tc gazi üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü çocuk gelişimi ve eğitimi anabilim dalı çocuk davranı

201 Pages·2007·0.5 MB·Turkish

T.C
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

ÇOCUK DAVRANIŞLARINI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ’NİN
GELİŞTİRİLMESİ VE BAZI DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Neslihan ŞEHİRLİ

ANKARA-2007
T.C
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

ÇOCUK DAVRANIŞLARINI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ’NİN
GELİŞTİRİLMESİ VE BAZI DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Neslihan ŞEHİRLİ

Danışman
Doç.Dr. Güzin SÜBAŞI

ANKARA-2007
ÖNSÖZ

Çal ışmam süresince her zaman yenilikçiliği, engin düşünceleri, tecrübeleri ve
yardımları ile bana rehber olan, de ğerli zamanını ayıran özellikle “bal ık tutmasını
öğreten” tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Güzin SÜBA ŞI’ ya sonsuz te şekkürlerimi
ve saygılarımı sunarım.

Çal ışmamın istatistiksel i şlemlerinde yardımlarını esirgemeyen Say ın Doç.
Dr. Şener BÜYÜKÖZTÜRK’ e, ara ştırma çevirilerimi yapmama destek olan Say ın
Yrd. Doç. Dr Emine YARAR’a ve Sayın Aslıhan ÖNDER’ e,çalışmama görüşleriyle
yön veren alan uzmanları ile anketleri dolduran öğretmenlere teşekkür ederim.

Kastamonu K ız Meslek Lisesi Okul Müdürü Sayın Sevim ACAR başta olmak
üzere tüm öğretmen arkadaşlarıma ve öğrencilerime eğitimim süresince gösterdikleri
anlayış ve destek için teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

Her zaman arkamda olduklar ını hissettiren, daima manevi desteklerini
esirgemeyen, her bunald ığım anda yan ımda olan ve iyi ki vars ınız dememe imkân
veren canım anneme, babama ve babaanneme şükranlarımı sunarım.

Özellikle kaynak taramamda ve yaz ım işlemlerimde yardımcı olan, benimle
birlikte benim için ko şuşturan, biricik karde şim ve dostum Erdal ŞEHİRLİ’ ye
teşekkür ediyorum.

Neslihan ŞEHİRLİ

i
ÖZET

Bu çal ışma, Çocuk Davran ışlarını De ğerlendirme Ölçe ği’ ni geli ştirerek,
geçerlik ve güvenirlik düzeyini ölçmek ve Kastamonu’ da ya şayan 5–6 ya ş
dönemindeki çocuklar ın ö ğretmenleri arac ılığıyla istenmeyen baz ı davran ışlarını
ortaya koymak amac ıyla yap ılmıştır. Veriler, 2005–2006 y ılında Kastamonu il
merkezi ve Daday, Devrekâni, Seydiler ve Ta şköprü ilçelerinde okulöncesi e ğitim
kurumlarına devam eden 243 çocuğun 20 öğretmeninden elde edilmiştir.

Çocuk Davran ışlarını Değerlendirme Ölçeği’ nin gelişim aşamasında uzman
görüşleri alınarak anket maddeleri belirlenmiş, uygulamadan sonra ise bu maddelerin
geçerlik ve güvenirliklerine bakılarak tam olarak ölçek olu şturulmuştur. Daha sonra
bu veriler üzerinden çocuklar ın istenmeyen bazı davranışları yaş, cinsiyet, aile tipi,
anne-baba çalışma durumu, anne-baba mesle ği, çocuk say ısı değişkenlerine göre
incelenmiştir.

Aç ımlayıcı ve do ğrulayıcı faktör analizi sonucunda; İsyankar davran ışlar,
Uyum, Sosyal kayg ı başlıkları altında 3 faktörlü 73 maddeden olu şan, iç tutarl ığı
saptamak amac ıyla hesaplanan Cronbach Alfa katsay ısı ölçek toplam ında .95,
Spearman Brown iki yar ı test korelasyon katsay ıları toplamda .82 olan Çocuk
Davranışlarını De ğerlendirme Ölçe ği olu şturulmuştur. Yap ılan madde analizi ise
hesaplanan tüm korelasyonların .001 düzeyinde anlamlı olduğunu göstermiştir.

Gruplar ın ölçek puanlar ı arasındaki farkların anlamlılığı için ikili gruplar ın
karşılaştırılmasında ilişkisiz t-testi, üç veya daha fazla grubun kar şılaştırılmasında
tek yönlü varyans analizi kullan ılmıştır. Varyans analizinin anlaml ı ç ıkması
durumunda, farkın hangi ikili gruplar aras ındaki farklardan kaynaklandığını bulmak
için Scheffe testi uygulanmıştır.

ii
Araştırmadan elde edilen bulgular şunlardır:

1. Erkeklerin k ız çocuklar ına göre daha isyankar ve uyumsuz olduklar ı
belirlenmiştir (p<.05).

2. 5 ya ş grubundaki çocuklar ın 6 ya ş grubundaki çocuklara göre, geni ş
ailede yaşayan çocukların çekirdek ailede ya şayan çocuklara göre daha
kaygılı oldukları görülmüştür (p<.05).

3. Çalışan annelerin çocuklarının daha uyumsuz ve kaygılı oldukları, babası
işçi olan çocukların uyumsuz davranışlarının babası öğretmen ve doktor
olan çocuklara göre daha fazla olduğu saptanmıştır.

4. Annesi ilkokul mezunu olan çocukların istenmeyen davranışlarının annesi
lise ve üniversite mezunu olan çocuklara göre daha fazla oldu ğu tespit
edilmiştir.

5. Babası ilkokul mezunu olan çocuklar ın uyumsuzluk davran ışları babası
lise ve üniversite mezunu olan çocuklara göre daha fazladır.

6. Çocukların uyum davran ışlarında, sosyal kayg ılarında ve ölçek toplam
puanları arasında kardeş sayısına göre anlamlı fark vardır.

Anahtar Kelimeler: İstenmeyen davranışlar, davranış ve uyum sorunları, okulöncesi,
çocuk, ölçek, geçerlik, güvenirlik.

iii
ABSTRACT

The aim of this study is to evaluate the validity and reliability of Child
Behavior Checklist and to put forth some of the undesired behaviors of children who
are 5-6 years of age living in Kastamonu. The data was obtained from 20 teachers of
243 students in 2005-2006, working in pre-school institutions in Kastamonu
provincial center, and Daday, Devrekani, Seydiler and Taşköprü districts.

The items of the questionnaire were designated by applying to specialists in
the field and following the application the validity and reliability of the items were
checked to form the scale. Then the undesired behaviors of children were analyzed
concerning the variables such as age, sex, family type, occupation of the parents, the
number of the siblings etc.

Following the explanatory and confirmatory factor analyses, a Child Behavior
Checklist with three factors and 73 items with subtitles such as disobedient
behaviors, responsive behaviors, and social anxiety was formed to determine the
internal consistency. The Cronbach’s Alpha was .95 and Spearman Brown’s split
half reliability coefficient was .82 . The item analysis indicated that all correlations
were significant at the .001 level.

In the comparison of scale scores of the groups, independent t-test was used
to compare two groups and one-way ANOVA was used to compare three or more
groups. Scheffe test was used to determine the differences where the variant analysis
was significant.

The findings of the study are as follows:

1. Boys are more mutinous and incongruous than girls (p<.05).

iv
2. Children in 5 year age group are more anxious than the children in 6 year
age group whereas children in big families are more anxious than the
children of nuclear family (p<.05).

3. Children of working mothers are more incongruous and anxious. Children
whose fathers are laborers have more incongruous behaviors than the
children whose father are teachers or doctors.

4. Children whose mothers are primary school graduates have more
undesired behaviors than the children whose mother are high school or
university graduates.

5. Children whose fathers are primary school graduates have more
incongruous behaviors than the children whose father are high school or
university graduates.

6. There is a significant difference between the responsive behaviors, social
anxiety and total scale scores of children regarding the number of
siblings.

Key Words: Undesired behaviors, behavioral and adjustment problems, pre-school
children, scale, validity, reliability.

v
İÇİNDEKİLER
Sayfa No

ÖNSÖZ………………………………………………………………………….........i

ÖZET ……………………………………………………………………………....ii

ABSTRACT .……………………………………………………………………..... iv

İÇİNDEKİLER………………………………………………………………….......vi

KISALTMALAR ……………………………………………………………….... x

ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ ………………………………………....... xi

1. GİRİŞ……………………………………………………………………………....1

1.1. Uyum ………………………………………………………………................2
1.2. Davranış Sorunları ......……………………………………………………… 3
1.3. Uyum ve Davranış Bozukluklarına Neden Olan Faktörler…………………..... 7
1.3.1. Biyolojik ve Fiziksel Faktörler………………………………………….... 7
1.3.2. Psiko-sosyal Faktörler…………………………………………………….. 8
1.3.3. Ailesel Faktörler…………………………………………………………... 9
1.5. Çocuklarda Görülen Bazı İstenmeyen Davranışlar………………………….. 10
1.5.1. Korku………………………………………………………………………10
1.5.1.1. Korkunun Belirtileri …………………………………………………... 13
1.5.1.2. Korkunun Nedenleri………………………………………………….... 14
1.5.2. Saldırganlık………………………………………………………………...17
1.5.2.1. Saldırgan Çocukların Genel Özellikleri………………………………...23
1.5.2.2. Saldırganlığın Nedenleri………………………………………………..25
1.5.3. Öfke……………………………………………………………………….. 27
1.5.3.1. Öfkenin Nedenleri……………………………………………………... 28
1.5.4. Utangaçlık………………………………………………………………… 29
1.5.4.1. Utangaç Çocukların Özellikleri……………………………………….. 30
1.5.4.2. Utangaçlığın Nedenleri………………………………………………... 32
1.5.5. Kıskançlık……………………………………………………………….... 33
vi
1.5.5.1. Kıskançlığın Nedenleri………………………………………………... 34
1.5.5.2. Kıskançlık Duygusunun Neden Olduğu Uyumsuz Davranışlar………. 34
1.5.6. İnatçılık…………………………………………………………………… 35
1.5.6.1. İnat Anında Çocukta Görülen Davranışlar……………………………. 35
1.5.6.2. İnatçılığın Nedenleri…………………………………………………... 36
1.5.7. Kaygı……………………………………………………………………... 37
1.5.7.1. Kaygılı Çocuğun Özellikleri………………………………………….. 40
1.5.7.2. Kaygının Nedenleri…………………………………………………… 42
1.5.8. Olumsuz Sosyal Gelişim ………………………………………………… 43
1.5.9. Güvensizlik ……………………………………………………………… 45

2. KONU İLE İLGİLİ YAPILAN ARAŞTIRMALAR……………………………. 47

2.1. Türkiye’ de Yapılan Araştırmalar…………………………………………… 47
2.2. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar………………………………………….. 71

3. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ……………………………………... 110

3.1. Amaç……………………………………………………………………….. 110
3.2. Önem……………………………………………………………………….. 111
3.3. Problem…………………………………………………………………….. 112
3.4. Alt Problemler……………………………………………………………... 112
3.5. Sayıtlılar…………………………………………………………………… 113
3.6. Kapsam ve Sınırlılıklar……………………………………………………. 113
3.6.1. Kapsam………………………………………………………………… 113
3.6.2. Sınırlılıklar……………………………………………………………... 113
3.7. Tanımlar…………………………………………………………………… 114

4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ………………………………………………. 115

4.1. Araştırmanın Modeli………………………………………………………... 115
4.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi………………………………………... 115
4.2.1. Evren………………………………………………………………….... 115
4.2.2. Örneklem……………………………………………………………….. 116
4.3. Verilerin Toplanması…………………………………………………….... 120
vii
4.4. Verilerin Analizi………………………………………………………….. 122
4.4.1. Geçerlik Çalışması…………………………………………………….. 122
4.4.1.1. Kapsam Geçerliği…………………………………………………... 122
4.4.1.2. Yapı Geçerliği……………………………………………………... 123
4.4.1.2.1. Açımlayıcı faktör analizi (AFA)……………………………….. 123
4.4.1.2.2. Doğrulayıcı faktör analizi (DFA)……………………………….. 124
4.4.1.2.3. Ölçek Puanlarının Durumları Bilinen
Gruplar Arasında Karşılaştırılması……………………………... 125
4.4.2. Güvenirlik Çalışması………………………………………………….. 125
4.4.2.1. Madde Analizi……………………………………………………... 126
4.4.3. Gruplar Arası Karşılaştırmalar………………………………………... 127
4.5. Çocuk Davranışlarını Değerlendirme Ölçeği …………………………….. 127

5. BULGULAR VE YORUM…………………………………………………..... 129

5.1. Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları………………………………………... 129
5.1.1. Geçerlik Çalışması…………………………………………………….... 129
5.1.2. Güvenirlik Çalışması………………………………………………….... 136
5.1.3. Çocuk Davranışlarını Değerlendirme Ölçeği
Puanlarının Özellikleri………………………………………………..... 140
5.2. Ölçek Puanlarının Bazı Demografik Değişkenlere
Göre Karşılaştırılması……………………………………………………... 141

6. SONUÇ VE ÖNERİLER……………………………………………………... 154

6.1. Sonuç……………………………………………………………………..... 154
6.1.1. Çocuk Davranışlarını Değerlendirme Ölçeği’ nin Geçerlik
ve Güvenirlik Çalışması Sonuçları…………………………………..... 155
6.1.2. Ölçek Puanlarının Bazı Değişkenlere Göre Karşılaştırılması ………..... 156
6.2. Öneriler…………………………………………………………………..... 159

KAYNAKÇA………………………………………………………………......... 162

viii