tc erciyes üniversitesi tıp fakültesi aile hekimliği anabilim dalı kayseri'de yaşayan altmış beş yaş ve PDF
Preview tc erciyes üniversitesi tıp fakültesi aile hekimliği anabilim dalı kayseri'de yaşayan altmış beş yaş ve
T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI KAYSERİ’DE YAŞAYAN ALTMIŞ BEŞ YAŞ VE ÜZERİ BİREYLERDE BESLENME İLE GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ TIPTA UZMANLIK TEZİ Dr. Yusuf KIRIŞ KAYSERİ-2015 1 T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI KAYSERİ’DE YAŞAYAN ALTMIŞ BEŞ YAŞ VE ÜZERİ BİREYLERDE BESLENME İLE GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ TIPTA UZMANLIK TEZİ Dr. Yusuf KIRIŞ Danışman Prof. Dr. M. Mümtaz MAZICIOĞLU KAYSERİ-2015 2 TEŞEKKÜR Uzmanlık eğitimim boyunca bilgi ve tecrübeleriyle her türlü desteği veren, tez konusunun belirlenmesinde, çalışmanın yürütülmesinde ve tezin yazım aşamasında her türlü yardımda bulunan çok değerli hocam Sayın Prof. Dr. M. Mümtaz MAZICIOĞLU’ na, Yüzünden tebessüm hiç eksilmeyen ve desteğini her zaman arkamda hissettiğim saygıdeğer hocam Sayın Prof. Dr. Hasan Basri ÜSTÜNBAŞ’ a, Bilgi ve deneyimleriyle bize ışık tutan Sayın Prof. Dr. Selçuk MISTIK’ a, Güler yüzlerini hiçbir zaman esirgemeyen, çalışmanın tasarımında, yürütülmesinde ve tezin yazım aşamasında bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım Sayın Yrd. Doç. Dr. Elif Deniz ŞAFAK’ a ve Doç. Dr. Sibel Akın’ a, Bölümde birlikte çalıştığım ve çalışmaktan çok memnun olduğum değerli asistan arkadaşlarıma, Bölümde aile ortamı ve sıcaklığını hissettiren Kadriye BAYTEKİN’ e, Ahmet ÇETİNÇİVİ’ ye, Medine TAŞAR’ a ve Yelda TÜRKMEN’ e, Bugünlere gelmemde en büyük paya sahip sevgili anne ve babama, Hayatıma girdiği andan itibaren her zaman yanımda olan, diğer yarım, biricik eşim Ayşe KIRIŞ’ a ve doğduğu günden itibaren hayatımıza renk katan, varlığına ve sağlığına şükrettiğim biricik oğlum Veli Emre KIRIŞ’ a Teşekkür ediyorum… Dr. Yusuf KIRIŞ Kayseri- 2015 i İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR ................................................................................................................. i İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... ii TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................... iv ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................. vi KISALTMALAR VE SİMGELER .......................................................................... vii ÖZET........................................................................................................................ viii ABSTRACT ................................................................................................................ x 1. GİRİŞ ve AMAÇ ..................................................................................................... 1 2. GENEL BİLGİLER ................................................................................................ 3 2.1. Yaşlı Tanımı ve Sınıflandırılması ....................................................................... 3 2.2 Dünyada ve Türkiye’de Yaşlılık .......................................................................... 5 2.3 Yaşlılık Döneminde Meydana Gelen Fizyolojik ve Fizyopatolojik Değişiklikler . 7 2.3.1 Cilt Değişiklikleri ......................................................................................... 7 2.3.2 İskelet Kas Sistemi Değişiklikleri ................................................................. 8 2.3.3 Kardiyovasküler Sistem Değişiklikleri ........................................................ 10 2.3.4 Solunum Sistemi Değişiklikleri .................................................................. 10 2.3.5 Sindirim Sistemi Değişiklikleri ................................................................... 11 2.3.6 Sinir Sistemi Değişiklikleri ......................................................................... 12 2.3.7 Duyularda Değişiklikler .............................................................................. 12 2.3.8 İmmün Sistem Değişiklikleri ...................................................................... 13 2.3.9 Genitoüriner Sistem Değişiklikleri .............................................................. 13 2.3.10 Hematopoetik Sistem Değişiklikleri ......................................................... 14 2.4 Yaşlı Beslenmesi ............................................................................................... 14 2.4.1 Enerji Gereksinmesi ................................................................................... 15 2.4.2 Makro besin Öğeleri Gereksinmesi ............................................................. 17 2.4.2.1 Karbonhidratlar .................................................................................... 17 2.4.2.2 Proteinler ............................................................................................. 17 2.4.2.3 Yağlar .................................................................................................. 18 2.4.3 Mikrobesin Öğeleri Gereksinmesi............................................................... 18 2.4.3.1 Vitaminler ........................................................................................... 18 2.4.4 Sıvı Gereksinmesi ....................................................................................... 19 ii 2.4.5 Yaşlı Beslenmesinin Değerlendirilmesi ...................................................... 20 2.4.5.1 Anamnez ............................................................................................. 20 2.4.5.2 Diyet ile alınan gıdaların öğrenilmesi ................................................... 21 2.4.5.3 Antropometri ....................................................................................... 21 2.4.5.4 Sık Kullanılan Tarama Testleri ............................................................ 22 2.5 Yaşlıda Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA) ....................................................... 24 3. MATERYAL METOD ......................................................................................... 27 3.1 Araştırmanın Özellikleri ve Modeli ................................................................... 27 3.2 Araştırmanın Evreni ve Örneklemi .................................................................... 27 3.3 Araştırmanın Yürütülmesi ................................................................................. 28 3.4 Verilerin Değerlendirilmesi ve Analizi .............................................................. 30 4. BULGULAR .......................................................................................................... 32 5. TARTIŞMA ........................................................................................................... 57 6. SONUÇ VE ÖNERİLER ...................................................................................... 70 7. KAYNAKLAR ...................................................................................................... 73 E K L E R .................................................................................................................. 81 ONAY ....................................................................................................................... 91 iii TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Katılımcıların sayıları ve yaş ortalamaları ............................................... 32 Tablo 2. Katılımcıların yaş sınıflamasına ve cinsiyete göre dağılımı ...................... 33 Tablo 3. Katılımcıların sosyodemografik özellikleri ............................................. 33 Tablo 4. Kronik hastalıkların cinsiyete göre dağılımı ............................................ 34 Tablo 5. Katılımcıların BKİ’ ne göre sınıflandırılması........................................... 34 Tablo 6. MND-EGYA-GYA testlerinin genel popülasyonda ve yaş gruplarında median (minimum-maksimum) değerleri ................................................. 35 Tablo 7. Değerlendirme testlerinden alınan puan ortalamaları ve değerlendirmeye alınan kişi sayıları ................................................................................... 37 Tablo 8. Yaşlıların MND testinden aldığı puanların cinsiyete göre dağılımı .......... 37 Tablo 9. Lawton EGYA ölçeği sonuçlarının cinsiyete göre dağılımı ...................... 38 Tablo 10. Lawton EGYA ölçeğinde her bir aktivitede bağımlılık, yarı bağımlılık ve bağımsızlık durumları ............................................................................. 38 Tablo 11. Katz GYA ölçeği sonuçlarının cinsiyete göre dağılımı ............................ 39 Tablo 12. Katz GYA ölçeğinde her bir aktivitede bağımlılık, yarı bağımlılık ve bağımsızlık durumları ............................................................................. 39 Tablo 13. MND-Lawton EGYA test sonuçlarının karşılaştırılması .......................... 40 Tablo 14. MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması ................................. 41 Tablo 15. Katılımcıların eğitim ve beslenme durumları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi ..................................................................................... 41 Tablo 16. Katılımcıların gelir ve beslenme durumları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi ..................................................................................... 42 Tablo 17. Katılımcıların medeni ve beslenme durumları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi ..................................................................................... 42 Tablo 18. 60-64 yaş grubunda kadın ve erkeklerin MND-Lawton EGYA test sonuçlarının karşılaştırılması ................................................................... 43 Tablo 19. 65-74 yaş grubunda kadın-erkek MND-Lawton EGYA test sonuçlarının karşılaştırılması ....................................................................................... 45 iv Tablo 20. 65-74 yaş grubunda MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması . 46 Tablo 21. 75-84 yaş grubunda MND-Lawton EGYA test sonuçlarının karşılaştırılması ....................................................................................... 48 Tablo 22. 75-84 yaş grubunda MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması . 49 Tablo 23. ≥85 yaş grubunda MND-Lawton EGYA test sonuçlarının karşılaştırılması ....................................................................................... 50 Tablo 24. ≥85 yaş grubunda MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması .... 51 Tablo 25. Malnütrisyonlu ya da malnütrisyon riski olanlar ile beslenmesi normal olanlar ayrımını etkileyen faktörler için tek ve çok değişkenli lojistik regresyon analizi ..................................................................................... 55 v ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Genel popülasyonun testlerden aldıkları puanların median (minimum- maksimum) değerleri............................................................................... 35 Şekil 2. Erkeklerin testlerden aldıkları puanların median (minimum-maksimum) değerleri .................................................................................................. 36 Şekil 3. Kadınların testlerden aldıkları puanların median (minimum-maksimum) değerleri .................................................................................................. 36 Şekil 4. Genel popülasyonun testlerden aldıkları puan ortalamalarının yaş gruplarına göre dağılımı .......................................................................... 52 Şekil 5. Erkeklerin testlerden aldıkları puan ortalamalarının yaş gruplarına göre dağılımı ................................................................................................... 53 Şekil 6. Kadınların testlerden aldıkları puan ortalamalarının yaş gruplarına göre dağılımı ................................................................................................... 53 Şekil 7. Farklı ülkelerde beslenme ile ilgili yapılan çalışmalar.............................. 60 Şekil 8. Ülkelerin kişi başına düşen milli gelirleri ............................................... 61 vi KISALTMALAR VE SİMGELER ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi AH : Aile Hekimi Ark : Arkadaşları ASM : Aile Sağlığı Merkezi BKİ : Beden Kitle İndeksi BM : Birleşmiş Milletler BMH : Bazal Metabolik Hız DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü DTR : Derin Tendon Refleksi EGYA : Enstrumental Günlük Yaşam Aktiviteleri ESPEN : European Society of Parenteral and Enteral Nutrition GYA : Günlük Yaşam Aktiviteleri HT : Hipertansiyon KAH : Koroner Arter Hastalığı KBH : Kronik Böbrek Hastalığı KEHES : Kayseri Elderly Health Study MND : Mini Nutrisyonel Değerlendirme NRS : Nutritional Risk Screening SGD : Subjektif Global Değerlendirme ss : Standart sapma SVH : Serebro Vasküler Hastalık THSK : Türkiye Halk Sağlığı Kurumu TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu (cid:2206)(cid:3365) : Ortalama vii KAYSERİ’ DE YAŞAYAN ALTMIŞ BEŞ YAŞ VE ÜZERİ BİREYLERDE BESLENME İLE GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET Giriş ve Amaç: Beslenme her yaş grubunda olduğu gibi yaşlılar için de fiziksel ve fizyolojik olarak sağlıklı olmanın en temel gereklerindendir. Yaşlanma nedeniyle fonksiyonel, fiziksel ve zihinsel kapasitenin azalması yaşlıların günlük yaşam aktivitelerini sınırlamakta ya da engellemektedir. Bu çalışmada Kayseri ilinde yaşayan yaşlılarda beslenme düzeyinin belirlenmesi ile bunun günlük yaşam aktiviteleri (GYA) üzerindeki etkisini belirlemeyi amaçladık. Materyal Metod: Çalışmamız Kayseri il merkezinde bulunan 21 aile sağlığı merkezinde Eylül-Aralık 2013 tarihleri arasında, toplumda yaşayan 65 yaş ve üzeri bireylerde yapılmıştır. Beslenme durumu; Mini Nutrisyonel Değerlendirme (MND), GYA; Katz, enstrumental günlük yaşam aktivitelerini (EGYA) ise Lawton ölçekleri ile ölçülmüştür. Ayrıca yaşlıların sosyodemografik özelliklerini sorgulayan anket uygulanmıştır. Beslenme düzeyi ile GYA, EGYA ve sosyodemografik veriler arasındaki ilişkiler önce ki kare testi daha sonra logistik regresyon analizi ile test edildi. Bulgular: Çalışmaya toplam 906 kişi dahil edilmiştir. Katılımcıların yaş ortalaması 71,6±5, 68 (kadınlar: 71±5,57, erkekler: 72±5,76) idi. Yaşlıların % 3’ ü malnütrisyonlu, % 42’ si malnütrisyon riskinde ve % 55’ i normal beslenmiş olarak bulundu. EGYA’ de yaşlıların % 1,5’ inin bağımlı, % 15,6’ sının yarı bağımlı ve % 82, 9’ unun bağımsız olduğu bulundu. GYA’ de yaşlıların % 0,5’ inin bağımlı, % 99,5’ inin bağımsız olduğu bulundu. Lojistik regresyon analizi sonucunda; EGYA, GYA, bel çevresi, eğitim durumu, medeni durum ve gelir durumunun beslenme düzeyi ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Sigara ve kronik hastalıklar ile beslenme, GYA ve EGYA arasında ilişki yoktu. Sonuç: Yaşlılarda beslenme bozukluğu ile günlük yaşam aktiviteleri ve enstrumental günlük yaşam aktivitelerindeki bağımlılık birbiriyle ilişkilidir fakat yaş, cinsiyet, kronik hastalıklar ve sigara içimi bu ilişkiyi etkilememektedir. Yaşlılarda beslenme viii
Description:The list of books you might like
