Syberia w źyciu i pamięci Gieysztorów - zesłańców postyczniowych: Wilno-Sybir-Wiatka-Warszawa

391 Pages·2000·21.808 MB·Polish

by  Śliwowska Wiktoria

INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII NAUK
POLSKIE TOWARZYSTWO HERALDYCZNE
WIKTORIA SLIWOWSKA
SYBERIA W ZYCIUI PAMI^CI
GIEYSZTORÖW
— ZESLANCÖW POSTYCZNIOWYCH
WILNO-SYBIR-WIATKA-WARSZAWA
r
WYDAWNICTWO
*—DiG
WARSZAWA 2000
CIP — BIBLIOTEKA NARODOWA ' -
SLIWOWSKA, WIKTORI A
SYBERIA W ŽYCIU I PAMIĘCI GIEYSZTORÓW — ZESLANCÓW
POSTYCZNIOWYCH: WILNO, SYBIR, WIATKA, WARSZAWA /
WIKTORIA SLIWOWSKA; INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMIINAUK,
POLSKIE TOWARZYSTWO HERALDYCZNE. — WARSZAWA: „DIG”, 2000
WYDANIE PUBLIKACJI ZOSTALO DOFINANSOWANE PRZEZ KOMITET
BADAN NAUKOWYCH ORAZ FUNDACJĘ IM. LANCKORONSKICH
ISBN 83-7181-105-5
© COPYRIGHT BY WYDAWNICTWO DIG, 2000
OPRACOWANIE REDAKCYJNE: EWA BIERNACKA
OPRACOWANIE TECHNICZNE: WIOLETTA GROCHAL
PROJEKT OKLADKI: SLAWOMIR GÓRZYNSKI
SKLAD I LAMANIE
PL 00-322 WARSZAWA
KRAKOWSKIE PRZEDMIEŠCIE 62
TEL./FAX [phone] (7 LINK)
E-MAIL: [email protected]; HTTP://WWWDIG.COM.PL
NAKLAD 700 EGZ.
DO DRUKU ODDANO I DRUK UKONCZONO W LISTOPADZIE 2000 ROKU
W DRUKARNIWYDAWNICTW NAUKOWYCH S.A. W LODZI
SPIS TRES CI
SPIS ILUSTRACJI.....................................................................................................................................6
SPIS SKRÔTÔW........................................................................................................................................7
WYKAZ SKRÔTÔW NAZW ARCHIWÔW BIBLIOTEK, INSTYTUCJI, ORGANIZA-
CJII KARTOTEK.....................................................................................................................................8
BIBLIOGRAFIA......................................................................................................................................H
CZĘŠČ PIERWSZA
CZEMU WLASNIE O GIEYSZTORACH? ...................................................................................23
ARESZTOWANIE, PIERWSZE SLEDZTWO, PIERWSZY WYROKI POBYT
W UFIE.......................................................................................................................................................26
NOWE SLEDZTWO INOWY WYROK. DROGA NA SYBIR.............................................32
NA KATORDZE W U SO LU ..............................................................................................................44
GRUBA KRESKA CZY LUSTRACJA?.............................................................................................58
W IRKUCKU.............................................................................................................................................69
W GUBERNIWIACKIEJ. SLOBODSKIWIATKA ..................................................................77
POMIĘDZY KUNGUREM A CYWILSKIEM...............................................................................82
W DRODZE DO KRAJU.....................................................................................................................93
W WARSZAWIE W OSTATNIM CWIERCWIECZU XIX WIEKU......................................96
CZĘŠČ DRUGA
JAKUB GIEYSZTOR, RYS POBYTU W V/IĘZIENIU DLA WIADOMOSCIINAUKI
MOICH DZIECI............................................................................................................................... 107
JAKUB GIEYSZTOR, MEMORIAL (TtUMACZYL RENÉ SLIWOWSKI).............. 115
JAKUB GIEYSZTOR, TOWARZYSZE WYGNANIA 1863-73, J AK ILUDZIE,
Z KTÔRYMIBLIŽSZE LISTOWNE MIALEM STOSUNKI............................................. 131
INDEKS GEOGRAFICZNY ....................................................................................................... 385
SPIS ILUSTRACJI
Księgozbior Ignacogrodzki Jakuba Kazimierza Gieysztora, w: W Wittyg, Ex—libris’y
bibliotekpolskichXVI—XXwiek, b.m.w. 1907, s. 127 .............................................. 2
Fotografia Jakuba Kazimierza Gieysztora z nagrobka na cmentarzu Powązkow-
skim (fot. S. Gorzynski)...............................................................................................114
Jakub Kazimierz Gieysztor, „Tygodnik Ilustrowany” 1897, nr 47, s. 99 .............130
Nagrobek Jakuba Kazimierza Gieysztora na cmentarzu Powązkowskim
(fot. S. Gorzynski)........................................................................................................384
Na okladce — A. Sochaczewski, Poiegnanie Europy (fot. ze zbiorow Muzeum Nie-
podleglošci w Warszawie)
Wyklejka na II stronie okladki — Mapa Imperium Rosyjskiego w XIX wieku z za-
znaczeniem g!ownych miast zeslanczego szlaku, fortec na tzw. linii orenburskiej
oraz niektorych miejscowošci odbywania kary (oprac. Wydawnictwo DiG)
Wyklejka na III stronie okladki — Tablica genealogiczna Gieysztorow. Linia Jakuba
Kazimierza (oprac. Wydawnictwo DiG)
SPIS SKROTOW*
Akademia — Akademia Medyko-Chi- inf. — informacja(e)
Med—Chir. rurgiczna w Petersburgu inw. — inwentarz
w Petersburgu inz. — inzynier
akc. — akcesja izd. — izdanije
arch. — archiwum jw. — jak wyzej
areszt. — aresztancka(ie) k. — karta
b. — byly kat. — katolicki
b.d. — bez daty kijow. — kijowski
bp — biskup kop. — kopiejka
br. — biez^cy rok kpt. — kapitan
c. — corka krak. — krakowski
c.r. — ci^zkie roboty KRSW — Komisja Rzqdowa Spraw
cyw. — cywilny Wewn^trznych
cz. --CZ£SC KRSWiOP — Komisja Rz^dowa Spraw
d. — dnia Wewn^trznych i Oswiecenia
d—ca, d—cy — dowodca, dowodcy Publicznego
diec. — diecezja ks. — ksi^z?
dok. — dokument(y) KS — Komisja Sledcza
dpr. — dieloproizwodstwo 1. — lat, lata
(Sekretariat) listop. — listopadowe
dr — doktor m. — miasto
dr med. — doktor medycyny maj. — majqtek
egz. — egzemplarz mat. — matematyczny
eksp. — ekspedycja mgr — magister
flz.—mat. — fizyko—matematyczny mies. — miesi^c(e), miesi^cznie
fot. — fotografia mjr — major
gen. — general mosk. — moskiewski
gen.-lejt. — generai—lejtnant mpis — maszynopis
gm. — gmina Najw. — Najwyzsza [wiadza,
gub. — gubernia, gubernialny tj. cesarska]
h. — herbu narod. — narodowy
hr. — hrabia, hrabina nr — numer
il. — ilustracja(e) ob. — obecnie
in. — inni(e) obw. — obwod
* Aparat naukowy niniejszej ksi^zki — spis skrotow, wykaz skrotow nazw archiwow, bibliotek,
instytucji, organizacji i kartotek oraz bibliografia — dotyczy zrodla w czfsci drugiej Towarzysze
wygnania 1863—73,jak i ludzie, z ktörymi blizsze listowne mialem stosunki.
8 äPIS SKRÖTÖW
ok. — okolo sr. — srebrny
okr. — okręg, okręgowy stow. — stowarzyszenie(a)
opr. — opracowanie, opracowal styczn. — styczniowe
orenb. — orenburski Syb. — Syberia, Sybir, syberyjski
Ossol. — zbiory Ossolinskich sw. — šwięty
(we Lwowie) t. — tom
P- — pan (i) tj- — to jest
p. o. — pelniący obowiązki tow. — towarzystwo
par. — parafia, parafialny t.r. — tegož roku
petersb. — petersburski uniw. — uniwersytet
plk — pulkownik ur. — urodzony
polic. — policy) ny V. — vel
por. — poröwnaj, porucznik V — verso
pow. — powiat (y), powiatowy vol. — volumen
powst. — powstanie warsz. — warszawska(i)
poz. — pozycja wewn. — wewnętrzny
ppor — podporucznik wil. — wilenska(i)
prod. — prodolženije (ciąg dalszy) w. ks. — wielki ksiąžę
pseud. — pseudonim(y) woj. — wojewodztwo
r — recto wojen. — wojenny
r. — rok wojsk. — wojskowy
rb. — rubel, ruble wsch. — wschodni
rkps — rękopis wydz. — wydzial
rz. — rzeka zach. — zachodni
rzymskokat. — rzymskokatolicki z. — zeszyt
pld. — poludniowy zesp. — zespöl
pin. — potnocny zip — zloty polski
s. — syn, strona zm. — zmarl
S.—Petersburg— Sankt Petersburg zob. — zobacz
WYKAZ SKRÖTÖW NAZW ARCHIWÖW BIBLIOTEK, INSTYTUCJI,
ORGANIZACJII KARTOTEK
AGAD — Archiwum Glowne Akt Dawnych w Warszawie
Akad. Med—Chirurg. — Akademia Medyko—Chirurgiczna w Wilnie
AP w Krakowie — Archiwum Panstwowe w Krakowie
APw Radomiu — Archiwum Panstwowe w Radomiu
B. Czart. — Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
BJ — Uniwersytet Jagiellohski. Biblioteka Jagiellonska (Krakow)
Biblioteka Narodowa — Biblioteka Narodowa. Zbiory Specjalne (Warszawa)
BN AN Ukr. (Lwow) — Biblioteka Naukowa im. W Stefanika Akademii Nauk Ukrainy
we Lwowie) — Lvivs’ka Naukova Biblioteka im. V Stefanika
Nacjonalnoj Akademii Nauk Ukraini
B. Ossol. — Biblioteka Zakladu Narodowego im. Ossolinskich (Wroclaw)
BUW — Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego
SPIS SKRÓTÓW 9
CGIA RB (Ufa) — Centralnyj Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw Riespub-
liki Baszkirstan w Ufie (Centralne Panstwowe Archiwum Re-
publiki Baszkirskiej w Ufie)
GAIO (Irkuck) — Gosudarstwiennyj Archiw Irkutskoj Obiasti (Panstwowe Ar­
chiwum Obwodu Irkuckiego)
GARO (Kirow, b. Wiatka) — Gosudarstwiennyj Archiw Kirowskoj Obiasti (Panstwowe Ar­
chiwum Obwodu Kirowskiego)
GANO (Nowogród) — Gosudarstwiennyj Archiw Nowgorodskoj Obiasti (Panstwowe
Archiwum Obwodu Nowgorodskiego)
GAOO (Omsk) — Gosudarstwiennyj Archiw Omskoj Obiasti (Panstwowe Ar­
chiwum Obwodu Omskiego w Omsku)
GAOO (Orenburg) — Gosudarstwiennyj Archiw Orienburgskoj Obiasti (Panstwowe
Archiwum Obwodu Orenburskiego w Orenburgu)
GAPO (Perm) — Gosudartwiennyj Archiw Piermskoj Obiasti (Panstwowe Ar­
chiwum Obwodu Permskiego)
GARF (Moskwa) — Gosudarstwiennyj Archiw Rossijskoj Fiedieracji (Panstwowe
Archiwum Federacji Rosyjskiej)
GATO (Tomsk) — Gosudarstwiennyj Archiw Tomskoj Obiasti (Panstwowe Ar­
chiwum Obwodu Tomskiego)
GATO (Twer) — Gosudarstwiennyj Archiw Twierskoj Obiasti (Panstwowe Ar­
chiwum Obwodu Twerskiego)
JIS — kartoteka J. S. Sztakelberga (kserokopie w kartotekach: zeslan-
cow polskich XIX w. i uczestnikow powstania styczniowego
w Instytucie Historii PAN)
K. E. K. — Kartoteka Eligiusza Kozlowskiego w Instytucie Historii PAN
KRSW — Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych
KŠ — Komisja Sledcza
LVIA (Wilno) — Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas (Litewskie Panstwowe
Archiwum Historyczne w Wilnie)
MSW — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
MSZ — Ministerstwo Spraw Zagranicznych [?]
MWojska — Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
NA RT (Kazan) — Nacjonalnyj Archiw Riespubliki Tatarstan (Archiwum Naro-
dowe Republiki Tatarstan w Kazaniu)
NGAB (Grodno) — Nacjalnyj Gistoricznyj Archiw Bialarusi (Narodowe Archi­
wum Historyczne Bialorusi w Grodnie)
NGAB (Minsk) — Nacjalnyj Gistoricznyj Archiw Biaiarusi (Narodowe Archi­
wum Historyczne Bialorusi w Minsku)
O/P — Otdiei Politiczeskij (Wydzial Polityczny)
PSB — Polski slownik biograjiczny, t. I—XXXIV Krakow—Warszawa—
—Wroclaw 1935—1994
RGIA (S.—Petersburg) — Rossijskij Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw (Panstwowe
Archiwum Historyczne w Sankt Petersburgu)
10 SPIS SKRÖTÖW
RGWIA (Moskwa) — Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojenno-Istoriczeskij Archiw
w Moskwie (Rosyjskie Panstwowe Archiwum Wojskowo-His-
toryczne w Moskwie)
RPB (S.—Petersburg) — Rossijskaja Publicznaja Bibliotieka (Rosyjska Biblioteka Pub-
liczna w Sankt Petersburgu)
SKS — Stala Komisja Sledcza
TKS — Tymczasowa Komisja Sledcza
UJ — Uniwersytet Jagiellonski
uw — Uniwersytet Warszawski
ZGP — Zarz%d Generala Policmajstra
ZOGA (Zytomierz) — Zytomirskij Oblastnoj Gosudarstwiennyj Archiw (Panstwowe
Archiwum Obwodu Zytomierskiego w Zytomierzu)
BIBLIOGRAFIA
OBEJMUJE jedynie wykorzystane bezposrednio w biogramach wydawnictwa zrodlowe,
czasopisma, pami^tniki i monografie (na pocz^tku zapisu dziel cytowanych w poszcze-
golnych zyciorysach wi^cej niz jeden raz podany jest pismem pogrubionym zastoso-
wany skrot).
Awejde, Zeznania sledcze i zapiski — Awejde Oskar, Zeznania sledcze i zapiski o powstaniu
styczniowym (Pokazanija i zapiski o polskom wosstanii 1863 goda), Moskwa 1961, seria:
Powstanie styczniowe. Materialy i dokumenty.
Balzer Ludwik, Listy z Syberii pisane przez... 1861-1883, BN, rkps 2973.
Baranowski I., Pamigtniki — Baranowski Ignacy, Pamigtniki (1840—1862), wydal Adam
Wrzosek, Poznan 1923.
Bazylow L., Polacy w Petersburgu — Bazylow Ludwik, Polacy w Petersburgu, Wroclaw 1984.
Bielinska M., Dwa pokolenia — Bielinska Maria, Dwa pokolenia, Krakow [1909].
Boczek Helena, Meller Beata, Aleksander Sochaczewski 1843—1923, malarz syberyjskiej katorgi
(zycie, twdrczos'd i dzieje kolekcji), Warszawa 1993.
Bruchnalska M., Ciche bohaterki — Bruchnalska Maria, Ciche bohaterki. Udziat kobiet
w powstaniu styczniowym, Miejsce Piastowe 1934.
Brus A., Na nieznane losy — Brus Anna, Na nieznane losy. Migdzy Oloncem a Jadryniem.
Dwa pamigtniki z zeslania po powstaniu styczniowym, Warszawa 1999.
Brzezinska Barbara, Muzykalia w warszawskim antykwariacie Jakuba Kazimierza Gieysztora,
nadbitka z „Rocznikow Biblioteki Narodowej”, t. XI, Warszawa 1975, s. 181—214.
Cederbaum H., Powstanie Styczniowe, Akta Audytoriatu Polowego — Cederbaum Hen­
ryk, Powstanie Styczniowe. Akta Audytoryatu Polowego z lat 1863, 1864, 1865 i 1866,
Warszawa 1917.
Charitonowa Jelena D., Nieizwiestnyj polskij ssylnyj iz powstancew 1863 g. Iosif Julianowicz
Piotrowskij (1840—1923). Osnowatiel kniznogo magazina w g. Pierm, Moskwa 1992.
Charitonowa Elena, Z dziejow polskiej kolonii w Permie w XIX i poczqtkach XX wieku, „Nie-
podleglosc i Pami^c” 1998, nr 2(11), s. 77-96.
ChotodeckiBialyniaJ., Ksi§ga pamiqtkowa — Ksigga pamiqtkowa opr. staraniem Komitetu
Obywatelskiego w czterdziest^ rocznic^ powstania r. 1863/1864 przez..., Lwow 1904.
[Czaplicki F. W.], Czama ksigga — [Czaplicki Ferdynand Wladyslaw], Czarna ksigga
1863-1868 przez autora „Powiesci o Horozanie", Krakow 1869.
[Czaplicki Ferdynand M. Wladyslaw], Moskiewskie na Litwie rzqdy. Dalszy niejako ciqg
„czarnej ksiggi” przez autora „Powiesci o Horozanie", Krakow 1869.
Czaplicki E M. Wladyslaw, Na Irtyszu. Urywek wspomnien z moskiewskiej niewoli, Krakow
1869.
12 BIBLIOGRAFIA
Czaplicki E M. Wladyslaw, Obraz Syberyi, Krakow 1871.
Czapski E., Pamigtniki Sybiraka — Czapski Edward, Pamigtniki Sybiraka, z przedmo-
wq. Stanislawa Vincenza. R^kopis opr., zaopatrzyla w przypisy i indeksy Maria Czapska,
Londyn 1964.
Czernik W, Pamigtniki weterana — Czernik Wandalin, Pamigtniki weterana 1864 r., Wilno
1914.
Czetwertynski W, Na wozie i pod wozem — Czetwertynski Wlodzimierz, Na wozie i pod
wozem (1837—1917). Wspomnieniazlatubieglychwnukom i wnuczkom opowiedziane, wst^p
i opr. Stanislawa Wasylewskiego, Poznan [1939].
Danitowski Wladyslaw, Notatki do pamigtnikow, pod red. J. Czubka, Krakow 1908.
Dawidowicz Jozef Sylwester X., Z listow sybirskiego misjonarza..., Krakow 1901.
Djakow Wladimir A., Diejatieli russkogo ipolskogo oswoboditielnogo dwizenija w carskoj armii
1856—1865 godow (biobibliograficzeskij slowar’), Moskwa 1967.
Djakow Wladimir A. Miller Ilja S., Ruch rewolucyjny w armii rosyjskiej i powstanie styczniowe,
Wroclaw 1967.
Dokumenty KCN i RN — Dokumenty Komitetu Centralnego Narodowego i Rzqdu Narodo-
wego 1862-1864, seria: Powstanie Styczniowe. Materialy i dokumenty, Wroclaw 1968.
Dokumenty wladz wojskowych — Dokumenty terenowych wladz wojskowych powstania stycz-
niowego 1863-1864, seria: Powstanie Styczniowe. Materialy i dokumenty, Wroclaw 1976.
Dokumenty wladz cywilnych — Dokumenty terenowych wladz cywilnych powstania stycznio-
wego, seria: Powstanie styczniowe. Materialy i dokumenty, Wroclaw 1986.
Dokumenty Wydzialu Wojny — Dokumenty Wydzialu Wojny Rzqdu Narodowegol863-1864,
seria: Powstanie styczniowe. Materialy i dokumenty, Wroclaw 1973.
Dybowski B, Pamigtnik — Dybowski Benedykt, Pamigtnik dr a... od roku 1862 zaczqwszy do
roku 1878, Lwow 1930.
Dybowski B., Wspomnienia — Dybowski Benedykt, Wspomnienia z przeszlosci polwiekowej
objasnione 40—kilku rycinami, Lwow 1913.
Encyklopedia katolicka—Encyklopedia katolicka, pod red. L. Bienkowskiego [iin.], 1.1—VII,
Lublin 1973-1998.
Etapami na Syberiq — Etapami na Syberig, opr. A[rtur] Oppman, Warszawa 1916.
Fajnhauz D., 1863 — Fajnhauz Dawid, 1863. Litwa i Bialorus, Warszawa 1999.
Felinska Ewa, Wspomnienia z podrozy do Syberii, pobytu w Berezowie i Saratowie przez...,
t. I—III, Wilno 1850-1853.
Fiel Sergiusz, Na syberyjskim trakcie. Polacy w kraju Tiumehskim, Warszawa 1999.
Firlej-Bielanska K., Nullo ijego towarzysze, Warszawa 1923.
Giernet Michail N., Istorija carskoj tiur’my, izd. 3, t. II-iy Moskwa 1960-1962.
Gieysztor J., Pamigtniki — Gieysztor Jakub, Pami§tniki z lat 1857-1865, t. I—II. [opr.
S. Koscialkowski], z przedmow^X Korzona, Wilno 1913 (2 wyd. 1923), reprint: Krakow
1985.
[Gieysztor Jakub], Z Syberii. Rgkopis nadeslany, Drezno 1873.
G[ieysztor] St[anislaw], Gieysztor Jakub Kazimierz, w: Wielka Encyklopedia Ilustrowana,
t. XXy Warszawa 1900, s. 11.
Giller A., Polska w walce — Giller Agaton, Polska w walce. Zbior wspomnieh i pamigtnikow
z dziejöw naszego wyjarzmienia, Paryz 1875.
Giller A., Spis Polakow w Usolu — Giller Agaton, Spis Polakow b^dqcych w Usolu 1866-
-1868, [Poznan] 1872, odbitka z „Tygodnika Wielkopolskiego”.