tc abant izzet baysal üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü uluslararası ilişkiler anabilim dalı amerika

203 Pages·2017·1.3 MB·Turkish

T.C.
ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NİN DEMOKRASİYİ
YAYMA POLİTİKASI: BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ VE ARAP
BAHARI ÖRNEK OLAYLARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Gökhan ÖÇALAN

Danışman
Yrd. Doç. Dr. Gökhan TELATAR

BOLU 2015

iii

ETİK UYGUNLUK BEYANI

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Amerika Birleşik Devletleri’nin
Demokrasiyi Yayma Politikası: Büyük Ortadoğu Projesi ve Arap Baharı Örnek
Olayları” başlıklı çalışmanın yazılmasında, bilimsel ve etik kurallara uyulduğunu,
başvurulan kaynaklardan yapılan alıntıların adlarının bilimsel kurallara uygun olarak
metin içinde, dipnotlarda ve kaynaklarda gösterildiğini, kullanılan verilerde herhangi bir
tahrifat yapılmadığını, tezin tamamının ya da bir kısmının bu üniversite veya başka bir
üniversitede bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.

Gökhan ÖÇALAN

28.10.2015
iv

ÖN SÖZ

Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada genel itibariyle Amerikan dış
politikasında demokrasinin yayılması politikası örnek olaylar üzerinden analiz edilmeye
çalışılmıştır. Yine bu çalışmada Amerikan kimliği ve değerleriyle de bir bütün olan
demokrasi kavramının tecrübe edilmiş en üstün değerler olduğu düşüncesinden hareketle
demokrasinin yayılması misyonunun Amerikan dış politikasında nasıl uygulama alanı
bulduğunun örnek olaylar üzerinden değerlendirilmesi yapılmıştır.
Bu doğrultuda çalışmanın tamamlanmasında büyük yardımı olan, gerek üniversite
hayatım gerekse yüksek lisans eğitim hayatım boyunca da desteğini hiç esirgemeyen
başta canım ailem olmak üzere tüm dost ve akrabalarıma sonsuz teşekkür ederim.
Ayrıca sürecin başından itibaren değerli katkı ve yönlendirmeleriyle gerek tez
konusunun belirlenmesinde gerekse tezin içeriğinin şekillenmesinde desteğini hiç
esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Gökhan TELATAR’a, yine tez savunma
sürecinde pozitif eleştirileri ile tezin son şeklini almasında katkısı olan Doç. Dr. Zafer
AKBAŞ’a ve Doç. Dr. Koray TÜTÜNCÜ’ye, son olarak da bu günlere gelmemde emeği
olan tüm hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim.

Gökhan ÖÇALAN
v

ÖZET

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NİN DEMOKRASİYİ YAYMA
POLİTİKASI: BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ VE ARAP BAHARI ÖRNEK
OLAYLARI

Gökhan ÖÇALAN

Yüksek Lisans Tezi
Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Gökhan TELATAR
Ekim 2015, 193 + XII Sayfa
Amerikan kimliği ve değerlerinin en önemli unsurlarından biri olan demokrasi
kavramı dış politika açısından da önemli bir söylem aracı olmuştur. Bu doğrultuda
insanoğlunun tecrübe edebileceği en üstün değer olduğu inancından hareketle
demokrasiyi yayma konusunda bir misyonunun olduğunu düşünen ABD, bu misyon
dolayısıyla kuruluşundan beri dış politikasına yön vermektedir. Üstlenilen misyonun
Amerikan kimlik ve değerleriyle de ilişkili olduğu düşüncesi bağlamında tarihsel süreç
içerisinde ABD Model Oluşturma ya da Aktivist Korumacılık gibi farklı dış politika
yaklaşımları benimseyebilmiştir. Bu dış politika yaklaşımlarını benimserken de
Amerikan siyasetine yön veren ve liderlerin isimleriyle de anılan bazı geleneklerden
yararlanmıştır. Sonuç itibariyle de bu çalışmada sosyal değerlere atıfta bulunan
konstrüktivizm ve kimlik-çıkar ilişkisinden yola çıkarak Amerikan değerlerinin de bir
parçası olarak görülen demokrasinin birtakım dış politika gelenekleri ve yaklaşımları ile
birlikte Amerikan dış politikasındaki yansımasından bahsedilecektir. Bu durumdan
hareketle de çalışmanın son bölümünde de değinileceği üzere Amerikan dış politikası
açısından önemli dönüm noktası olan Büyük Ortadoğu Projesi ve Arap Baharı’na giden
süreç analiz edilecek, demokrasinin yayılması misyonu bağlamında da iki ayrı süreçte
izlenen dış politikanın örnek olaylar üzerinden karşılıklı değerlendirilmesi yapılacaktır.
vi

Anahtar kelimeler: Aktivist Korumacılık, Arap Baharı, Büyük Ortadoğu Projesi,
Demokrasinin Yayılması, Model Oluşturma.
vii

ABSTRACT

US DEMOCRACY PROMOTION: GREATER MIDDLE EAST INITIATIVE
AND ARAB SPRING CASE STUDIES

Gökhan ÖÇALAN

Master Thesis
Department of International Relations
Advisor: Assist. Prof. Dr. Gökhan TELATAR
October 2015, 193 + XII Pages

Democracy that is one of the most important components of American identity
and values is a significant manner of discourse with regard to foreign politics.
Accordingly; US, believing democracy is the most excellent value of the humankind to
experience and so thinking that it has a mission to promote the democracy, has been
following a policy due to this mission since its foundation. Therefore US indigenized
varied foreign policy approaches such as “Exemplarism or Vindicaitonalism” in the
historic process in the context of the idea that the mission undertaken is correlated with
the American identity and values. While indigenizing these foreign policy approaches,
US made use of some traditions which was called with the name of the leaders and shaped
the American policy. Consequently, in this thesis it is going to be mentioned about some
traditions and approaches of the democracy seen as a part of American values and its
reflection in the American foreign policy in the basis of constructivism addressing to
social values and identity-interest relationship. From hence, as it is going to be mentioned
at the end of the study, the process seeking to the Greater Middle East Initiative and the
Arab Spring, which are important turning points for the American foreign policy is going
to be analyzed and the foreign policy observed in two different processes is going to be
evaluated based on the sample cases.
viii

Key words: Arab Spring, Democracy Promotion, Exemplarism, Greater Middle
East Initiative, Vindicationalism.
ix

İÇİNDEKİLER

ONAY SAYFASI ............................................................................................................. ii
ETİK UYGUNLUK BEYANI ...................................................................................... iii
ÖN SÖZ .......................................................................................................................... iv
ÖZET ............................................................................................................................... v
ABSTRACT ................................................................................................................... vii
İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. ix
KISALTMALAR LİSTESİ ......................................................................................... xii
GİRİŞ .............................................................................................................................. 1

I. BÖLÜM
1. KONSTRÜKTİVİZM, AMERİKAN KİMLİĞİ VE DIŞ POLİTİKASI .............. 5
1.1.Konstrüktivist Teoride Kimlik ve Dış Politika ...................................................... 6
1.1.1. Konstrüktivist Kuram ve Genel Varsayımları ............................................ 6
1.1.2. Konstrüktivizm ve Kimlik-Çıkar İlişkisi .................................................. 18
1.2. Konstrüktivizm Bağlamında Amerikan Kimliği ve Dış Politikası ..................... 23
1.2.1. ABD’nin Kuruluş Felsefesi ve Amerikan Kimliğinin Doğuşu ................ 23
1.2.2. Demokrasinin Yayılması Düşüncesinin Doğuşu ve Amerikan Çıkarları ile
İlişkilendirilmesi ...................................................................................... 28

II. BÖLÜM
2. AMERİKAN DIŞ POLİTİKASI VE DEMOKRASİNİN YAYILMASI
DÜŞÜNCESİ.............................................................................................................. 36
2.1. Amerikan Dış Politika Gelenekleri ve Demokrasinin Yayılması ...................... 36
2.1.1. Jacksonculuk ............................................................................................ 38
2.1.2. Hamiltonculuk .......................................................................................... 43
x

2.1.3. Jeffersonculuk ........................................................................................... 47
2.1.4. Wilsonculuk .............................................................................................. 50
2.2. Amerikan Dış Politika Gelenekleri Bağlamında Demokrasinin Yayılması
Düşüncesinin ABD Dış Politikasındaki Yeri ...................................................... 56
2.2.1. Model Oluşturma (Exemplarism) Yaklaşımı ............................................ 57
2.2.2. Aktivist Korumacılık (Vindicationalism) Yaklaşımı ............................... 60
2.3. Tarihsel Süreçte Demokrasinin Yayılması Politikaları ...................................... 64
2.3.1. ABD’nin Kuruluş Yılları .......................................................................... 65
2.3.2. Yalnızcılık Politikası Dönemi .................................................................. 68
2.3.3. Soğuk Savaş Dönemi ................................................................................ 75
2.3.4. Soğuk Savaş Sonrası Dönem .................................................................... 87
2.3.5. 11 Eylül Sonrası Dönem ........................................................................... 90
2.4. Demokrasinin Yayılması Misyonu ve Amerikan Ulusal Çıkarları .................... 96

III. BÖLÜM
3. DEMOKRASİNİN YAYILMASI MİSYONU BAĞLAMINDA ABD’NİN
BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ VE ARAP BAHARI’NA YÖNELİK
POLİTİKALARI ..................................................................................................... 100
3.1. Büyük Ortadoğu Projesi ve Demokrasinin Yayılmasının Dış Politikadaki
Yeri.................................................................................................................... 100
3.1.1. Afganistan ve Irak Müdahaleleri Bağlamında Ortadoğu’nun
Demokratikleştirilmesi Düşüncesi .......................................................... 105
3.1.2. Büyük Ortadoğu Projesi’nin Oluşumunda Yeni Muhafazakar Söylem .. 112
3.2. Ortadoğu’nun BOP Bağlamında Demokratikleştirilmesi Politikaları ............. 116
3.2.1. Büyük Ortadoğu Projesi Kapsamında Siyasi Girişimler......................... 118
3.2.2. Sosyo-Ekonomik Bağlamda Büyük Ortadoğu Projesi ............................ 121
3.2.3. Büyük Ortadoğu Projesi’nin Askeri Boyutu ........................................... 125
3.3. Arap Baharı ve Amerikan Dış Politikası ......................................................... 129