in Prof. Dr. Şevket Reşit Hatipoğlu High school with 76 ( seventy six ) students in Yenimahalle, Ankara for 5 ( five ) weeks ( through ten lessons ). The application was maintained with 11. class Turkish Republic Revolution History and Kemalizm lesson’s battles and results subjects in the part of independence war.While using historical documents with student centered approach, lessons have been running in application group,on the other hand, lessons have run in classical style with lesson books centered. vi Before the application, control and experimental groups, totally 76 students, have had a foretext achievement text and a quastionaire to determine the social – economical status of the students and personal knowledges and a foretext test was written without giving historical documents to notice the historical thinking skills of the groups. At the begining of the application, a presentation was done to the experimental group about kinds of historical documents, using document samples, items, etc. During the process of application, experimental group had been taught lessons, especially with using first and second hand source of documents ( especially written sources). After the application process, post test- achievement test was applied to the experimental and control groups and a test, to make them write a post text to determine the development of historical thinking skills by giving documents, was applied. At the end of the application quantitative results attained by using SPSS 15.0 data analysis programme, and qualitative datas attained by using descriptive analysis have been evaluated and annotated. According to quantitative results, statistically in favour of experiment group, there is a meaningful difference between experimental group which had education with historical documents and control group that had traditional education with lesson books. According to qualitative results, teaching history using historical documents affected experimental group’s students’ historical thinking skillses more than control group’s students’ in a positive way. After the application, it was concluded that the documents were used more effectively by experimental group than the control group. At the end of the research, suggestions of the researcher are mentioned based on results of the research. Key words: History, history teaching, first hand writen documents, second hand written documents, historical thinking, skill, academic achievement. vii İÇİNDEKİLER JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI………………………………………………..i ÖNSÖZ………………………………………………………………………………..ii ÖZET…………………………………...……………………………………………..iv ABSTRACT…..……………………………………………………………………...vi İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………...viii ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ…………………………………………….xiii I. BÖLÜM GİRİŞ 1.1. Problem Durumu …...…….………………………………………………………1 1.2. Problem Cümlesi ………....…..…………………………………………………..6 1.3 Amaç …….......………………………………………………………………….....6 1.4. Tezin Önemi …...……..…………………………………………………………..7 1.5. Varsayımlar ..……………………………………………………………………10 1.6. Kapsam ve Sınırlılıklar ………………………………………………………….11 1.7. Tanımlar ...…………………………………………………………………….....11 1.8. Kısaltmalar ……………………………………………………………………...13 II. BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİ, TARİHSEL DOKÜMANLAR VE TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİ 2.1. Tarih Öğretimine Bakış……………………………………………….….……...15 2. 2. Tarih Öğretiminde Kullanılan Yöntemler …………………………...………...20 viii
Description: