tc ankara üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü eğitimde psikolojik hizmetler ana bilim dalı rehberlik

121 Pages·2013·0.91 MB·Turkish

i

T.C
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EĞİTİMDE PSİKOLOJİK HİZMETLER ANA BİLİM DALI
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BİLİM DALI

LİSE ÖĞRENCİLERİNDE MESLEK KARARI VERME
YETKİNLİĞİ VE KARİYER DENETİM ODAĞININ İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Gürcan ŞEKER

Ankara
Ekim, 2013
i
ii

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

EĞİTİMDE PSİKOLOJİK HİZMETLER ANA BİLİM DALI
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BİLİM DALI

LİSE ÖĞRENCİLERİNDE MESLEK KARARI VERME YETKİNLİĞİ VE
KARİYER DENETİM ODAĞININ İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Gürcan ŞEKER

Danışman: Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK

Ankara
Ekim, 2013
ii

TEŞEKKÜR

Uzun ve zorlu geçen ve zaman zaman artık tamamlayamayacağım
dediğim günlerin de olduğu çalışmaların ardından inat ederek en sonunda
tezimi tamamladım. Tezimi tamamlamamda, çok titiz incelemeleriyle ve
hevesimi kesinlikle kırmadan beni yönlendiren ve düzeltmeler yapmamı
sağlayan, en çok yardımı gördüğüm tez danışmanım Prof. Dr. Binnur
YEŞİLYAPRAK’ a ilk olarak teşekkür etmek istedim. Daha sonra tezimi
bitirmem konusunda bana ısrarla baskı yapan eşim Gülhan BAŞER ŞEKER’
e ve anne babama teşekkürü bir borç bilirim. Teşekkür edeceğim kişiler
arasında sırası ile benzer süreci yaşadığımız okulumuz Matematik Öğretmeni
Nalân İPEKLİ, çeviriler konusunda yardımlarını esirgemeyen İngilizce
Öğretmenlerimiz Elif TOKSARI ve Çiğdem HODUL da var.

ii
ÖZET

LİSE ÖĞRENCİLERİNDE MESLEK KARARI VERME YETKİNLİĞİ VE
KARİYER DENETİM ODAĞININ İNCELENMESİ

Şeker, Gürcan
Yüksek Lisans, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Programı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK
Ekim 2013, 107 + xii sayfa

Bu araştırmanın temel amacı lise öğrencilerinde meslek kararı verme
yetkinlik düzeyi ve kariyer denetim odağını incelemektir. Araştırmada
öğrencilerin meslek kararı verme yetkinliği ile kariyer denetim odağı puanları
bazı demografik değişkenlere göre karşılaştırılmış ve meslek kararı verme
yetkinliği ile kariyer denetim odağı arasındaki ilişkiye bakılmıştır.
Araştırma tarama modelinde bir araştırmadır. Araştırma grubunu, Niğde
İli merkezinde beş ortaöğretim kurumunda 9-12.sınıflarda öğrenim görmekte
olan, 556 öğrenci oluşturmaktadır. Verilerin toplanması amacıyla araştırmaya
katılan öğrencilere Meslek Kararı Verme Yetkinlik Ölçeği (Bozgeyikli, 2004),
Kariyer Denetim Odağı Ölçeği (Millar ve Shevlin, 2007) ve Kişisel Bilgi Formu
uygulanmıştır. Verilerin analizinde t - testi, varyans analizi, tukey testi ve
pearson momentler çarpım korelasyon tekniği kullanılmıştır.
Araştırmadan elde edilen bulgulara göre meslek kararı verme yetkinlik
ölçeğinin bireysel ve mesleki özellikleri doğru olarak değerlendirme boyutu
puanlarında on ve on birinci sınıflar arasında onuncu sınıflar lehine anlamlı bir
fark bulunmuştur. Ailenin gelir düzeyine göre gerçekçi plan yapma boyutu
puanlarında anlamlı bir fark bulunmuştur. Ailesinin gelir düzeyi yüksek olan
öğrencilerin gerçekçi plan yapma boyutu puanları, geliri düşük olan
öğrencilere göre daha yüksek bulunmuştur. Diğer bir bulgu ise, meslek kararı
iii
verme yetkinlik puanlarında algılanan ders başarına göre anlamlı bir fark
olduğudur. Kendisini başarılı gören öğrencilerin meslek kararı verme yetkinlik
puanları, başarısız öğrencilere göre daha yüksektir.
Araştırma bulguları erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre kariyer
denetim odağı açısından daha dış denetimli olduğunu ortaya koymaktadır.
Kariyer denetim odağındaki bir diğer bulgu ise dokuz ve onuncu sınıflardaki
öğrencilerin on ikinci sınıf öğrencilerine göre daha iç denetimli olduğu
yönündedir. Kendisini başarılı gören öğrencilerin iç denetim puanları,
başarısız öğrencilere göre daha yüksek bulunurken, başarısız öğrencilerin dış
denetim puanlarının da başarılı öğrencilere göre yüksek olduğu bulunmuştur.
Araştırma bulgularına göre Meslek Kararı Verme Yetkinlik Ölçeği’nin
bütün alt boyutları ve toplam ölçek puanı ile Kariyer Denetim Odağı Ölçeği iç
denetim boyutu arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki vardır. Meslek kararı
verme yetkinliği arttıkça iç denetim puanları da artmaktadır. Bireysel ve
mesleki özellikleri doğru olarak değerlendirme boyutu ve meslek kararı verme
toplam ölçek puanı ile dış denetim arasında ise, negatif yönde anlamlı bir ilişki
olduğu bulgusuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Meslek kararı verme yetkinliği, kariyer denetim odağı

iv
ABSTRACT
CAREER DECISION MAKING SELF-EFFICACY AND CAREER LOCUS OF
CONTROL AMONG HİGH SCHOOL STUDENTS

Şeker, Gürcan
Master Dissertation, Guidance and Psychological Counseling Department
Supervisor: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak
October 2013, 107 + xii pages

The main purpose of this study is to examine career decision making
self-efficacy and career locus of control among high scholl students. İn the
research, students’ career decision making self-efficacy and career locus of
control scores were compared according to some demographic variables and
the relation between career decision making self-efficacy and career locus of
control was examined.
The research is a survey scan model type. 556 students between 9th and
12th who receive education in five high school in central Niğde make up the
research group. With the aim of collecting data career decision making self-
efficacy scale, career locus of control scale and personal information form
were applied to the students who took part in the research. T test, analysis of
variance, tukey’s test and pearson product – moment correlation tecnique
were used during the data analysis.
A study among the 10th and 11th grade students about and accurate
assessment of individual and occupational characteristics of the scale of
career decision making self-efficacy was held. According to the results a
significant difference was found in favor of the 10th grade. A significant
difference was found in (among) the scores of making a realistic plan
dimension based on family income. The scores of making realistic plan
dimension of the students with high levels of income of the family were higher
v
than the students with low levels of income. Another finding is that according
to the perceived lesson success there is a significant difference in the scores
of career decision making self-efficacy. Career decision making self-efficacy
score of students who consider themselves were higher than those who are
unsuccessful.
The findings of research present that boys are more external controlled
than girls. Another finding in the career locus of control is that 9th and 10th
grade students are more internal controlled than 12th grade students. While
the internal control scores of the students who consider themselves
successful were higher than unsuccessful students, its was found out that
external control scores of unsuccessful students were higher than the
successful ones.
According to the findings of the research, there is a possitive significant
correlation career decision making self-efficacy scale’s all sub-dimensions,
total scale score and internal control dimension. The higher career decision
making self-efficacy, the higher are the score of internal control. İt was found
out that the accurate assessment of individual and occupational dimension
and career decision making self-efficacy scale total score has a negative
correlation with external control.

Key Words: Career Decision Making Self-Efficacy , Career Locus Of Control

vi
İÇİNDEKİLER
Sayfa
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI ................................................................ i
TEŞEKKÜR .................................................................................................... ii
ÖZET ............................................................................................................ iii
ABSTRACT ..................................................................................................... v
İÇİNDEKİLER ............................................................................................... vii
ÇİZELGELER LİSTESİ .................................................................................. x

BÖLÜM 1
GİRİŞ ............................................................................................................ 1
Problem .................................................................................................... 1
Amaç......................................................................................................... 7
Önem ........................................................................................................ 9
Sayıtlılar .................................................................................................. 11
Sınırlılıklar ............................................................................................... 12
Tanımlar ................................................................................................. 12

BÖLÜM 2
KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ............................... 13
Kariyer Gelişiminde Sosyal Bilişsel Yaklaşımlar ..................................... 13
Sosyal – Bilişsel Yaklaşımlar ............................................................... 13
Bilgi İşleme Yaklaşımı ...................................................................... 13
Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı ......................................................... 14
Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramında Temel Kavramlar ....................... 16
Yetkinlik Beklentisi ........................................................................ 16
Sonuç Beklentisi .......................................................................... 19
Kişisel Hedefler ............................................................................. 21
Meslek - Kariyer Kararı Verme Yetkinliği ...................................... 21
Meslek Kararı Verme Yetkinlik Beklentisi İle İlgili Yapılan Araştırmalar .. 22
Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar ..................................................... 23
vii
Türkiye’de Yapılan Araştırmalar ......................................................... 27
Sosyal Öğrenme ve Denetim Odağı ....................................................... 30
Kariyer Denetim Odağı ........................................................................ 32
Kariyer Denetim Odağı İle İlgili Yapılan Araştırmalar ............................... 32

BÖLÜM 3
YÖNTEM ...................................................................................................... 34
Araştırmanın Modeli ................................................................................. 34
Araştırma Grubu ....................................................................................... 34
Veri Toplama Araçları ............................................................................... 35
Meslek Kararı Verme Yetkinlik Ölçeği (MKVYÖ( ................................... 35
Kariyer Denetim Odağı Ölçeği(KDOÖ) .................................................. 38
Demografik Bilgi Formu ......................................................................... 41
Verilerin Toplanması ................................................................................. 41
Verilerin Analizi ......................................................................................... 42

BÖLÜM 4
BULGULAR ................................................................................................. 44
Meslek Kararı Verme Yetkinliği ve Alt Boyutlarına İlişkin Bulgular ............ 44
Kariyer Denetim Odağı Alt Boyutlarına ilişkin Bulgular ............................ 59
Kariyer Denetim Odağı Ölçeği Ve Meslek Kararı Verme Yetkinlik Ölçeği
Puanları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ................................................... 72

BÖLÜM 5
TARTIŞMA VE YORUM ............................................................................... 74
Meslek Kararı Verme Yetkinlik Ölçeği Ve Boyutlarının Demografik
Değişkenlere Göre Karşılaştırılmasına İlişkin Bulguların Tartışılması ....... 74
Kariyer Denetim Odağı Ölçeği Alt Boyutları Puanlarının Demografik
Değişkenlere Göre Karşılaştırılmasına İlişkin Bulguların Tartışılması ....... 80
Meslek Karar Verme Yetkinliği – Kariyer Denetim Odağı İlişkisine Ait
Bulguların Tartışılması .............................................................................. 84
viii