tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü siyaset bilimi ve kamu yönetimi PDF
Preview tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü siyaset bilimi ve kamu yönetimi
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ (YÖNETİM BİLİMLERİ) ANABİLİM DALI TÜRKİYE’DE ADALET YÖNETİMİ Doktora Tezi Esra ERGÜZELOĞLU KİLİM Ankara- 2009 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ (YÖNETİM BİLİMLERİ) ANABİLİM DALI TÜRKİYE’DE ADALET YÖNETİMİ Doktora Tezi Esra ERGÜZELOĞLU KİLİM Tez Danışmanı Prof. Dr. Birgül AYMAN GÜLER Ankara-2009 TC ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ (YÖNETİM BİLİMLERİ) ANABİLİM DALI TÜRKİYE’DE ADALET YÖNETİMİ Doktora Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Birgül AYMAN GÜLER Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Prof. Dr. Cem EROĞUL ........................................ Prof. Dr. Birgül AYMAN GÜLER ........................................ Doç. Dr. Yılmaz ÜSTÜNER ....................................... Doç. Dr. Sema TAŞPINAR AYVAZ ......................................... Yrd. Doç. Dr. Koray KARASU ......................................... Tez Sınavı Tarihi 05.10.2009 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.(5/11/2009) Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı Esra ERGÜZELOĞLU KİLİM İmzası …………………………………… ÖNSÖZ “Türkiye’de adalet yönetimi” başlığını taşıyan bu tez, konusunu “Türk kamu yönetimi” adlı lisans dersinde duyulan pratik bir eksiklikten almıştır. Bir olgu olarak kamu yönetiminin, kamu yönetimi disiplininin sınırları içinde anlaşılamayacağı saptamasından yola çıkılarak içeriği yeniden belirlenen bu ders, adalet yönetimi konusunda alanyazınındaki boşluğun görülmesini sağlamıştır. Konunun bir tez olarak biçimlendirildiği 2004 yılında, ardı arkasına gelen adalet yönetimi reformları, adeta bakış açısını değiştirmenin haklılığını ispatlamak istercesine, bolca araştırma verisi ortaya çıkarmıştır. Devlet örgütlenmesinin bütününü, tarihsel akışı ile birlikte görebilen yeni bir yönetim düşüncesi, bu dersin de gösterdiği gibi, güncel gelişmelerin yönünü kestirebilme gücünü yakalayabileceğini göstermiştir. Adalet yönetimi konusunda bir tez yazmam için öneride bulunan, doktora öğrenim süreci boyunca ilgisi, yol göstericiliği, mesafe ve mesai sınırlarını hiçe sayarak verdiği emeği ile kattıkları tez danışmanlığından çok ötede olan sevgili hocam Prof. Dr. Birgül Ayman Güler’e teşekkürlerimi sunuyorum. Mersin Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrenciliğimden başlayarak, akademik alanda yetişebilmem için, karşıma çıkan tüm engelleri göğüslememe yardım eden değerli hocam Prof. Dr. Tayfur Özşen bu tezin izleme komitesinde yer alıyordu. Tez önerisini hazırladığım sıralarda da her zamanki akıl açıcı sorularıyla yönümü bulmamı sağlamıştı. Akademide bilimsel yetkinliğin toplumsal ilişkilerde dürüst ve sağlam bir kişilikle tamamlanmasının önemini yaşam tarzıyla gösterebilen Tayfur hocam, 2006 yılının Temmuz ayında bizleri bırakıp hiç dilinden düşürmediği Seyşel Adalarına doğru yol aldı. Onun orada olduğunu düşünmekten daha iyi bir seçenek olduğunu sanmıyorum. Işıklar içinde uyu hocam. Tez izleme Komitesinin diğer üyeleri Prof. Dr. Cem Eroğul ve Doç Dr. Yılmaz Üstüner desteklerini ve çok yararlandığım yapıcı eleştirilerini esirgemediler. Kendilerine teşekkür ediyorum. Kamu yönetimi disiplini açısından bakir bir alanda dolaşırken, hukukçular için apaçık olan ve bu nedenle üzerinde durulmayan çoğu terim ve kavramı yeniden keşfetme durumu ilk başlarda cesaret kırıcı olmuştu. Bu noktada TODAİE’deki derslerini izlememe izin veren Doç. Dr. Haluk Konuralp’in desteği önemlidir. 2008’in bahar aylarında bir şeyler danışmak için aradığımda vefatını öğrenmiş olmanın burukluğunu yaşıyorum. II Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde dersine katıldığım ve çeşitli platformlarda karşılaştığım hocalarımın her birinin kattığı ayrı bir renk, bu tezin satırlarına mutlaka yansımıştır. Bütün bu katkılara karşın, yanlış ve kusurların sorumluluğu sadece bana aittir. Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde “35. madde” adıyla anılan araştırma görevlileri ile yaşadığım dayanışma ve arkadaşlık bu tezin ortaya çıkmasını kolaylaştıran önemli desteklerdendir. Özelikle aynı dönemde tezlerimizi yazdığımız için “tez izleme komiteleri stratejilerini” birlikte saptadığımız Tekin Avaner, Aytül Güneşer Demirci ve Mustafa Altunok ile birçok güzel deneyimi paylaştık, yardımlaştık. Esra Dik bulduğu makalelerle teze katkı koydu. Ezgi Ören Hukuk Fakültesinin okuma salonlarında yoldaşlık yaptı. Selime Güzelsarı tez konusunun seçilmesi aşamasından başlayarak yüreklendirici oldu. Nuray Ertürk Keskin deneyimlerini paylaştı. Adını sayamadığım tüm dönem arkadaşlarım, aklımda sorularla dolaştığım günlerde aydınlatıcı ve yol göstericiydi. Bölüm sekreterimiz Serap Çamalan hepimizin türlü türlü sıkıntısına ortak olarak dertlerimizi paylaştı. SBF ve Hukuk Fakültelerinin kütüphane çalışanları, kütüphanelerden en iyi şekilde yararlanmama olanak verdiler. Mersin Üniversitesi İİBF, tez yazımı aşamasında bir çalışma odası sağladı. Teşekkür ediyorum. Bir teşekkür de anneme, babama ve Yılmaz’a. Tezden kaynaklansın ya da kaynaklanmasın her durumda, duyumsayabildiğim koşulsuz sevgileri için. III İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ............................................................................................................................ II Çizelge ve Şema ve Şekiller ......................................................................................... VII Kısaltmalar ................................................................................................................... VIII GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ADALET YÖNETİMİ VE REFORM SORUNU ......................................................... 8 I. TANIMLAMA VE YÖNTEM SORUNU: ADALET YÖNETİMİ NEDİR? NASIL İNCELENEBİLİR? ........................................................................................................... 8 A.Adalet Yönetimi İncelemelerinde Üç Yaklaşım ve Bir Öneri ........................... 10 B.Adli Alanın Araştırmasında Başlıca Araçlar ..................................................... 17 II. ADALETİN BÜROKRATİKLEŞMESİ VE BÜROKRASİ İNCELEMELERİYLE İLİŞKİSİ .................................................................................... 23 A. Güçler Ayrılığı Kuramı Açısından Adalet Yönetimi ........................................ 28 1. Güçler Ayrılığı Kuramının Açmazları .......................................................... 32 2. Adalet Yönetimi-Kamu Yönetimi Ayrışması .................................................. 38 3. Hukuk-Yargı (Uygulama) Ayrışması............................................................. 41 B. Kamu Gücü ve Kamu Hizmeti Olarak Adalet .................................................. 45 C. Kamu Yönetimi Disiplini ve Adalet Yönetimi ................................................. 49 III. BÜROKRATİK ADALET YÖNETİMİNDEN YÖNETİŞİMCİ ADALET YÖNETİMİNE ................................................................................................................ 51 A. Hukukun Dönüşmesi ........................................................................................ 56 B. Küresel Mahkemeler ......................................................................................... 62 C. Adli-İdari Alanlar Arasında Piyasa Temelli Yeni İşbölümü ............................ 64 D. Adalet Sektörü: Adli Hizmetlerin Metalaşması ................................................ 66 İKİNCİ BÖLÜM ADALET YÖNETİMİNİN MERKEZ ÖRGÜTLENMESİ ...................................... 72 I. BÜROKRATİK ADALET YÖNETİMİ İNŞASI: TANZİMAT REFORMLARI...... 73 A. Osmanlı Klasik Dönemi Adalet Yönetimi ........................................................ 74 IV 1. Çok Hukuklu Toplum Modeli ........................................................................ 75 2. Daire-i Adalet Felsefesi ................................................................................ 79 3. Adli Örgütlenme ve İlmiye ............................................................................ 81 B. Adliye İdare Ayrışması: 1839, 1879, 1909 Reformları .................................... 88 1. Kodifikasyon ve Resepsiyon: Avrupa’dan Hukuk Transferi ........................ 93 2. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkam-ı Adliye’den Danıştay ve Yargıtay’a ...................... 96 3. Çavuşbaşılıktan Adalet Bakanlığına ........................................................... 101 C. Cumhuriyet Dönemi Adalet Yönetimi Reformları ......................................... 103 1. Hukuk Birliği ve Yargının Bütünlüğü: 1924 Reformları............................ 104 2. Güçler Ayrılığı Modelinin İnşası: İkinci Dünya Savaşı Sonrası ................ 107 3. Sıkıyönetim ve Darbeler ile Adalet Yönetimi: Adalet Yönetiminin Askerileşmesi ................................................................................................... 108 II. TÜRKİYE’DE ADALET YÖNETİMİ YAPISI ...................................................... 111 A. Adalet Yönetimi Kurumları ............................................................................ 112 1. Adalet Bakanlığı .......................................................................................... 114 2. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) ............................................. 122 3. Barolar Birliği ve Noterler Birliği .............................................................. 129 4. Yargıçlar ve Savcılar Birliği (YARSAV) ..................................................... 133 B. Hukuk Çevresi ve Yargı Örgütlenmesi ........................................................... 135 1. Güçler Ayrılığının Güvencesi: Anayasa Mahkemesi .................................. 138 2. Adli Yargıda Üst Mahkeme: Yargıtay ......................................................... 143 3. İdari Yargıda Üst Mahkeme: Danıştay ....................................................... 146 4. Askeri Yargıtay............................................................................................ 148 5. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ................................................................. 150 6. Adli-İdari-Askeri Yargının Orta Noktası: Uyuşmazlık Mahkemesi ............ 152 7. Mahkeme mi? Değil mi?: Sayıştay ve Yüksek Seçim Kurulu ...................... 153 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TAŞRADA ADALET YÖNETİMİ ............................................................................ 155 I. ADALET YÖNETİMİNİN TOPRAKTA ÖRGÜTLENMESİ: YARGI ÇEVRELERİ ................................................................................................................. 155 A. Kaza’dan Ağır Ceza Merkezlerine: Mülki İdareden Kopuş ........................... 158 B. Toprakta İkili Örgütlenme: İdari Yargı Çevreleri ........................................... 162 C. Bölgeselleşme Reformları: Bölge İdare ve Bölge Adliye Mahkemeleri ........ 165 V II. YARGI ÇEVRESİNDE YÖNETİM: ADLİYE ÖRGÜTLENMESİ ....................... 169 A. Adliyelerin Kuruluşu ...................................................................................... 185 1. Cumhuriyet Başsavcılıkları ......................................................................... 189 2. Adli ve İdari Yargı Adalet Komisyonu Başkanlıkları ................................. 191 B. Dava, Duruşma, Mahkeme Yönetimi ............................................................. 193 1. Yargıç, Savcı ve Avukat ilişkisi: Silahların Eşitliği .................................... 195 2. Adliye’nin Memurları: Gizli Özneler .......................................................... 198 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM YÖNETİŞİMCİ ADALET YÖNETİMİ REFORMLARI ...................................... 204 I. REFORMUN TAŞIYICISI: AVRUPA ..................................................................... 208 A. Avrupa Konseyi .............................................................................................. 211 B. Avrupa Birliği ................................................................................................. 213 II. YÖNETİŞİMCİ ADALET YÖNETİMİ REFORMLARININ GÖRÜNÜMLERİ .. 216 A. Küresel Model Yasalar: Code Napolyon’un Sonu ......................................... 222 B. Çoktan Seçmeli Hukuk: Tahkim ..................................................................... 224 C. Yargı Birliği: İdare Hukukunun Tasfiyesi ...................................................... 227 D. Güçler Ayrılığından Güçler Birliğine mi?: Bağımsız Düzenleyici Kurul/Kurumlar (BDK) ....................................................................................... 231 III. ADLİYEDE GÜNCEL REFORM .......................................................................... 233 A. Adliyede Otomasyon: UYAP ......................................................................... 237 B. Profesyonel Yöneticilik Tartışmaları .............................................................. 238 C. Alternatif Uyuşmazlık Çözme Mekanizmaları: Arabuluculuk Yasa Tasarısı 239 D. Özelleştirmeye Hazırlık: İcra Daireleri ve Ceza Evleri .................................. 244 E. Katılımcı Adalet Yönetimi Modeli Örneği: Koruma Kurulları ...................... 246 SONUÇ ......................................................................................................................... 249 ÖZET ............................................................................................................................ 255 ABSTRACT .................................................................................................................. 256 KAYNAKÇA ................................................................................................................ 257 EKLER VI Çizelge ve Şema ve Şekiller Çizelge II.1: Adalet Bakanlığı 2007 Yılı Kadro Dağılımı………………………….........................121 Çizelge III.1: 1973 yılı Mahkeme Sayıları…………………………………………………………..184 Çizelge III.2: 2008 yılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Sayıları………………………………184 Çizelge III.3: 2008 yılı İdari Yargı Mahkeme Sayıları………………………………….…………185 Şema II. 1: Adalet Bakanlığı Örgüt Şeması………………………………………………………115 Şekil II.1. : Yıllara Göre Adalet Bakanlığı Bütçesinin Bütçe Yılı Başında Konsolide Bütçe İçindeki Payı (%)………………………………..……………..………………………….120 VII
Description:The list of books you might like
