ebook img

Przetrwać nad Wartą (1815-1914) PDF

84 Pages·43.709 MB·Polish
Save to my drive
Quick download
Download
Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.

Preview Przetrwać nad Wartą (1815-1914)

Przetrwać Witold ]akóbczyk nad Wartą 1815-1914 Dzieje narodu i polskiego państwa tom III pod redakcją naukową: prof. dr. hab. Józefa Buszki prof. dr. hab. Andrzeja Garlickiego TREść: Pie1WSze próby "organicznikowskie" Ożywienie yv latach 1848-1849 lata kryzysowe, kontynuacja i nowe inicjatywy Biblioteki ludowe Kółka rolnicze włościańskie Towarzystwa przemysłowe i pokrewne "Ruch ludowy"i wiece Stowarzyszenia śpiewacze Ruch Sokołów Katolickie towarzystwa robotnicze i pokrewne Więzi i symbole ogólnonarodowe Ciosy pruskie i kontry polskie Konkluzje Dorychczas ukazały się zeszyry: l-l 1-Strzelczyk, Od Prasłowian do Polaków 1-4 KOlejnik, Cedynia, NIemcza, Głogów 1-5 T. Jasiński, Przerwany bejnal 1·6 A Jureczko, Testament Krzywoustego 1·15 F. Kiry\<, Nauk przemożnych perła 11-20 A Wyczański, Dogonić Europę 11-21 A Suchenl·Grabowska, Spory królów ze szlachtą 11-22 S. Płaza, Wielkie bezkr6fewje m-41 z. Zielińska, Ostatnie faJa Pienuszej Rzeczypospolitej 1I1-42 S. Grcxlziski, E. Kozłowski, Polska zniewolona 1795-1806 111-43 B. Grochu)ska, Ma/e państwo wielkich nadziel 11144 1-Skowronek, Od Kongresu Wiedeńskiego do Nocy Listopadowej 111-45 T.lepkowski, Powstanie Listopadowe 111-46 J. Zdrada, Wielka Emigracja po Powstaniu Listopadowym 111-47 1-Skowronek, Od konspiracji do kapitulacji Redaktor: 111-48 M. Zg6rn1ak, Za Waszą I naszą wolność 1848-1849 Aleksandra Belerska 1I1-49 S. Kienlewicz, Powstanie Styczniowe III-50 1-Łukasiewicz, Poczqtkl cywilizacji przemysłowej Redaktor techniczny: 111·51 I. Ihnatowicz, Społeczeństwo polskie w latach 1864-1914 Renata Łukiewicz 1II·52 1-Myśliński, Swobody, fabryk I ziemi! Zeszyry w przygotowaniu: Opracowanie merytoryczne map: Witold Jakóbczyk 1-12 1-Krzyżaniakowa, Koncyliaryśc~ heretycy 1-17 M. Rożek, W cieniu katedr I zamków Zdjęcia ze zbiorów: 1·18 K Baczkowski, Rady Kallimacha MWP, MN Poznań, Biblioteka UJ, Archiwum KAW 11·23 S. Grzybowski, Król I kanclerz Wykorzystano równiez ilustracje z: .. Przewodnik Katolicki" 1913, "Ty 11·24 H. Wtzner, Rokosz Zebrzydowskiego godnik Ilustrowany" 1899, "Księga Jubileuszowa Dziennika Poznań­ 1I1I1I-·5534 AF. TZyaclrhrz, eRwoskk i1,9 O0d5 Stojalowsklego do Witosa skiego" 1909, ,,Księga Jubileuszowa Towarzystwa Przemysłowego", III-57 T. Schramm, WJWać Polskę 1914-1918 "Praca" 1913, oraz z książek wymienionych we wskazówkach bibliogra ficznych, a takZe zdjęcia pochodzące z prywatnych zbiorów Autora Adres redakcji: 00·679 Warszawa, ul. Wilcza 46 Autorzy reprodukcji: Wydanie I. Nakład 160 000+350 egz. A Bodytko, J. Maliszewski, S. Kusza, Z. Górna, J. Poprawski, B. Drze Objętość: ark. wyd. 10,22; ark. druk. 10,25 Nr prod. XII-5/1530/84 wiecka, Z. Ratajczak Skład: Fotoskład KAW -Warszawa D~k i opraWa: Drukarnia im. Rewolucji Październikowej Korekta: Warszawa, ul. Mińska 65 Jadwiga Wójcik Nr zam. 16/11/89 U·50 ISBN 83·03·02503·1 C Copyright by Krajowa Agencja Wydawnicza 1989 Krajowa Agencja Wydawnicza RSW "Prasa-Książka-Ruch" Na okładce: Rugi pruskie. Fragment MaI. W. Kossak, z cyklu Duch pruski. Ze Warszawa 1989 zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu. FOl A Skowroński Pierwsze próby "organicznikowskie" w 1815 roku Kongres Wiedeński dokonał czW:utego rozbio narodowości; język polski ma być używany obok niemieckiego ru Polski, tworząc Królestwo Polskie w unii z Rosją carską, przy w publicznych czynnościach, a Połacy będą mieli dostęp do znając Prusom - zachodnią część Księstwa Warszawskiego, Aus urzędów. Odezwa zapowiadała także powołanie Polaka na na trii - Galicję, natomiast z Krakowa, z małymi przyległościami, miestnika, pośredniczącego między mieszkańcami a rządem. utworzono tak zwane wolne miasto, pod protektoratem rządów Faktyczna jednak administracja była w rękach pruskiego zaborczych_ urzędnika, nazwanego naczelnym prezesem. Prowincję podzie Wznowiony zabór pruski dawnej Wielkopolski (bez kali lono na dwie regencje: poznańską i bydgoską z prezesami na skiego włączonego do Królestwa), obejmował 29951 km2 z czele. Niższym szczeblem organizacyjnym były powiaty, na cze około 776 tys_m ieszkańcami, o gęstości zaludnienia 28 osób na le z tak zwanymi radcami krajowymi (Landratami). Do 1833 1 km2 Około 80% łudności utrzymywało się z rołnictwa i pok roku Polacy mogli piastować te stanowiska, ale nigdy - wyższe. rewnych zawodów_ W 1837 roku na wsiach mieszkało około Zapowiedź dekretem z marca 1824 roku "prowincjonalnej 850 tys. osób, w miastach - około 300 tys. przy czym sporo ustawy" (o tzw. stanach prowincjonalnych) wykonano dopiero drobnomieszczan miało też małe gospodarstwa. W pierwszych w 1827 roku powołując sejmik prowincjonalny na zasadzie 20 latach nowych rządów cała prowincja przeżywała poważny "stanowej", o ograniczonych uprawnieniach. Stan rycerski regres gospodarczy. Większa własność była wysoko zadłużona; otrzymał 24 mandaty, mieszczański - 16 mandatów, a wiejski ceny zboża były niskie, liczne przemarsze wojsk i sekwestry (chłopski) - 8. Kryterium wyboru owych posłów stanowił cen wojskowe, nieraz nieudolność gospodarcza, czasem klęski ży­ zus podatkowy, wskutek czego ludność polska miała przewagę wiołowe, wszystko to powodowało, że na licytację poszła do tylko w pierwszej kategorii (20 Polaków), natomiast w drugiej - roku 1826 1/6 majątków połskich. przeszło sto małych miaste tylko 2, w trzeciej - żadnego mandatu. czek miało drewniane zabudowania licząc po kilkadziesiąt do mów i po kiłkuset mieszkańców. Na pierwszym sejmie w 1827 roku posel Adam Ziemięcki Anion; RadziwiH ( l n S-1833), książę, namiestnik W. Ks. Poznańskiego ocenił sytuację gospodarczą prowincji jako wręcz katastrofalną: ,,[ ... j Nie podpada już żadnej wątpliwości, że nędza i ubóstwo w naszej prowincji doszły do najwyższego stopnia [ ... j Nie mamy żadnego handlu, procederu, rękodzieł, fabryk, podatki dła tak ubogiego kraju są ogromne; już włościanin po części nie jest w stanie z dziećmi się wyżywić i przyodziać [ ... j" (Wielkopolska 1815-1850. Wybór źródeł, opr. Witold )akóbczyk, Wrocław 1952, s. 91-92). Władze pruskie nazwały nowy nabytek Wiełkim Księstwem Poznańskim, stanowiącym jedną z prowincji swego państwa. Podczas narady rządowej 7 kwietnia 1815 roku postanowiono iż: W. Ks. Poznańskie stanowi integrałną część monarchii pruskiej i ma być wedłe tego urządzone. Narodowość mieszkańców szanować nałeży o tyle, o iłe się to z głównym celem da pogodzić1. Zapewnia się im język ojczysty w sprawach publicznych obok niemieckiego, zaręcza się im, że będą mieli przystęp do posad administracyjnych i w ogóle do wszystkich urzędów i godności państwa pruskiego_P rzy obsadzaniu miejsc w W. Ks. Poznańskim będą w następstwie przy równym uzdatnieniu przenoszeni nad innych poddanych pruskich. (Wielkopolska 1815-1950. .., s. 87-88) W dniu 15 maja król pruski ogłosił odezwę do mieszkańców Wielkiego Księstwa, w ktorej była mowa o tym, że mają oni w Księstwie ojczyznę; Połacy nie potrzebują wyrzekać się swej J Przez glówny cel rozumiano politykę wewnętrzną. Jednakże tym celem pru· skim bylo "urworzyć z poszczególnych części składowych jedną silną całość". Do legO będzie więc zmierzała cała polityka wewnętrzna do końca zaboru. Przetrwać nad Wartą 1815-1914 2 Tymczasem w zasadniczej kwestii - wspomnianego posza nowania narodowości, istniala od początku poważna różnica między polską a pruską interpretacją. Król pruski uznawal Prusy za ojczyznę Polaków, oni sarni obejmowali tym terminem zie mie dawnej Rzeczypospolitej. Podczas obrad drugiego sejmu prowincjonalnego w styczniu 1830 roku poseł Konstanty Kos secki wystąpił z programem szeroko pojętej autonomii Księ­ stwa. Domagał się nadania Księstwu konstytucji i urządzeń czasów Księstwa Warszawskiego, na wzór Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Krakowskiej. Wniosek ten nie poparła więk­ szoŚĆ posłów. Kossecki był wyrazicielem programu maksymal nego, gdy minimaliśmy ograniczali się do postulatów w sprawie narodowości i języka polskiego. * * * W atmosferze pierwszego sejmu prowincjonalnego, który zebrał się jesienią 1827 roku, już po ogłoszeniu prawa o uwła­ szczeniu w 1823 roku, wyłoniła się w gronie co światlejszych ziemian ciekawa, pierwsza inicjatywa "organicznikowska", wzo rująca się na warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Za pewne obrady pierwszego sejmu i pierwsze praktyki nowego naczelnego prezesa Jana Baumanna oraz radcy szkolnego Augu- AnIoni Kraszewski (J797-1870), polityk ziemiański, posel. Fotografia Poznań. SIary Rynek, ok. 1838 r. ut. KA Simona 3 Pierwsze próby" orgamcznikowskie ' sta W. Jacoba, w kierunku ograniczenia polskich uprawnień ję­ przyjaciół rolnictwa, przemysłu i oświaty". Członków miano zykowych w gimnazjach, nasunęły konieczność podjęcia szerzej przyjmować w głosowaniu tajnym; powinno ono mieć "cechę zakrojonej akcji utworzenia polskiej instytucji, popierającej narodową" i stwarzać pole do "ćwiczeń umiejętnych w języku wszelki postęp gospodarczy i cywilizacyjny w prowincji, wlą­ narodowym" . cznie z nauką, pod ogólnym hasłem obrony narodowości. Zamierzano udostępniać członkom dla tych celów książki, Doktor praw Antoni Kraszewski, ziemianin z Kujaw, pisał 10 modele, rysunki, narzędzia itp. Projektowano urządzanie kon kwietnia 1828 roku do hrabiego Tytusa Działyńskiego, że kursów na prace naukowe i doświadczalne. przewidywano wy utrzymywanie i wzmocnienie narodowości polskiej "jedynie od dawanie własnych roczników, obejmujących sprawozdania z nas samych, od naszych chęci, od naszego moralnego i nauko czynności owych trzech ogniw, oraz prac i doświadczeń człon­ wego wykształcenia zawisło". Oni obaj zainicjowali zwołanie ków. Zamiary te wynikały z realistycznej oceny sytuacji gospo. szerszego grona notabli ziemiańskich w dniu 23 kwietnia. Nie darczej prowincji, a propagowanie oświaty ogólnej i zawodowej mamy żadnej informacji o tym, natomiast wiadomo, że 30 jak najsłuszniej uznano za pierwszy warunek wkroczenia na czerwca w pałacu arcybiskupa Teofila Wolickiego odbyło się drogę ogólnego postępu. Jednak policyjne państwo pruskie zebranie organizacyjne projektowanego stowarzyszenia, przy odmówiło zatwierdzenia statutu pod pozorem wkraczania w udziałe około 100 osób z kręgu ziemiańskiego. kompetencje państwa. Tak więc reakcja pruska zahamowała Zapewne 28 lipca przyjęto statut, przewidujący, że szeroko pierwszą polską próbę aktywności organizacyjnej, której plany pojęte stowarzyszenie typu organicznikowskiego ma się skła­ wykazały trafnoŚĆ oceny sytuacji i racjonalne drogi do jej pop dać z 3 sfederowanych organizacji: 1) popierania rolnictwa, rawy. 2) popierania przemysłu, 3) towarzystwa pomocy naukowej Niezależnie od tej nieudanej próby działalności instytucjo dla mlodzieży. Wspólny zarząd miał je łączyć i koordynować ich nałnej, dzielo odnowy tradycji kulturalnych podjęli dwaj ofiami działałność. Językiem urzędowym stowarzyszenia miał być pol mecenasi: Edward Raczyński i Tytus Działyński. Pierwszy z nich, ski, a członkami tylko Polacy. Miało się ono zwać: "Towarzystwo od 1827 roku członek warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu otwarta w 1829 r. Ryc. współczesna .I Przetrwać nad Wartą 1815-1914 4 Nauk, podejmowal już edycje niektórych staropolskich źródeł (sięgających czasów Stefana Batorego). W 1829 roku, 5 maja otwarł w Poznaniu bibliotekę z 13 rys. tomów, podarowaną miastu. ZalecaJ na przyszłość dobór takich książek, "które naro dowoŚĆ mieszkańców W. Ks. Poznańskiego interesować mogą, a w szczególności pod względem moralnym, historycznym, filo logicznym, przed jedynie dla zabawy slużącymi i ulotnymi pis mami". W pierwotnym zasobie przeważały książki historyczne. Sam fundator wydawał później źródła z XVI i XVIII wieku. Raczyński byl współtwórcą "Zlotej Kaplicy" w Katedrze Po znańskiej, gdzie w styczniu 1841 roku ustawiono posągi Miesz ka I i Bolesława Chrobrego. Wspomagał też finansowo Adama Mickiewicza i Bronisława Trentowskiego. Wraz z Karolem Ubel tern opracował program dla szkoły realnej w Poznaniu, z wykla dami w polskim języku, a ponadto z nauką kilku języków współczesnych, rysunkiem, śpiewem, gimnastyką, wycieczkami przyrodniczymi i geologicznymi. Zadaniem naczelnym nauczy cieli było rozbudzanie samodzielnego myślenia uczniów. We wrześniu 1840 roku Raczyński wygłosił w Królewcu od ważne przemówienie, krytykujące politykę naczelnego prezesa Edwarda Flottwella. Na sejmie prowincjonalnym w 1843 roku mówił: "Nie, Panowie, my pod względem narodowości nie je steśmy Prusakami [. .. J. Język, obyczaje i wspomnienia prze- Edward Raczyński (1786-1845), mecenas sztuki, konserwatywny polityk, funda· tOr biblioteki Poznań. Katedra. Wnętrze "Złotej Kaplicy" ukończonej w 1837 r. FOtografia 5 Pierwsze próby organicznikowskie" JJ szłości, czyli historia, oto jest, co stanowi narodowość, a pod tym względem [. .. ) współbraćmi naszymi nazywać będziemy Kaliszan raczej, jak mieszkańców Marchii i Magdeburga [. .. )" ( Wielkopolanie XIX wieku, pod redakcją Witolda Jakóbczyka, t. I, Poznań 1%6, s. 33). Tytus Działyński też wydawał źródła do dziejów Polski - przeważnie z XVI wieku, równocześnie podjął tworzenie w Kórniku biblioteki i muzeum starodruków i rękopisów. W 1829 roku został członkiem warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Brał czynny udział w życiu politycznym Księstwa, wysu wał postułat konstytucji dla Prus. Wspierał usilnie Towarzystwo Naukowej Pomocy, a później i Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz powstałe w 1849 roku w Poznaniu Towarzystwo Przemys łowe, faktycznie rzemieślnicze. Zabiegał o rozwój rzemiosła w Poznaniu i urządził pierwszą w tym mieście wystawę wyrobów polskich w 1850 roku. W jego pałacu poznańskim odbywały się odczyty, przedstawienia amatorskie, koncerty pierwszego To warzystwa Muzycznego. • • • Około 2 tys. Wielkopolan wzięło udział w wojnie 1831 roku na ziemiach Królestwa z armią carską. Po powrocie, po kilku latach administracji Flottwella w Księstw.ie uznano, że szybkie postępy uwlaszczenia chłopów i starania naczelnika prowincji Tytus Dzialyński (1796-1861), mecenas sztuki. dzialacz polityczny. MaI. L Kapliń· ski Antonin. PaIoc myśliwski z /at 1822-1824. Ryc. ze .. Wsporrmień Wielkopolski" E. Raczyńskiego Przetrwać nad Wartą 1815-1914 6 zmierzają do jej podniesienia cywilizacyjnego, ale i do wzmac doŚĆ ciasny program, stopniowo rozbudowywał się, przypomi niania ludności i kultu!)' niemieckiej_ Flottwell śledził i po nając raczej towarzystwo naukowe łączące praktykę z teorią w skramial wszelkie konspiracje polityczne, przyśpieszał "regu dziedzinie gospodarczej; umożliwiono części członkom rozwi lacje" chłopskie (aby wywłaszczonych pozyskać dla państwa), janie zainteresowań literackich i językowych, etnograficznych, ale zezwalal na wydawanie czasopism polskich, tolerując zajmowano się dobroczynnością. wszystko co służy ogólnemu postępowi, a nie przejawia ten W tym samym okresie w Poznaniu dzialała grupa "prakty dencji insurekcyjnych_ Porównanie ówczesnej sytuacji Polaków ków" - pragmatyków, podejmująca pionierskie inicjatywy, z w trzech zaborach wypadło na korzyść pruskiej administracji. wybiegającą w przyszłość perspektywą. przez kiłka lat (do 1846 W tej sytuacji w 1835 roku grono ziemian w rejonie połud­ r.) przewodził jej dr Karol Marcinkowski, któremu najbardziej niowo-zachodnim, a złożone z uczestników wojny w 1831 roku, pomagali: Gustaw Potworowski, Maciej Mielżyński, gen. Dezy zaczęło zbierać się prywatnie po dworach na pogadanki o spra dery Chłapowski i ks. Józef Brzeziński. Najpierw w 1838 roku wach gospodarki rołnej, przeobrażającej się na kapitalistyczną, zawiązali oni Spółkę Akcyjną Bazar dla budowy hotelu z restau w perspektywie - zmechanizowaną, 'opartą na ścisłej rachun racją i salą zebrań bądź zabaw, czy koncertów. W grudniu 1841 kowości i kalkulacji oraz ulepszonej organizacji pracy, specjali roku ukończono i otwartwo tę instytucję, w gmachu Bazaru, zacji zależnie od lokalnych warunków, gleby i klimatu. Zapew który stoi do dziś; przez cały okres zaboru był on ośrodkiem ne przypomniano sobie wówczas projekt z 1828 roku i powró wielu cennych inicjatyw kulturalnych i organizacyjnych. cono do pierwszego z jego ogniw, to jest stowarzyszenia "dla podniesienia rolnictwa." W grudniu 1835 roku z inicjatywy Gu Geneza Bazaru w Poznaniu stawa Potworowskiego i Waleriana Rembowskiego zalożono Kasyno w Gostyniu. Celem ogólnym ruchu było dążenie do [ ... ] handel miasta Poznania [był] znaczny, [ale] "industrii i oświaty". Po dwóch latach zwerbowano już 162 pozostawał w ręku cudzoziemców [ ... ] a krajowcy, dla członków z bliższej i dalszej okolicy, a nawet z Poznania. braków zasobów i nauki z małym tylko wyjątkiem Podjęto wydawanie w Lesznie miesięcznika "Przewodnik przypatrywali się wzrostowi miasta i wzrastającemu Rolniczo-Przemysłowy" ,a potem założono bibliotekę fachową. bogactwu obcych. Głównym więc zadaniem tu było Stopniowo wyłoniono wydziały specjalne i ogólne, jak: rolni obudzić w krajowcach chęć do przemysłu i handłu, . czo-przemysłowy, literacki i dobroczynny. Tak więc pierwotny, wykształcić ich w kupiectwie i wspierać w początkach zawodu [ ... l Z tej myśli powstał Bazar [ ... l Młodzież [. .. l krajowa, oddająca się handlowi, odbiera z tego ogniska wsparcie przez czas kształcenia się, a z powrotem znajdzie otwarte miejsce dla swej czynności, a nawet gotową rękę do wsparcia na otwarcie sklepu [ ...l Edward H. FlottweU(1786-1865), naczelny prezes W. Ks. Poznańskiego (Statystyka powiatu poznańskiego, "przewodnik Rolniczo -Przemysłowy", l I 1843 r., w: Wielkopolska 1815-1850. .. , s. 147-148) Akt za.łożenia Bazaru Zawiązała się Spółka Bazaru, budować się mającego na ulicy Nowej, łączącej Rynek Stary z nowym miastem w Poznaniu, w sposób następujący: §l. Budowla obejmuje hotel i sklepy. §2. Fundusz na to ma być zebrany na akcje. Akcja jedna wynosi tałarów pięćset, której połowa zaraz przy podpisie na ręce któregokolwiek z członków komitetu zapłaconą być musi [ ... l §3. Komitet sklada się z następujących członków: p. Stanisława Powelskiego jako dyrektora, p. Józefa Łubieńskiego z Puclłiszek, jako współdyrektora, p. Szłudrzyńskiego z Lubasza jako współdyrektora, p. Macieja Mielżyńskiego, dr. Mariankowskiego, p. Antoniego Krzyżanowskiego, majstra kunsztu ciesielskiego, p. sędziego Gregora jako członka prawnego. Od dnia dzisiejszego Spółka uważa się za istniejącą i zaczyna swe czynności od przyjmowania podpisów na akcje w myśl §2-go. Poznań, d. 26 czerwca 1838. [podpisyl (Wielkopolska 1815-1850. .. , s. 148) Gdy powstał już Bazar, pojawił się problem kształcenia własnej rodzimej inteligencji z tak zwanych mas społecznych, a raczej klas pracujących. Już w roku 1828 wyłoniła się koncepcja założenia stowarzyszenia o szerokim zasięgu działania, którego jednym z ogniw byłaby akcja stypendialna. Teraz Karoł Libelt wystąpił z podobnym projektem i w 1841 roku powołano do 7 Pierwsze próby organicznikowskie" 1) życia Towarzystwo Naukowej Pomocy, w celu wspierania zdol nej i niezamożnej młodzieży polskiej w tej prowincji. Geneza Towarzystwa Pomocy Naukowej [. .. l wypracowałem z własnego natchnienia, a nie z polecenia, projekt ogólnego stowarzyszenia, aby połączonymi siłami przez pracę, naukę i oszczędność podnieŚĆ upadający dobrobyt Księstwa, a przezeń wzmocnić zagrożoną narodowość naszą· Program [. .. l zawierał cztery działy: 1. Stowarzyszenie agronomiczne i przemysłowe, mające na celu, krom podniesienia rolnictwa i rękodzid, jednakowe i odpowiednie ustalenie stosunków między robotnikami i chlebodawcami. 2. Stowarzyszenie, obowiązujące się rozstrzygać wszelkie spory nie drogą kosztownych procesów, ale przez sądy polubowne. 3. Stowarzyszenie naukowej pomocy, ku wydobywaniu i ksztalceniu z mas łudu talentów i zdolności rodzimych. 4. Stowarzyszenie wzajemnej zapomogi w niedoborach i klęskach [. .. l. [. .. l dr Marcinkowski wyjednał policyjne zatwierdzenie statutów [TPNl i niezmordowanym zachodem [. .. l, on sam jeden stworzył od razu towarzystwo w całej jego sile [. .. l (List K Libelta, "Dziennik Poznański" 1866, nr 70, w: Wiel kopolska 1815-1850. .. , s. 150-151) Karol Marcinkowski (1800-1848), łekarz, działacz społeczny, inicjator budowy Bazaru w Poznaniu Dezydery CbIapowski (1788-1879), generał, działacz gospodarczy i polityczny. Andrzej NiegoIewski (1787-1857), pułkownik, uczestnik kampanii napołeoń. Fotografia wykonana po 1860 r. skich, poseł, jeden z udziałowców Sp6łki Akcyjnej Bazar. MaI. M. Jarczyński Przetrwać nad Wartą 1815-1914 8 Największą zasługą Towarzystwa było wykształcenie do końca panowania pruskiego kilku tysięcy inteligentów oraz rze mieślników i kupców, a nawet artystów sztuk pięknych, pod trzymujących rozwój oświaty i kultury narodowej własnymi siłami, przeciw tendencjom gennanizacyjnym rządu pruskiego. Gromadzono fundusze ze składek i darowizn, a mimo nie ustannych trudności utrzymano tę instytutję do 1939 roku. W okresie zaboru stowarzyszenie wykształciło około 5 tys. inteli gencji. W latach 1843-44 powstały ziemiańskie towarzystwa rolni cze, podejmujące ciekawe próby, nie ograniczające się tylko do modernizacji swej gospodarki w majątkach ziemskich. Zamie rzano zająć się też gospodarką i oświatą uwłaszczonych chło­ pów. W 1846 roku władze zawiesiły wszelkie stowarzyszenia rolnicze i kasyna ':---.--. -' ,<. ; M• :L _. . -,. • e~ OOl~DiIlC')m_ G.t y budOWA Bazaru i jego wcwnęlrLJlf' nrLqdzcnie, luho me zupełn .... prveiei o tyle wykoliczone zostało, ie jni na dniu 8go Gnidni" 18·". roku otwarcie DOh-lu n""h;pić lIIog lo. i gd.,- ulł "'go czasu, admini"lr,, eya na kOKzt ogóru Towarzystwa zltl.rowadzonq zosta/Ił, ma sohie Zlt .powinnolit podpilll8oa Dyrt'kC'ya złoiyć Szanownym Czlonkom TO\l"a- ~1Ił,,-a na moey prowad:woych i \\" rltchnbie dokładni .. "I'rftwdzon.,-eh kHilliek ka~"-ycb, niety/ko wykaz l,rL~'dlOdów i w)'datków I,it'niędz.,· uiJ1ych na budow~ gnaachu ijt'go wl'\\"nęlrLncgo nrLlłdzenia, z W.\"tiZCZt tjtilniroiew brakujlłcyeh je!lze:r.e rundu!lzów do zupcłnc~o wykOl'It:z.I'nia i unatdzeoia Bazaru i Botfolu, ale nadto wykaz cZylItych dochodów ~. ... hrlt nyeh od otware.ia Botelu, tojelit: od ~go Grudnia 18-11., .ło kUllca l.rudnia ItWt. roku, Dlajlłcych bye uważanymi 1.8 dywidl'lId\' l,rz.'"l,n,lnj;I'~ dllt ez'onkÓw. TowarzylJł,,'a 8to8unkowo do kapitnlu .10 "'goi '-ZlISił ł'lZl'It Nida ....o tonep. • "'" ,...,...... • ..,.-. caJeIe ......, picrwoMl ałaIaiotrvJl 10.Q... I . . ~~ .e.ę.e I.J. ,..,. . fI•I rwn•4 i i•I npj• .a łaI•a ...,.•q i ••_ -a•i rr, Gn-1807. t& i, ....... .t.N z,I. ... . ...,.". ......,....... . ... l.,i. t. .....,.. ...... .•. ..._.".,." .J.O., ,.I .....o .. a.IÓ... .,. ,. .... ... ., ll•u an •i .rq,. Mlti,e Hot,e l • ............... . ani ." ......_ kMoie ~ .".....,....." ~ .••. .................. .~ " U,MIe . .J.o.U. ,. ...... w.._.,. .b.w.M • Ii•j •_ i IL ..._. ... I ...._ t •. ł. l ......... , • • It47_N. - ........................" .1.'.". .,. ee ,..8, .1..1,. a" iI-. i I .. 14 .-, .............. WJl-...... wiu I n- ............L ............ ' , , •• , ttt. .... - PeMoIafe III .OC" Ui:iJ Ja wJUj "'lt'l' .......... Dyrekeya Bazaru. Sprawozdanie z budowy Bazaru w Poznaniu z 20 II 1843 roku

See more

The list of books you might like

Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.