TAKVİM-İ VEKAYİ

1165 Pages·2013·8.98 MB·Turkish

ÖZET

TAKVİM-İ VEKAYİ ’NİN 1831-1834 YILLARI ARASI
TRANSKRİPSİYONU
BENZER,Ebru
Yüksek Lisans Tezi; Tarih ABD
Danışman: Yrd.Doç. Dr. Hamza Altın
Kasım 2013
Gazete, Dünya tarihinin çeşitli dönemlerinde öncelikle iktisadi, sosyal ve
siyasi hayatı etkileyen; kimi zaman da yönlendiren kaynaklardan biridir. 19. yy. da
Osmanlı yayın dünyasında oluşturulan gazeteler de kamuyu çeşitli konularda
bilgilendirme görevi taşımışlardır. Osmanlı Devleti’nde gazetecilik faaliyeti Batıdan
yaklaşık iki yüz sene gecikmeli başlamıştır. Fakat batının aksine Osmanlı da durum
biraz farklı işlemiş ve halkın talepleri ve gereksinimleri doğrultusunda değil,
Padişahın iradesiyle çıkarılmıştır.
Türk basın tarihini ilk Türkçe gazete olan Takvim-i Vekayi ile başlatmak
zorundayız. Takvim-i Vekayi üstlendiği haber görevi ile merkezileşmeyi yeniden
gerçekleştirmeye çalışan ve Batılılaşma sürecinde olan devletin halkına farklı bakış
açıları kazandirmaya çalışmak açısından önemli katkıları olmuştur. Bu da gazetenin
döneminin aranılan kaynaklarından biri olmasını sağlamıştır.
Araştırmamızda gazetenin ortaya çıkışından başlayarak yaklaşık dört yıllık
bir dönemini, dönemde neler olup bittiğini, basına yansıyan yönleriyle yorumlamaya
çalıştık .Ayrıca Osmanlı iç ve dış işleri,askeri konular, tayin atama ve ticaret işleri
hakkında gazetede yer alan haberlere dayanarak yaptığımız araştırma yer almaktadır.

Anahtar kelimeler: Takvim-i Vekayi, İlk Türkçe Gazete,II. Mahmut

i
ABSTRACT

TRANSCRIPTION OF TAKVİM-İ VEKAYİ 1831-1834
BENZER, Ebru
Master’s Thesis; Department of History
Supervisor: Asst. Prof. Dr. Hamza Altın
November 2013
Newspaper is one of the resowce which influences and directs the world’s
economic, social and political life in various period of the worlds history.
Newspapers which were published in 19 th century’s Ottoman publication
community informed the people related with assorted issues. Journalizm in Otoman
sterted almost two hundrend years later then western countries however in contrast
to western perspective, the situation was somewhat different in Ottomans Empire.İt
is not published in line with the demands and reguirements of the people, it is
published with the directions of Sultan’s Authority.
We are obliged to start Turkish History of journalism with the first Turkish
newspaper Takvim-i Vekayi. Takvim-i Vekayi wihch tries to fulfill the re-
centralization with the task of curated news has made important contribitions in a
process of westernization.As a result of this, newspapers had been one of the most
sought resource in it’s period
İn this study we tried to integrate Takvim- i Vekayi’s aproximate four years
starting from the emergence and what had happened at that time as mentioned at
media. Moreover, it includes in our research which is based on report’s of the
newspaper that is related with Ottoman’ s national and international relations,
military issues, assignments and trade jobs.

Key words: Takvim-i Vekayi, First Turkish Newspaper, II. Mahmut

ii
İÇİNDEKİLER
ÖZET …………………………………………………………………… ……... i
ABSTRACT……………………………………………………………… ……... ii
İÇİNDEKİLER ………………………………………………………………… iii
KISALTMALAR ……………………………………………………………… v
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………… vi
GİRİŞ …………………………………………………………………………… 1

BİRİNCİ BÖLÜM
TAKVİM-İ VEKAYİ’NİN ORTAYA ÇIKTIĞI DÖNEM VE GAZETENİN
GENEL ÖZELLİKLERİ

1. II. Mahmut Dönemi Öncesi Osmanlıda Genel Durum Hakkında …………. 3
2. II. Mahmut Dönemine Genel Bakış …………………………………………… 4
3. İlk Türkçe Gazetenin Neşri Öncesi Osmanlıda Yayın Yapan Yabancı
Gazeteler……………………………………………………………………… 6
4. Takvim-i Vekayi’ nin Ortaya Çıkışı ………………………………………… 7
4.1. Çıkarılacak Gazetenin İsmi ve Yayın Aşaması ……………………… 7
4.2. Takvim-i Vekayi ‘in Yayın Hayatına Girmesi ……………………… 8
4.3. Gazetenin Mukaddimesi …………………………………………….. 9
4.4. Gazetenin Genel Özellikleri …………………………………………… 10

İKİNCİ BÖLÜM
TAKVİM-İ VEKAYİ’NİN (1831-1834 ) TRANSKRİPSİYONU

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TAKVİM-İ VAKAYİ (1–86 SAYILAR)’IN FİHRİST TABLOSU
iii
SONUÇ …………………………………………………………………………. 1153
TAKVİM-İ VEKAYİ’NİN İNCELENMESİNDE KULLANILAN
METERYAL VE YÖNTEM …………………………………………………… 1155
BİBLİOGRAFYA ……………………………………………………………… 1157
ÖZGEÇMİŞ ……………………………………………………………………. 1158
VITAE ………………………………………………………………………….. 1159

iv
KISALTMALAR

a.e.g : Adı geçen eser
a.g. m : Adı geçen makale
C : Cilt
Ed. : Editör
H. : Hicri
M. : Miladi
S. : Sayı
s. : Sayfa
Yay. : Yayın evi

v
ÖNSÖZ

Gazeteler,yayınlandığı dönemde halk ile devlet arasındaki iletişimi
kuvvetlendiren önemli kaynaklardır.
Eskiden Vak’anüvis denilen resmi tarih yazıcıları vardı.Bunlar dönemin
önemli olaylarını yazardı; fakat bu yazılanların basımı yıllar sonra
gerçekleştirildiğinden halk gerçekleri zamanından çok sonra öğrenebiliyordu.Bu
durumun giderilmesi de Osmanlı Devleti’nde çıkan ilk Türkçe gazete olan Takvim-i
Vekayi-i ile mümkün olmuştur.Takvim-i Vekayi-i yayınlandığı dönemin aynası olma
özelliği taşır.Çünkü aynı zamanda devletin resmi gazetesi olduğundan yapılanlar
halka birebir yansıtılmaktadır.
Türk tarihinin ve kültürünün tam manası ile araştırılıp öğrenilmesi için bu
gazetenin de doğru okunması ve anlaşılması gerekir.Bu sebepten dolayı tarihi
araştırmalara bir nebze katkı sağlamak için Takvim-i Vekayi-i incelemeye
yöneldim.Dönemin önemli olaylarını bir de basının gözünden incelemek istememiz
Takvim-i Vekayi-i Yüksek Lisans tezi olarak almamdaki bir başka nedendir.
Çalışma esnasında bir takım güçlüklerle karşılaştık.Belgelerdeki bazı
kısımların tahrip olması,Arapça ve Farsça kelimelerin çokluğu,bazı yazıların silik
çıkmasından dolayı anlaşılamaması,gazetenin yazıldığı dilin ağır olması
çalışmamızda karşılaştığımız güçlüklerin başında gelmektedir.Bu güçlükleri ise
gerek Osmanlıca-Türkçe lügatlar ve gerekse hocalarımızın yardımıyla en aza
indirgemeye çalıştık.
Çalışmamızın neticesinde ise basının yansıttığı sosyal,ekonomik ve kültürel
durumları öğrenerek tezimizde bunları ortaya koymaya çalıştık.
Bu çalışma esnasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam
Yrd.Doç.Dr.Hamza ALTIN’a,benden manevi desteğini esirgemeyen sevgili eşime ve
her zaman yanımda olan aileme sonsuz teşekkürler.
Ebru BENZER
Kasım 2013
vi
GİRİŞ
İnsanların ifade özgürlüğünü kullanabilmelerinin en önemli aracı basındır.
Geçmişten bu yana süregelen bu gerçeğin hem tarihsel anlamda hem de siyasal
alanda etkileri yadsınamaz. Konumuzun da bir basın aracı olması sebebiyle Osmanlı
Devleti’nde basım hareketlerinden kısaca bahsetme gereği duydum.
Bilindiği gibi Avrupa’da1440 yılında Gutenberg tarafından matbaanın
bulunmasıyla basım işi kolaylaşmış ve buda insanların kitaplara daha kolay ve ucuza
ulaşmasını sağlamıştır. Avrupa’da 1440 yılında başlayan basım faaliyetlerinin
Osmanlı Devleti’nde 1727 de gerçekleşmesi ise tam üç yüzyıllık bir kayıptır.Aslında
verilen tarihin öncesinde Osmanlıda basım işi yabancılar tarafından bazen izinle
bazen gizli olarak yapılıyordu. Osmanlı sınırlarında ilk basımevini1493 de
Museviler kurmuştur. Ermeniler 1567 de Rumlar da 1627 de basımevleri kurup
işletmişlerdir.1 Fakat bu basımevlerinde Türkçe bir eser basılmamıştır. XIII. yüzyılda
Osmanlılar Avrupa’nın büyük bir kısmına ve Akdenize egemen olduklarından,
Avrupa ulusları özellikle Fransızlar Ortadoğuya nüfuz edebilme yolları aramışlar
Türkçe Arapça dilleri üzerinde incelemeler yapma zorunluluğu duymuşlardır.2
Avrupada başlayan bu girişimlerinde Osmanlıda basının oluşmasına zemin
hazırladağı söylenebilir.
Avrupalıların basını kullanarak Osmanlı ülkesine sızmaya çalıştıkları bu
oartamda ne yazık ki Osmanlı basın faktörünün bilincine varamamıştır.Bu konu yani
Osmanlıya matbaanın geç girişi konusu günümüzde de tartışılagelmektedir. Ama
genel anlamda matbaanın geç gelişi çeşitli sebeplere bağlanmaktadır. Matbaanın
Osmanlı topraklarında faaliyetinin gecikmesinin nedenlerinden en önemlisi olarak ,
basılı malzemeler yoluyla yönetim karşıtı fikirlerin yayılmasının önüne geçilmesi
isteği düşünülebilir. Osmanlı devleti üç kıtada toprak sahibi olan son derece geniş
coğrafi sahada hüküm süren çok uluslu ve çok dinli bir devlettir. Yayın yoluyla
iktidar karşıtı fikirlerin yayılması özellikle merkezden uzak eyaletlerde otoritenin
tam anlamıyla ve gecikmeksizin sağlanması zor olabileceğinden sakıncalı bir durum
teşgil edecektir ki bu tedirginlik Osmanlı Padişahlarının devlet sınırları içerisinde
matbaaların kurulması ve faaliyet göstermesi fikrine soğuk yaklaşmasına sebep

1 M.Nuri, İnuğur,Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, İstanbul,1993,s.151.
2 İnuğur, a.g.e., s.150.
1
olmuştu.3 Bunu diğer sebepleri olarak, hattatlığın yaygın bir meslek oluşu, dinsel
tutuculuk ve yasaklamalar, okur yazar oranının düşüklüğü gibi sebepler
gösterilmektedir.
Osmanlıda matbaanın kuruluşu ise İbrahim Müteferrika tarafından
gerçekleştirilmiştir. Tabi bu konuda onun en büyük destekçisi Çelebizede Sait Efendi
dir. Sait Efendi babasının görevi dolayısıyla kaldığı Fransa da basım faaliyetleri ile
yakından ilgilenir ve ülkesine döndüğünde bu konuda bilgisi geniş olan İbrahim
Efendiyi bulur ve böylece işe koyulurlar. Fakat matbaanın açılması için padişahı ve
Şeyhülislamı ikna etmeleri gerekmektedir. Bu sebeple İbrahim Müteferrika basım
yöntemiyle kitap çoğaltmanın yararları ve gerekliliği üzerine Vesilet-ül Tıbaa (1726)
adlı bir risale yazmıştır. Bu raporu dönemin sadrazamı İbrahim Paşaya sunan
müteferrika matbaanın kullanılabilmesi için izin istemiştir.4 III. Ahmet tarafından
çıkarılan ferman ve Şeyhülislamın fetvası üzerine alınan izinlerle matbaa
açılmıştır(1727). İbrahim Müteferrika ilk bastığı Vankulu Sözlüğü’nün baş tarafına
bu ferman ve fetvadan sonra halkın ilgisini çekmek için İstanbul’un ünlü
bilginlerinin basın hakkındaki olumlu düşüncelerini koymuştur. Bunun asıl maksadı
din çevrelerinden ve hattatlardan gelecek tepkiyi önlemekti.Müteferrika işi bilim
bakımından da ciddi tutmak üzere basılacak eserlerin yanlışsız olması için zamanın
bilginlerinin de matbaada çalışmasını temin etti.5 Böylece Osmanlı devletinde basım
hareketleri başlamıştır. Müteferrika matbaasının açık olduğu süre olan 1728-1742
yılları arasında 17 adet eser basılabilmiştir.
Aslına bakılacak olursa teknik bilgi eksikliği, kitapların pahalılığı, okur yazar
oranının azlığı matbaanın faaliyetlerinin yetersiz olmasına sebep olmuş olabilir.
Osmanlıda basım faaliyetlerinin başlamasıyla aslında kültürel yeni bir döneme
girilmiştir. Zamanla Osmanlı devleti batıyı sadece askeri anlamda değil siyasi ve
kültürel anlamda da takip etmeye başlayacak ve bunun sonucunda çeşitli reformlar
göze çarpacak ilk Türkçe gazete oluşturulup ülke halkının her konuda
bilgilendirilmesi sağlanacaktır.

3 Belkıs, Ulusoy Nalcıoğlu,(2005)’Tanzimat dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basınının İlkleri’
, Manas Sosyal Bilimler Dergisi, 7:14 ,s 253-267.
4 N. Serpil, Altuntek, “İlk Türk Matbaasını Kuruluşu ve İbrahim Müteferrika” , H.Ü.E.F. Dergisi, C.
10, Sayı 1, ss. 191-204.
5 F. Süreyya, Oral, Türk Basın Tarihi Osmanlı İmparatorluğu Dönemi, Oral Yayınları, Ankara, s.48
2
BİRİNCİ BÖLÜM
TAKVİM-İ VEKAYİ’NİN ORTAYA ÇIKTIĞI DÖNEM VE
GAZETENİN GENEL ÖZELLİKLERİ

1. II. Mahmut Dönemi Öncesi Osmanlıda Genel Durum Hakkında

Bilindiği gibi Osmanlı devleti Kanuni Sultan Süleyman(1520-1566) devrinde
kudretinin en yüksek seviyesine ulaşmış XVII yüzyıl sonlarında da gerilemeye
başlamıştır. 1699 yılında imzalanan Karlofça antlaşması bu gerilemenin en açık
örneğidir. Osmanlı Devleti’nde gerilemenin başlamasıyla bu durumu düzeltecek
çareler aranmaya başlanmış fakat yapılan çalışmalar genellikle iki karşıt görüş
oluşturmuştur. Bu görüşlere göre yapılan ıslahatlarda hep yüzeysel olmuş ve başarıya
ulaşamamıştır. Kimi görüş sahipleri eski düzeni kimilerinin ise yeni düzen kurmak
istemeleri kimi zaman fikir çatışmalarına neden olmuştur. Devlet içerisinde I.
Ahmet’ ten itibaren düzelme çabaları gösterilmiştir fakat yapılan düzeltmelerde eski
kurumların kaldırılmaları yerine üzerinde düzeltmeler yapılması bu ıslahatların
başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olmuştur. Yapılan düzeltmeler genellikle askeri
alanlarda kendini gösterir. Çünkü o dönemdeki çoğu aydına göre askeri düzeltmeler
yapılmazsa batı karşısında üstünlüğün korunamayacağı düşüncesi hakimdir.
Yenileşme çabalarına Osmanlı tarihinde en fazla önem veren padişahlardan
biri III. Selim dir. Onun zamanında yapılan ıslahat çalışmalarına Nizam-ı Cedid adı
verilmiştir. Bu dönemde sadece askeri alanda değil Osmanlı Devleti içerisinde yer
alan bütün kurumlarda değişikliğe gidilmek istenmiştir. Ve tabiî ki yenilik olur da
tepki olmaz mı, Nizam-ı Cedid ıslahatlarına da darbe vurmaya kalkışanlar olmuştur.
Bu dönemde yapılan yeniliklerinin özümsenememesinin en önemli nedeni ülkenin
içinde bulunduğu durum ve yeniliğin yapıldığı kurumlarda köklü değişiklikler
yapmak yerine eski kurumları kaldırmadan yenilerini oluşturmaktır.
3
Aslında III. Selim’in yıllarca çaba gösterdiği Nizam-ı Cedid onun
öldürülmesiyle gerek askeri ve siyasi, gerekse ekonomik alanlarda istenen neticeyi
verememişti.; ancak kalıcı bir Nizam-ı Cedid düşüncesi yani yenilik ruhu ortaya
çıkmış, son dönem Osmanlı padişahları onu örnek alarak daha cesur olabilmişlerdi.6

2. II. Mahmut Dönemine Genel Bakış

Saltanatı süresince bir çok yeniliğin kurucusu olan II. Mahmut(1808-1839)
ve dönemi üzerinde biraz genişçe durmak gerekir. Çünkü o, gerek amcası III. Selim
zamanında askeri sahada yapılmaya çalışılan yenilikleri kuvvetle ele alması ve
gerekse burada bizim için önemli olan haberleşme sahasındaki gayretleri yönüyle
dikkatleri üzerine toplar. Aynı zamanda o çeşitli çalışmalarıyla Tanzimatın şüphesiz
en büyük hazırlayıcısıdır.7
II. Mahmut 28 Temmuz 1808 de sıkıntılı bir şekilde Osmanlı tahtına oturdu.
Alemdar Mustafa Paşayı kendisine sadrazam olarak tayin etti. Alemdar Mustafa paşa
ilk iş olarak bozulan devlet idaresine el atmıştır. Hükümetle ayanlar arasında cereyan
eden ve uzun sürdüğü anlaşılan görüşmelerden sonra Sened-i İttifak denen sözleşme
ortaya çıktı. Ve bu belgeyle ayanlar hükümete olan bağlılıklarını kabul etmiş oldular.
Yapılan bu sened tabi ki devlet içerisinde yenileşmenin sağlanabilmesi için bir
başlangıçtır. Sultan Mahmut yapmayı planladığı reform hareketleri için zemini
sağlam tutmaya çalışmakta ve bu yüzden ülkenin taşra kısmında görev yapan valileri
ve ayanları karşısına almamak için bu girişimde bulunmuştur. II. Mahmut ikinci
olarak düzeni bozulan yeniçeri ocağına el atmıştır. Sultam Selim döneminde
kaldırılması planlanan fakat başarılamayan bu ıslahat II. Mahmut’ u da çok
uğraştırmıştır. Çünkü o döneme kadar yeniçeri ocağı Osmanlının bel kemiğini teşkil
etmekteydi. Zaman ilerledikçe ocak içerisinde yaşanan bozulmalar ve kimi
padişahların ocağa müdahale etmeye çalışması ile ocak içerisinde “Devlet ocak
içindir” anlayışı yerleşmiş ve buda ocağın kaldırılmasının en büyük zeminini
oluşturmuştur. Yapılan yeni ordunu hazırlıklarını gören yeniçerililerin ayaklanması
üzerine yapılan karşı saldırı ile ocağın sonu gelmiştir.Böylece II.Mahmut,
saltanatının 17. yılında Yeniçeri Ocağını kaldırarak Türkiye’nin yenileşme ve terakki

6 N. Hayta, U. Ünal, Osmanlı Devleti’n de Yenileşme Hareketleri, Gazi Kitapevi, Ankara,2005,s.93.
7 Nesimi, Yazıcı, Takvim-i Vekayi “Belgeler”, G.Ü.B., Ankara, 1983, s.12.
4