stella adler aktörlük sanatı

266 Pages·2015·7.4 MB·Turkish

Türkçesi
N. Uğur Özüaydın
M itos-Boyut Yayınları • TİYATRO / KÜLTÜR DİZİSİ 76
STELLA ADLER / AKTÖRLÜK SANATI
STELLA ADLER-AKTÖRLÜK SANATI
( The Art of Acting ]
Derleyen ve Düzenleyen
Hovvard Kissel
Tilrkçesi: Nazım Uğur ÖZÜ AYDIN
TİYATRO/KÜLTÜR DİZİSİ 76
Baskı, cilt: Ulus Matbaası, Topkapı-İstanbul. Tel. 212. 544 65 81
Copyright © Applause Books, 2000
Türkiye Yayın Hakları:
Copyright © Tem Yapım Ltd., 2006
1. Baskı: 2007
Mitos-Boyut Tiyatro Yayınları
TEM Yapım Yayıncılık Ltd. Şti.
Ağa Çırağı Sok. 7/2; Gümüşsüyü/ 34437 İstanbul
Tel. [phone]; Faks. 212. 249 02 18
E.posta: [email protected]; web: www.mitosboyut.net
MİTOS-BOYUT Yayınları • TİYATRO/KÜLTÜR DİZİSİ 76
STELLA ADLER
AKTÖ RLÜ K SANATI
[ The Art oi Acting 1
Düzenleyen
HOVVARD KISSEL
T ürkçesi
Nazım Uğur Özüaydm
Mitos
Boyut
İÇİNDEKİLER:
MARLON BRANDO'nun Önsözü 5
ÇEVİRMEN'in Önsözü 6
DERSİ Sahnede İlk Adımlar 7
DERS 2 Sahnenin Dünyası Sizin Dünyanız Değildir 25
DERS 3 Oynamak Yapmaktır 39
DERS 4 Oyuncu Güçlü Olmalıdır 47
DERS 5 Hayal Gücünü Geliştirmek 56
DERS 6 Oyunun Dünyasını Kendi Dünyanız Haline Getirmek 67
DERS 7 Oyunculuğun Kontrolünü Ele Geçirmek 78
DERS 8 Eylemleri Öğrenmek 86
DERS 9 Eylemleri Yapılabilir Hale Getirmek 95
DERS 10 Eylem Dağarcığı Oluşturmak 106
DERS 11 Anlık ve İçsel Gerekçelendirmeler 117
DERS 12 Eylemleri Karmaşıklaştırmak 130
DERS 13 Eylemlere Büyüklük Katmak 140
DERS 14 Metni Anlamak. 152,
DERS 15 Karakter Unsurları 170
DERS 16 Rolü Giydirmek 181
DERS 17 Bir Karakterin Ritmini Öğrenmek 191
DERS 18 Oyuncular Aristokrattır 200
DERS 19 Kostümü Gerçek Hale Getirmek 209
DERS 20 Oyuncu Savaşçıdır.. 220
DERS 21 Stanislavski ve Yeni Realist Tiyatro 229
DERS 22 Sahnede Bir Smıfı Resmetmek 243
SONSÖZ /Howard Kissel 256
s
ÖNSÖZ
Marlon BRANDO
Bana göre Stella Adler bir oyunculuk öğretmeninden çok daha
fazlasıdır. O yaptığı işle bilgilerin en değerlisini sunuyor, kendi
kendimizin ve dolayısıyla başkalarının duygusal mekaniğinin do­
ğasını nasıl keşfedeceğimizi bize gösteriyor. O asla, iyi bilinen di­
ğer sözde oyunculuk "metotlarının" yapbğı gibi bayağı sömürüle­
re boyun eğmedi. Sonuç olarak da tiyatro kültürüne yaptığı katkı­
lar büyük ölçüde arka planda kaldı, tanınmadı ve değeri bilineme­
di.
Bildiğim kadarıyla o, insan davranışlarının usta bir gözlemcisi
ve Rus tiyatrosunun en seçkin şahsiyeti olan Konstantin Stanis-
lavski ile çalışmak için Paris'e gitmiş tek Amerikan sanatçısıydı.
Ülkeye Stanislavski'nin tekniğinin bilgisini getirmesinin yanı
sıra, bu tekniği kendi verdiği eğitime de dahil etti. Bunu yaparken,
öğretisinin dünya çapmda tiyatro kültürüne yapacağı etkilerin
pek farkında değildi. Dünya'nm neredeyse tüm film yapımcılığı
Amerikan filmlerinden, Amerikan filmleri de Stella Adler'in öğre­
tisinden etkilenmiştir. Çok sayıda seveni olan Stella Adler'e bu
anlamda çok şey borçluyuz.
Stella Adler'e, yaşamıma yaptığı paha biçilmez katkılardan
dolayı minnettarım; adımın onunla ve ailesiyle gerek profesyonel,
gerekse kişisel bağlamda birlikte anılmasından da kıvanç duyuyo­
rum.
6 Stella A eller
ÇEVİRMENİN ÖNSÖZÜ
Nazım Uğur ÖZÜ AYDIN
Amerikan tiyatro tarihinin en önemli oyunculuk eğitmenlerin­
den biri ve Konstantin Stanislavski ile çalışma imkânı yakalamış
tek Amerikalı oyuncu olan Stella Adler, oyunculuk anlayışında
Stanislavski'nin takipçisi olarak yola çıkmış, fakat hem Nevv York
ve Hollywood'daki uzun oyunculuk kariyeri, hem de daha sonra
tiyatronun ve sinemanın en önemli oyuncuları haline gelen öğren­
cilerini yetiştirdiği eğitmenlik kariyeri boyunca, kendi üslubunu
geliştirmiş ve kendi efsanesini yaratmıştır.
Stella Adler, sadece Marlon Brando'nun değil, aynı zamanda
Robert de Niro, VVarren Beaty, Harvey Keitel,
Henry VVinkler, Matthew Modine, Martin Sheen,
Roy Scheider, Vincent D'Onofrio,
Mark Ruffalo ve Benicio Del Toro,
Elaine Stritch, Mario Van Peebles,
Candice Bergen, Mervl Streep, Melânie Griffith
gibi oyuncuların ve onların kuşaklarının en büyük oyunculuk
eğitmeniydi.
Stella Adler, bu kitapta, hayata, sanata ve tiyatroya dair kültü­
rel bir bakış açısıyla, sadece oyunculuğu değil, aynı zamanda bir
oyuncunun işine yaklaşımının nasıl olması gerektiğini, insan ol­
manın anlamını ve "büyüme"nin önemini öğretiyor.
Bu değerli eseri Türkçe'ye kazandırarak Türk oyuncularına,
oyunculuk öğrencilerine ve oyunculukla ilgilenen herkese faydalı
olmayı umuyor, çeviri sürecinde bana yardımcı olan sevgili dos­
tum Saygun Mehmet Cebeci ve Sayın Uğur Akpur'a teşekkür
ediyorum.
Aktörlük Sanatı 7
Ders Bir
SAHNEDE İLK ADIMLAR
Önümüzdeki birkaç ay boyunca tekrar tekrar oyunculuğun
kendiniz hakkında olmadığını söylediğimi duyacaksınız. Ama en
başta kendinizin de önemli olduğunu bilmenizi isterim.
Çok meşgul bir dünyada yaşıyorsunuz. Kahvenizi içmediniz,
ya da kafeteryadan aldınız. Bebeğiniz evde ağlıyor, eşiniz sizi sev­
miyor, ya da sevgiliniz sizi aramadı. Herkesin sorunları var.
Nerede olduğunu bilmeyen, dağınık biri çıkageliyor. Nedensiz
yere geç kalmış, geç kalmış işte. Bu onun yaşam biçimi...
Şunu anlamalısınız ki, bu odadayken dış dünyayı dışarıda bı­
rakırsınız. Burada kendinizin tamamına ihtiyacınız var. Babanıza,
annenize, eşinize, çocuğunuza ihtiyacınız yok. Neıv York Times'da
neler olduğu sizi ilgilendirmez.
İhtiyacımz olan şey, kendinize dair %100 saygın bir bencilliktir.
▼
Yaklaşık 2000 yıllık bir mesleği kucaklamak üzeresiniz. Fakat,
bu sürenin büyük bölümünde oyuncu olmanın taşıdığı anlam, şu
an taşıdığı anlamla aynı değil.
Günümüzde oyuncular, bundan elli yıl önce duyulmamış, hat­
ta imkânsız sayılabilecek gereklilik ve gerçekliklerle yüz yüze. Bir
aktristin Juliet'i oynamak için seçmeye katılmasının gerekliliği in­
sanları fazlasıyla şaşırtırdı, örneğin. Ben genç bir aktrisken, seçme
diye bir şey yoktu. Bir kumpanyanın bir parçası olurdunuz; sizi
görürlerdi. Hatta sizi onlar yetiştirmiş olurdu.
Ellerinde yetenekli bir Romeo, yetenekli bir Juliet, iyi bir hem­
şire, iyi bir Rahip Laurence olduğundan kesin olarak emin olma­
dıkları sürece Romeo ve Juliet'i sahnelemeyi akıllarından bile ge­
çirmezlerdi. Oyunculuğunuzun zaman içindeki gelişimini takip
etmiş olduklarından, neyi yapıp neyi yapamayacağınızı da bilir-
S Stella Adler
lerdi.
Kumpanyaya katılıp eyaletleri gezerdiniz. Küçük roller oynar­
dınız, oyunculuğu da bu şekilde oyunculuğu öğrenirdiniz. Mızrak
tutmayı size onlar gösterirdi. Mızrağı yanlış tuttuğunuzu fark
edip size doğrusunu gösterirlerdi; bu şekilde de mızrak tutmayı,
ve en sonunda da Hamlet'i oynamayı öğrenirdiniz.
O kadar şanslı değilsiniz. Sadece öyle olduğunuzu düşünüyor­
sunuz, çünkü bir market köşesinde "keşfedilen" oyuncu olma dü­
şü içinize işlenmiş. Ama bu düş gerçekleşse ve zirveye çıksanız bi­
le, o mızrağı tutmayı asla öğrenmediğiniz için kötü bir oyuncu
olursunuz. Nedenini de asla bilemezsiniz.
Mızrak tutmak sizi farklı biri yapar. O zamanlarda mızrak tut­
manın ne demek olduğunu anlamalısınız. Günümüzde mızrak
tutmak için bir neden yok, ya da olsa bile o günlerdekiyle aynı ne­
den değil. O günlerde mızrak tutmak, bunu doğru yapmak için
fevkalade önemli nedenler varmış. Büyük bir seremoni için mi?
Yoksa savaş için mi? Bu nedenleri iyi anlamalısınız. Bu oyuncu
olarak bizim işimizin özüdür.
Günümüzde işe, mızrak tutmadan, ama yine de en tepeden
başlayabilirsiniz. Günümüzde anında oyuncu olanlar mevcut. Öy­
le ki, işe istenen yerden başlayabiliyorsunuz, hatta başrolden bile.
Bu yepyeni bir olgu. .
Kimse sizi bir marketten çıkarıp "Gel D'Artagnan'ı oyna," de­
mezdi. Bir kumpanyada olurdunuz, genç bir adamı, belki de yaşlı
bir adamı oynardınız. Biraz komedi, biraz drama oynardınız. Fals-
taff'ı oynayan biri asla Romeo'yu da oynayamazdı. Böyle bir kum­
panyada olunca herkes yerini bulurdu.
Günümüzün oyuncuları bu paha biçilmez olanağa sahip değil.
Siz ve yeriniz denklemin bilinmeyenleri durumunda. Günümü­
zün şartlarında yerinizi ve işinizi çabucak öğrenmenin -ki günü­
müzde oyunculuğun sizden talebi budur- tek yolu bir stüdyo, bir
okul.
Bugünlerde oyunculuğu oynayarak öğrenmenin mümkün ol­
madığı yönünde züppece bir sav hâkim. Oyunculuğu sınıfta öğ­
renmek zorunda olduğunuzu düşünüyorlar. Ben oyunculuğu oy­
nayarak öğrendim, ama o günler geride kaldı. Üzeri kapalı yük
Aktörlük Sanatı 9
arabalarında ülkeyi dolaşan insanlar vardı, onlar da geçmişte kal­
dı. Sınıf ortamı kusursuz ya da ideal bir seçim değil, ama elinizde­
ki tek fırsat bu. Bu yüzden buradasımz.
İki bin yıl öncesine dayanan bir geleneği öğrenmek için bura­
dasınız. Tiyatronun kökleri Antik Yunan'a kadar uzanır. Dramatik
edebiyat akımı Roma döneminden Elizabeth, Jacob, Restorasyon,
Fransız Rönesans'ı, Romantik Dönem, Ibsen Realizmi ve natüra-
lizme ve oradan da 20. yüzyılın başına kadar gider. Tiyatro gelene­
ği, tüm bölgesel ve ulusal karakteristikleri, dilleri, kaymaları, tarz­
daki değişimleri, farklı dönemleri, toplumun farklı tabakalarını,
geçen yıllarla değişen değer yargılarını, kuşaktan kuşağa farklılık
gösteren giyim tarzlarını, değişik mobilyaları, müziğin havada
yankılanan tınısını, toprak kaptan kâğıt bardağa kadar uzanan ev­
rimi, hep beraber kucaklar. Bu, bir bakıma oyuncuya, yani günü­
müzün tiyatro öğrencisine kalan mirastır.
Bütün bunlar oyuncular için fazla görünebilir, ama oyuncula­
rın bunların farkında olması gerekir. Günümüzün genç oyuncula­
rı "küçük" olma eğilimi gösterirler. Küçük sandalyelerinde, kotla­
rını giymiş, rahatça oturup sağdan sola kadar uzanan küçük dün­
yalarını izlerken, küçük duygularını korumak amacındadırlar.
Sadece kendi nesillerinin temposuna ayak uydurmuşlardır; na­
bızları ona göre atmaktadır. Kendilerini kendi dünyalarının sınır­
lan içerisine hapsetmişlerdir; nabzı kendi nabızlarıyla ahenkli at­
mayan her olguya ve döneme uzaktırlar.
Bunun sonucu olarak da dünyaya karşı genel bir saygısızlık,
kendi yaşam tarzına direkt uyum sağlamayan her şeye karşı bir
yabancılık ortaya çıkmaktadır. Hatta oyuncu kendi birikimlerinin
ve hatalarının ne olduğuna dair yetkinliğini de kaybetmeye
başlar; zira onları karşılaştırabileceği hiçbir şeye sahip değildir.
Artık at gözlüğünü çıkarmanın zamanı geldi.
Hepiniz toplumun farklı kesimlerinden, farklı mahallelerden
geliyorsunuz. İnanın bana, şu anda sizi burada bir araya getiren
şey yeteneğiniz. Size, "Bir şeyler yapmak istiyorum," dedirten şey,