Nermin ŞAMAN - Turgay YAZAR ir süre medrese olarak da kullanılan ve bu nedenle bir gelenek ...

14 Pages·2014·1.03 MB·Turkish

Nermin ŞAMAN - Turgay YAZAR
ir süre medrese olarak da kullanılan ve larını güzel etsin."
bu nedenle bir gelenek sonucu bugüne
Alâeddin Ali Bey'in Mezar Kitabesi^:
kadar yanlış olarak "Köşk Medrese"
Tercümesi: "Burası Merhum Mehmed
adı verilen Kayseri Köşk Hânikâhı,
oğlu, Allahu Teala'nm rahmetine muhtaç,
Kayseri şehir surları dışında, şehir merkezinin
mağfur, merhum Alâeddin Ali'nin kabridir.
1.5 km. güneydoğusunda "Köşk Dağı" olarak
Allah kabrini rahmeti ile nurlandırsm."
adlandırılan tepe üzerinde yer alır. 1
Yapının bugün kitabesi mevcut değildir. Usta Kitabesi:
Kayseri'li Ahmet Nazif Efendi türbe kapısı Tercümesi: "Fera oğlu .... yaptı".
üzerindeki bâni kitabesini ve Mehmed Bey'in
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde
mezar kitabesini harap olmadan önce kopye
yapının vakfiyesi yoktur. Kayseri Şer'î Mah­
etmiştir. 2 Alâeddin Ali Bey'in mezar kitabesi
keme sicillerinde yapının Melik Eretna
ise K. Göde tarafından yayınlanmıştır.^
tarafından Şeyh Evhadüddin-i Kinnânî sufileri-
Bâni Kitabesi^* ne ait bir tekke olarak kurulmuş olduğu ve
1. Ahmet Nazif Efendi, Kayseri Tarihi (Mirat-i Kayse-
riyye), (Düz. M. Palamutoğlu), Kayseri, 1987, s.
lOl'de yapının 1656 yılma kadar bazen medrese,
bazen hânikâh olarak kullanıldığını, 1656 yılında
Transkripsiyon^: Emere bi-inşâi hâzih'il-
yapılan bir Şer'i Mahkeme sonucu yapının hânikâh
imareti en-Novar\ ül-A'zam Melik'ül-ümerâi'l fi'l •
olduğuna karar verildiğini ve 2 Zilkade 1067/1656
âlem Emir Eretr^a zide adlühü li-ecli'l tarihli özel sicikJe hüküm altına alındığını belirtir. Halil
mer^kûhat'il-meliket'il merhume Suli Paşa tabet Edhem, Kayseri Şehri, Mebani-i İslamiye ve Kitabe­
serâhâ fi-muharrem senete erbaîn ve leri, İstanbul, 1334, s. 109-1 lO'da yapının bulun­
duğu yere "Köşk Dağı" ve "Köşk Ovası" gibi isimler
seb'ami'e.
verildiğini belirtir.
Tercümesi^: "Bu binanm yapı/masını, 2. Halil Edhem, Kayseri Şehri, (Haz. K. Göde), Anka­
yüce Noyar], dür^yada emirler meliki emir ra, 1982, s. 135"te türbe kapısındaki kitabede "hazi-
hi'l-imâre" yazılmasından dolayı kitabenin yapının
Eretna-adaleti artsın- muharrem 740 (Haziran
bütünü ile ilgili olduğunu, aksi takdirde "hazihi't-
1339) yıhnda, eşi merhume Melike Su/i Paşa
türbe" terkibinin kullanılacağını belirtir.
için- toprağı mübarek olsun- emretti." 3. Ay.es., s. 139, dipnot 240'da kitabenin "Kayseri
Mehmet Bey'in Mezar Kitabesi: Müzesi, Islami Mezar Taşları ve Kitabeleri" deposun­
da olduğunu belirtir.
4. Kitabe kopyeleri için bkz: Ahmet Nazif Efendi
a.g.e.., s. 101-103; Halil Edhem, a.g.c., dipnot 1, s.
100-113; Ahmed Tevhid, "Bâni Eretna", Tarih-i Os-
Transkripsiyon: Sultan Mehmed ibn el-
mani Encümeni Mecmuası, 1330, s. 18; 1. Hakkı
merhûm Eretna newer Allahü kabre hümâ se­ UZUNÇARŞILI, "Sivas-Kayseri ve dolaylarında
nete seba ve sittin, sebamiye tâbe Allah-u Eretna Devleti ve Kadı Burhaneddin Devleti", Belle­
ten, 32/126 (1968, s. 171).
serâhümâ.
5. Kitabe transkripsiyonları Hulusi LEKESİZ tarafından
Tercümesi: "Merhum Eretnaoğlu, Sultan
yapılmıştır.
Mehmed-Allah her ikisinin de kabrini nur- 6. Kitabe tercümeleri Halil Edhem, a.g.e. dipnot 2, s.
landırsm- 767 (1365) yı/ı (öldü)- Allah toprak­ 133-136 dan alınmıştır.
7. Ay.es., s. 136 dipnot 240.
302 Nermin ŞAMAN - Turgay YAZAR
vakıf lan bulunduQu kayıtlıdır. ^ 1963 yılına kadar herhangi bir kayda rastlan­
Tarihi kaynaklarda yapının mimari duru­ mamıştır. 1963 yılında Vakıflar Genel
mu hakkında fazla bir bilgi elde edilememiş, Müdüriüğü tarafından tescili yapılmış ve ko­
Eretna ve ailesi hakkında bilgi veren kaynak­ runması gerekli anıt olduğuna dair karar
alınmıştır. Arşiv kayıtlarında onarımların
larda ise sadece aile fertlerinin ölüm tarihleri
başladığı tarih verilmemiş, onarımların
ve mezariannın yerieri verilmiştir.
1962'de kesildiği ve 1977'de tekrar başladığı
Tarihçi Âlî, Fusûlû'I-HaU ve Akd UsÛlû'l-
kaydedilmiştir. 17
Harcı Vc'n Nakd adlı eserinde Eret-
naogulları'ndan söz ederek "Eretna ile oğlu 1962 yılına kadar dış cephede, portal se­
Mehmed ve torunu Alâüddin ve zevcesi Suli- viyesinin üst kısmı restore edilmiş, portal se­
pa§a'nın Kaı;seri şehri kenarındaki kâgir bir viyesinin altında ise düşen kaplamalar
türbede medfun olduklarım, kendisi Kayseri onanimıştır. İçte, ğiriş eyvanı, revak kemerleri
Mirlivası iken orayı ziyaret ettiğini" beyan ve tonozlar kısmen, avluyu kuşatan seki ve
eder.^ batıdaki merdiven tamamen yenilenmiştir.
Türbede, pencereler yaklaşık söveleri hizasın­
Makrîa, Kitabil's Sülûk'te "Alâüddin Eret­
dan üst kısmı cephe bitimene kadar, mescit
na 753 H./(1352 senesi M.) vefat ederek
hücresinin iç kısmı tamamiyle yenilenmiş,
Sivas ve Kayseri devlet merkezlerinden Kay-
külahta ise temizlik yapılmıştır.
seri'de Köşk ismi verilen mevkide Şeyh
Evhadüddini Kirmânî müritleri için yaptırmış 1977 yılı onanmlarında revaklann üstü
olduğu hankahm ortasındaki türbeye defnedil­ kesme taş kaplanmıştır.
diğini" yazmaktadır. 1985 yılında yapılan çalışmalarda yapının
içi temizlenmiş, girişteki ahşap kapı sökülerek
Ahmet Nazif Efendi, Kayseri Tarihi'nde,
yerine demir bir kapı takılmıştır.
yapının Evhadüddin-i Kirmânî sufileri için
1339'da hânikâh olarak yapıldığını, önündeki 1987-1988 yılı onarımlarında yapının
tarım arazisinin hânikShın vakfı olduğunu belir­ girişine dört, giriş eyvanı önüne ise iki basa­
tir. ^ maklı bir merdiven yapılmış, giriş eyvanı ile alt
ve üst kat odalannın zemini kesme taş kapla­
Yapı, kitabesine göre Emir Eretna tara­
narak üst kata çıkışı sağlayan doğudaki merdi­
fından 1339'da eşi Suli Paşa (sulipaşa) için
ven üstteki üç basamağı dışında yenilenmiştir.
yaptınlmıştır. Yaptığımız araştırmada Suli Pa­
Alt ve üst kat odalarının duvar ve tonozlan
şa hakkında bilgiye rastlanmamıştır. Eretna
sıvanmış, alt kat odalanndaki kullanıma dönük
Bey'in doğum tarihi bilinmemektedir. 753 H./
bölüntüler de bu onanmlarda yapılmıştır. Avlu­
1352 M. yılında öldüğü kabul edilen Eretna
da, giriş eyvanı önündeki revak birimi ile türbe
Bey'in mezarının Köşk Hânikâhı türbesinde
arasındaki kısmın kesme taş kaplaması, revak
olduğu kabul edilmekteyse de bu konuda bile
kesinlik yoktur. 8. Ay.es. s. 133, dipnot 225'te bu kayıtlann Ankara
Kayseri Köşk Hânikâhı bugüne kadar Etnografya Müzesi, Kayseri Şer'î Mahkeme sicilleri­
"Köşk Medrese" olarak genel ve tarihî yayın­ nin bulunduğu defterin 143. sayfasında olduğunu be­
lirtir.
lar ile iki monografik çalışmada ele alınmıştır.
9. Halil Edhem, a.g.e... dipnot 1, s. lll'de bilginin
Halil Edhem, Kayseri Şehri isimli kitabında,
kaynağı olarak İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi,
plan ve tasvirden kısaca bahsetmiş, yapının ki­ No: 9783, vr. 103'deki yazmayı gösterir.
tabe kopyeieri ile kayıtlı bulunduğu mahkeme 10. I. Hakkı UZUNÇARŞILI, a.g.m., s. 170'te kitabın
sicillerini vermiştir.^2 ^ Gabriel, ilgili kitabın­ Ayasofya Kitapları (Süleymaniye Kütüphanesi) nr.
da, yapının plan tanıtımını, iç ve dış tasvirini 3370'te okluğunu belirtir.
yapmış, süsleme ve teknik özellikleri ile plan, 11. Ahmet Nazif Efendi, a.g.e.., s. 101.
kesit, genel görünüş çizimi ile dört fotoğrafını 12. Halfl Edhem, a.g.e.., dipnot 1, s. 108-114.
vermiştir. 13 S. Eyice, yapıyı konu alan maka­ 13. A. GABRIEL, Monuments Turcs d'Anatolie, I,
Paris, 1931, s. 67-70.
lesinde, yapının işlevini tartışmış ve ölçeksiz
14. S. EYiCE, "Iki Türk Abidesinin Mahiyeti Hakkında
bir kroki vermiştir, M. Akok yapıyla ilgili ma­
Notlar, İznik'te Nilüfer Hatun İmareti ve Kayseri'de
kalesinde, iç ve dış tasvir, yapılan restora­
Köşk Medrese", YıUık Araştırmalar Dergisi, 2
syonlar ile malzeme ve teknik hakkında bilgi (1958), s. 107-112.
vermiş, aynca yanının planı, enine ve boyuna 15. M. AKOK, "Kayseri'de Tuzhısarı Sultan Hanı, Köşk
kesiti ile dışta kuzey cephe, içte türbe girişinin Medrese ve Alaca Mescit Diye Tanımlanan Uç
çizimlerini yapmıştır.O. Aslanapa, yapıdan Selçuklu Mimari Eserin Rölövesi", Türk Arkeoolji
Dergisi, 17/2(1969), s. 541.
"Ribât" olarak bahsetmektedir.
16. O. ASLANAPA, Türk Sanatı, I, II, İstanbul, 1984.
1- Yapılan Onanmlar ve Bugünkü Duru­ s. 200.
nu 17. Vakıflar Genel Müdürlüğü, Abide ve Yapı İşleri Daire­
si Başkanlığı, Dosya No: 3801/16'daki eski eser
Yapının geçirdiği onarımlar hakkında
fişi.
KAYSERİ KÖŞK HÂNÎKÂHI 303
sekilerine çıkışı sağlayan dogu ve batıdaki iki- lunduğu kısım ile eksendeki revak biriminin önü
merdlven ile türbe kaidesinden başlayarak kademelidir.
revak sekilerinde biten yükseltiler yapılmış ve Avluda, eksende kare kaideli, sekizgen
• bütün revak tonozları sıvanmıştır. Türbede, gövdeli türbe yer alır. Türbe kaidesi, kuzey
merdiven sahanlığı, sahanlığın altındaki nişin kısımda doğu ve batıdaki revak sekisi ile birie-
üst kısmı ve kaide üzerindeki silme ve mukar- şerek bir kademe oluşturur. Türbe bugün tek
naslar yenilenmiştir. katlıdır. Mescit hücresine kuzeydeki merdiven
Yapı bugün iyi durumdadır. Portalde, sahanlığının doğusundaki yedi, batısındaki altı
başlık altından itibaren sütunceler türbede, basamaklı çifte merdivenle çıkılır. Dışta cephe
merdiven sahanlığının altındaki nişin batı kısmı köşelerinde sütunceler vardır. Mescit hücre­
ve kaidenin güneyinde orta bölümün üçüncü sine giriş kuzeydeki içe profilasyonlu kapıdan
ve dördüncü sıra mukamasları ile türbe porta- sağlanır. İçte de sekizgen planlı mescit hücre­
linde kabaralar tahrip olmuştur. si sekiz dilimli kubbe ile örtülüdür. Doğu, batı
Kayseri Köşk Hanikâhı 1987-1988 yılı ve güney duvarlan eksenlerinde profilli birer
onanmlarından sonra Vakıflar Bölge Müdür­ pencere vardır.
lüğü tarafından imaret olarak kullanılmaktadır. 3- Üst Kat Planı:
2-PlanTanıtımıl8: Giriş eyvanının doğu ve batısındaki me­
Yapı dıştan kuzey-güney yönünde kanlar iki katlıdır. Üst kata çıkışlar giriş
dikdörtgen planlıdır.Kuzeydeki giriş eyvanı, eyvanının doğu va batısındaki merdivenlerle
eyvanın dogu ve batısındaki dikdörtgen sağlanır (Şekil 2). Eksende profilasyonlu bir
odalar ile kare planlı revaklı avludan oluşur. pencere yer alır. Merdivenlerden kuzey duvan
Avlu- ortasında sekizgen planlı türbe yer alır içindeki ikinci bir merdivene çıkılır. Merdiven
(Şekil 1). sahanlığının kuzeyinde bir mazgal pencere yer
alır. Odalara giriş sahanlığın güneyindeki pro­
Yapıya kuzey duvarda, eksendeki dört
filasyonlu kapıdan sağlanır. Üst kat odaları alt
basamaklı çifte merdivenle çıkılan içe profillas-
kat ile eş planlıdır. Girişten sonra odalar
yonlu kapıdan girilir. Giriş içten eyvan tar­
doğudaki dikey, batıdaki ise çapraz olarak
zında düzenlenmiştir. Doğu-batı yönünde dik­
0.50 m. genişletilmiştir. Kuzey duvarda ekse­
dörtgen, kuzey-güney yönünde sivri tonozlu
nin iki yanında birer, doğu ve batı duvarda ise
eyvandan, doğu ve batıda yan mekanlara,
eksende profilasyonlu bir pencere yer alır.
güneyde ise revaklı avluya geçilir. Yan mekan­
Odalar sivri tonozludur.
lara girişi sağlayan kapılar doğu ve batı duvar­
da eksenin güneyindedir. Kapıların kuzeyinde 4- Dış Tasvir
ikinci kata çıkışı sağlayan doğuda yedi, batıda Yapı, üzerinde bulunduğu tepenin topog-
altı basamaklı merdivenler bulunur. rafisine uygun, kademeli bir temel duvarı
Yan mekanlar doğu-batı yönünde dik­ üzerine oturur. Temel duvan kuzey cephede
dörtgen planlıdır. Aynı yönde sivri tonozlu eksenin batısı ve doğu cephe hariç toprakla
mekanların kuzey-güney eksenlerinde tonozu örtülerek kapatılmıştır.
destekleyen birer kemer vardır. Doğu ve batı Yapı sade ve az açıklığı olan cephelere
duvarlarda eksende birer mazgal pencere yer sahiptir. Kuzey cephe alt seviyede girişin
alır. sağlandığı kapı dışında sağırdır. Ust seviyede
Giriş eyvanından iki basamaklı bir merdi­ eksende bir, doğu ve batıda üçer olmak üzere
venle bu liısmın önündeki revak birimine çıkılır. yedi dikdörtgen pencere vardır. Pencerelerden
Kare planlı avluyu kuşatan revaklar çapraz ek­ eksenin doğu ve batısındaki ilk pencereler
daha küçüktür. Doğu ve batı cephe, kuzeydeki
senlerde kınlarak sekizgene dönüşür. Revak
odalann alt seviyede sivri kemerli ve mazgal,
payeleri avluyu kuşatan kare planlı seki üzeri­
üst seviyede dikdörtgen pencereleri dışında
ne oturur. Giriş eyvanı önündeki revak biri­
sağırdır. Güney cephe ise tamamiyle dışa ka­
minde seki yoktur. Sivri tonozlu revak birimle­
palıdır. Saçak seviyesinin 0.50 m. aşağısında
ri çapraz eksenler hariç kare biçiminde payele­
doğu ve batıda dörder kuzey ve güneyde ise
re oturan sivri kemerierle avluya ve birbirine
üçer çörten bulunur (Resim 1-3).
açılır. Çapraz eksenlerde ise profilli payelere
oturan yine sivri tonozlu revak birimleri yer Yapıya giriş kuzey cephede, eksendeki
alır. Batı duvarda kuzeyden birinci revak biri­ portaldan sağlanır. Portalin kuzeyinde zemin-
minde yedi basamaklı bir merdiven vardır. Mer­
divenlerden dama çıkışı sağlayan ve batı duvan 18. Yapının plan tanıtımında Vakıflar Genel Müdürlüğü
içinde yer alan ikinci bir merdivene çıkılır. Avlu- Arşivinden alınarak düzelttiğimiz plan kullanılmıştır.
Düzeltmeler için gerekli ölçülerin alınmasında
nurı kuzeyinde, eksenin doğu ve batısında
yardımcı olan Hacettepe Üniversitesi, Sanat Tarihi
revak sekisine çıkışın sağlandığı altışar basa­
bölümü öğrencilerinden Sema YILDIZ'a teşekkür
maklı birer merdiven yer alır. Merdivenlerin bu­ ederiz.
304 Nermin ŞAMAN - Turgay YAZAR
den yaklaşık 0.50 m. yüksekliğinde dört basa­ İki merkezli sivri kemerlerle avluya açılan
maklı çifte merdiven yer alır.Portali içe profi- revak cephelerinde örgü kemerden sonra
syonlu üç silme kuşatır. Yuvarlak başlıklı ve 1.30 m. daha devam ederek avluya kademe
kaideli sütuncelere oturan portalin sivri kemeri yapan bir silme ile sona erer. Avluya açılan
üstünde eksendeki pencere yer alır. Kemer revak kemerleri, revaklan birbirinden ayıran
alınlıgındaki ortataş sırası ile zeminden 2.10 kemerlerden daha yüksektir. Revaklar sivri
m. yüksekliğindeki kapının basık kemeri geç­ tonozla örtülüdür (Şekil 4, Resim 8-11).
meli taşlardan yapılmıştır (Resim 4). Çapraz eksenlerde yer alan revak birimlerinin
köşeleri tonoz parçaları ile kapatılmıştır
5- İç Tasvir:
(Resim 12). Dama çıkış batı revağında her ba­
Yapıya girişi sağlayan kapı içten 2.20 m.
samağı 0.31 m. olan yedi basamaklı bir merdi­
yüksekliğindeki basık kemerle giriş eyvanına
venle sağlanır (Resim 9). Merdiven sa­
açılmaktadır. Eyvan daha alçaktan atılan sivri
hanlığından 0.85 m. yükseklikte batı duvarı
bir kemerle revaklardan aynimış, tonoz ile ke­
. içine açılan basık kemerli bir kapı yer alır. 1.70
mer arası örülerek kapatılmıştır (Resim 5).
m yüksekliğindeki kapıdan sonra kuzeye
Yan mekanlara girişi sağlayan basık ke- doğru her basamağı 0.35 m. olan sekiz basa­
medi kapılar zeminden 1.60 m. yüksekliğin- maklı bir merdiven bulunur. Merdivenden
dedir. Batıdaki mekanda zeminden 1.95 m sonra yüksekliği 0.92 m. olan basık kemerli
yüksekliğinde kuzey duvarı önünde üç, batı bir kapı ile geçilen ara sahanlıktan sonra dört
duvarı önünde bir kapalı birim oluşturulmuştur basamaklı ikinci bir merdivenle revakların
(Resim 7). Kuzeydeki birimler depo olarak, üstüne çıkılır. Merdivenin bulunduğu kısmın
batıdaki birimler ise tuvalet olarak kullanılmak­ örtüsü beşik tonozdur. Kuzeydeki odaların
tadır. Doğudaki mekanın batısında, doğu-batı dışa yansıyan tonozları dışında revakların
ekseninin iki yanında mekanı bölüntüye uğra­ üstü düzdür ve sacla kaplanmıştır. Cephe
tan 1.55 m. yüksekliğinde duvar parçalan yer duvan 0.56 m. lik bir kademe ile sona ermek­
almaktadır. Bu kısım mutfak olarak kullanıl­ tedir.
maktadır. Pencereler zeminden 1.40 m. yük­
sekten başlamaktadır. 2.20 m. yüksekliğin­ Türbe kaidesi zeminden 0.30 m.
deki pencereler sivri kemerlidir (Şekil 3). yükseklikteki temel duvarı üzerine oturur.
Kaide temelden sonra 1.40 m yüksekliğe
Giriş eyvanının doğu ve batısındaki mer­
kadar düz devam eder. Bu yükseklikten sonra
divenlerin basamakları 0.30-0.40 m. arasında
0.65 m. yükseklikte ve 0.20 m. dışa çıkıntılı
değişmektedir. Merdivenler zeminden 2.40 m.
bir silme yer alır. Silme dört sıra mukarnasla
yükseklikte sona erer. Doğudaki merdivenin
bezelidir (Resim 10, 13). Kuzey cephede ek­
altında 1.26 m. yüksekliğinde yuvarlak kemerii
sende beş cepheli bir niş vardır. 2° Zeminden
bir niş vardır. Merdiven sahanlıklanndan 0.30
1.55 m yükseklikteki nişi üç düz silme kuşatır.
m. yüksekte 1.40 m. yüksekliğinde basık ke­
Niş kuvsarası üç sıra mukarnas dolguludur
merli birer kapı bulunur. Kapılar arasında sivri
(Resim 14). Nişin iki yanında yer alan çifte
kemerli niş içine yerleştirilmiş dikdörtgen bir
merdivenle 2.50 m. yükseklikteki sahanlığa
pencere yer alır (Şekil 3, Resim 6). Kapıdan
çıkılır. Merdiven alt sahanlıklannın iki yanında
kuzey duvarı içinde her basamağı 0.41 m.
doğu ve batıdaki revak sekilerine kadar devam
olan iki basamaklı ikinci bir merdivene çıkılır.
eden 0.30 m. yüksekliğinde bir kademe yer
Merdiven sahanlığının kuzey duvarında sivri
alır. -Avlu kademeden sonra sekilere kadar düz
kemerli bir mazgal pencere vardır. Pencere ze­
devam eder (Şekil 4, Resim 11, 13).
minden 1.70 m. yüksekten başlar. Sahanlığın
güneyinde zeminden 0.40 m. yüksekte 1.60
Mescit hücresi doğrudan kaideye oturur.
m. yüksekliğindeki basık kemerli kapılardan
Köşelerdeki yuvarlak kaideli sütünceler, örtü
mekanlara girilir. Merdivenlerin bulunduğu
seviyesinde sivri külahlı başlıklarla sona erer
kısım lentolann birbirine eklenmesi ile örtül­
müştür. Zeminden 0.30 m. yüksekten başla­ 19. Halil Edhem, a.g.e., dipnot 1, s. 1 lO'da revak birim­
yan 1.50 m. yüksekliğindeki pencereler basık lerinin birbirine birer kapı ile bağlı ve önlerinin açık
kemerli niş içinde, dikdörtgen şeklinde ve dışa olduğunu belirterek, revaklann üstünde İkamete ait
odalann bulunabileceğini ileri sürer.
doğru kademelidir (Şekil 3).
20. Ay. es., s. IlO'da türbenin orijinalde çift katlı
olduğunu ve kuzeydeki merdiven sahanlığının altında
Giriş eyvanından iki basamaklı bir merdi­
mahzen hücresine girişin sağlandığı kapının bulun­
venle avluya geçişi sağlayan revak birimine çı­
duğunu belirtmektedir. Bugün bu kısım bir nişle
kılır. Revak payelerinin oturduğu seki güneyde kapatılmış ve alt kısmı betonlanmıştır. 1986 yılında
0.40 m. kuzeyde ise 1.30 m. dir. Giriş eyva­ yapıda yaptığımız bir incelemede nişin alt kısmının
nının önündeki revak birimi avluda 0.05 m türbenin üzerine oturduğu seki seviyesine inmediği
görülmüştür. Bu nedenle nişin mahzen hücresine
alçalarak türbe kaidesine kadar devam eder
girişin sağlandığı kapı açıklığını kapatmak için
(Şekil 4, Resim 8).
yapıldığını düşünmekteyiz.
KAYSERİ KÖŞK HÂNÎKÂHI 305
(Resim 13-15). Cepheleri hareketlendiren tek altıgenler oluşturulmuştur. Merkezdeki yıldızın
unsur, cephenin 4/5'i yüksekliğindeki saQir içinde daha küçük beş kollu yıldızlar vardır.
kemerlerdir. Kemerlerin alt kısmında duvar ka­ İkinci bordür: Uçlan rumilerle sona eren
demelidir. Cepheyi üstte bir yazı şeridi sınırlar. dört yapraklı yonca motifleri görülür.
Bu kısımda nesih yazı ile Bakara suresinden
Üçüncü bordür: Ana motif büyük basık
"Amene'r-resülu" âyet-i kerimesi yazılıdır.^^ altıgenlerle, daha küçük boyutlu düzgün altı­
şeridin üstündeki silme gövde ile örtüyü ayırır. genlerdir. Altıgenlerin dönüşümlü olarak
• Dışa kademeli bu silme üzerinde örtü sistemi­ yerleştirilmesiyle zencirek motifi oluşturulmuş­
nin başlangıcını belirten ikinci bir silme yer tur.
alır. Örtü sekizgen pramidal külahtır (Resim
Portal nişinin iki yanındaki panolar: Mer­
13).
kezdeki on kollu yıldızların kolları uzatılarak,
Kuzeydeki portali dıştan profilasyonlu bir yıldızın etrafında altıgenler oluşturulmuştur.
silme çevirir. Silmeden sonra yaklaşık sütun Merkezdeki yıldızın içinde daha küçük on kollu
başlıkları hizasında sona eren üç süsleme yıldızlar vardır.
şeridi görülür. En dıştaki şerit portali üç taraf­ Sütunceler: Batı sütuncede tam ve yarım
tan kuşatır. Şeritleri içte, portal nişi kavsa- okuçları ile altı kollu yıldız kesitleri, doğu
rasının sivri kemerinin oturduğu kare kaideli ve sütuncede ise başlık altında zencirek motifi
alt kademede konik, üst kademede yıldız ben­ görillür.
zeri prizmatik başlıklı sütunceler sınırlar.22 üst
Kaideler: Ana motif rumi veya palmettir.
kısımda, süsleme şeridinin altında üç kabara
Bu motiften çıkan kıvnk dallar, motife çerçeve
bulunmaktadır (Resim. 13, 15).
oluşturmakta veya palmetin iki yanındaki rumi-
Mescit hücresinde zeminden 0.27 m. lere sap teşkil etmektedir.
yüksekten başlayan 1.62 m. yüksekliğindeki 8-üstlendirme:
dikdörtgen pencereleri dıştan iki düz silme Adı Kayseri Köşk Hânikâhı olması gere­
çevirir. Üst seviyedeki mazgal pencereler sivri ken, fakat bugüne kadar "Köşk Medrese" ola­
kemerli ve yaklaşık 1.30 m. yüksekligindedir. rak adlandırılan yapının gerek konumunun, ge­
Dışta pencerelerin üzerinde usta işaretleri rekse mimari özelliklerinin madrese işlevine
vardır (Resim 13). Mescit hücresinde dogu- uygun olmadığı ve bu nedenle tarihi kaynaklar
batı doğrultusunda yerleştirilmiş bir sanduka da dikkate alınarak tarikatlerie ilgili bir yapı
yer alır. Sekiz dilimli kubbe ile örtülü mescit türü yani hânikâh olduğu tezi çalışmamızın ana
hücresinde, kubbe ortasında yarım daire konusunu teşkil etmektedir.
şeklinde dışa çıkıntılı bir göbek vardır (Şekil 4). Terim olarak hânikâh, herhangi bir tari-
6- Malzeme ve Teknik: kate mensup dervişlerin bir şeyhin idaresinde
topluca yaşadıklan, gelip geçen yolculara be­
Yapıda bağlayıcı ve taşıyıcı sistem, dış
dava yiyecek, yatacak yer sağlayan, şehir,
duvarlar, revak zemini ve türbede kesme taş,
kasaba, köy veya yollar üzerinde kurulmuş ta­
örtü sistemi, revak ve oda duvariarında ise
rikat yapılarını ifade etmektedir. 23
moloz taş kullanılmıştır. Bağlayıcı malzeme
içinde belli bir tarikate mensup kişilerin
beyaz kireç harcıdır.
yaşadıklan, tarikat toplantılannın ve ibadetinin
Kesme taş kaplama malzemesidir. Kesme yapıldığı bu müesseselere değişik zaman ve
taş kullanılan yerlerde derzler ince tutulmuş ve mekanlarda farklı isimler verilmiştir. Bu tür ku­
şaşırtmalı teknik kullanılmıştır. Moloz taş kul­ rumlan ifade için XV. yüzyıla kadar hânikâh,
lanılan yederde derzler kalındır. Düzgün ol­ zâviye ve ribât XV. yüzyıldan sonra ise seyrek
mayan taşların yüzeyleri sıvanarak düzleştiril- olarak hânikâh ve zâviye, daha çok tekke,
miştir. dergâh ve asitane terimleri kullanılmıştır.
Malzeme boyutları kesme taşta Yapıların ayınmı yapıldığında, bütün bu terimle­
1.20x0.60 m. ile 0.20x0.20 m. moloz taşta rin bazı mimari ve teşkilat ayrılıkları dışında
ise 0.30x0.22 m. ile 0.10x0.08 m. arasında aynı müesseseyi ifade ettikleri görülmekte-
değişmektedir. dir.24
7- Süsleme: Hânikâh terimi XV. yüzyıla kadar tüm ta-
Oldukça sade olan yapıda tüm süsleme
21. Ay.es., s. 110.
türbededir. Portalde, birinci ve üçüncü bordür-
22. R.H. ÜNAL, Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mima-
de, portal nişinin dogu ve batısındaki panolar­
lesinde Taç Kapılar, İzmir, 1982, s. 67.
da, sütunce ve kabaralarda geometrik, sütun- 23. A.Y. OCAK, "Zaviyeler", Vakıflar Dergisi, 12
ce kaidelerinde, ve portalin ikinci bordüründe (1978), s. 248.
bitkisel süsleme görillür (Resim 16). 24. Ay. mak., s. 248: F. KÖPRÜLÜ, "Ribat", Vakıflar
Dergisi, 2(1974), s. 276; A.I. DOĞAN, Osmanlı
Birinci bordür: Merkezdeki beş kollu
Mimarisinde Tarikat Yapılan, Tekkeler, Zaviyeler,
yıldızların kolları uzatılarak, yıldızın etrafında İstanbul, 1977, s. 55-57.
306 Nermin ŞAMAN - Turgay YAZAR
rikat yapılan için kullanılmışhr. XV. yüzyıldan Anadolu'da inşa edilen yapı planlan ince­
sonra ise, bir tarikate özgü yapılar içinde, lendiğinde, bu yapıların tarikatın ibadet ve
diğer şubelerinden üstün olan kurucusunun da yaşayış biçimi ile kurulduğu yere bağlı olarak
gömülü olduğu merkeze veya tarikat yapıları uygun bir planda inşa edildikleri görülmektedir.
içinde boyutsal bir ölçü belirlemek ve ilgili Bu açıdan bütünü için geçerii bir plan şeması
yapının önemini göstermek için kullanıldığı saptama olanağı yoktur. Ancak, tümü için
görülmektedir. 25 geçerii olmamasına rağmen, kapalı avlu-eyvan
Zâviye, XV. yüzyıla kadar tüm tarikat bileşiminden oluşan plan tipinin yaygın olarak
yapıları için hânikâhla eş anlamda, XV. uygulandığı görülmektedir. Konya Sahip Ata
yüzyıldan sonra ise şehirlerde mescit, medre­ ve Afyon Boyalıköy hanikahlan bu plan tipinin
uygulandığı ömeklerdir.22 Kapalı avlu-eyvan
se ve hamam gibi üniteleri olan külliyelerie,
bileşiminden oluşan şemanın kullanılmadığı,
küçük tekkeleri belirtmek için kullanılmıştır.^6
bazı tonozlu ve kubbeli mekanlardan oluşan
Ribât terimi ise, başlangıçta hududlardaki
yapılar da bulunmaktadır. Afşin Ashab-ı Kehf
müstahkem müdafaa mevkilerini, askeri ve ti­
Ribatı ve Tokat Şeyh Meknün Zaviyesi bu
cari yollar üzerindeki menzil tesislerini ifade
grubun örneklerindendir.^^
ederken, IX. yüzyıldan sonra bu işlevini kay­
bederek tarikatla ilgili yapı karakterini almıştır. Köşk Hânikâhı yukandaki bilgiler çerçe­
Ribatın sonradan aldiQi bu şekil ile hânikâh vesinde değeriendirildiğinde plan tipi ve mimari
arasında herhangi bir fark yoktur. 27 özelliklerinin hânikah işlevine uygun olduğu
Bu kurumların ne zaman ve nerede or­ görillür.
taya çıktığı, bu kurumların ortaya çıkmasında Yapı kuzeydeki iki katlı dikdörtgen odalar
hangi çevrelerin etkili olduğu bugün için kesin ile kare planlı revaklı avludan oluşmaktadır.
bir sonuca bağlanamamıştır. Avlu ortasında sekizgen planlı türbe yer alır.
Yapılan araştırmalar, Budist manastır Revaklar çapraz eksenlerde kınlarak sekizgene
teşkilatı ile îslamdaki tarikat teşkilatı arasında dönüşmüş ve bu kısımlarda eyvan tarzında
bazı kurumsal benzerliklerin olduğunu ortaya farklı revak birimleri oluşturulmuştur. Yapıda
çıkarmıştır. Budist manastır teşkilatı incelen­ yönlendirme ortadaki türbeye doğrudur.
diğinde, bünyelerinde toplantı yerleri, kiler, Bu plan şeması Orta Asya geleneklerine
yemekhane ve hamam gibi üniteleri olan dayanan dört eyvanlı plan tipinin bir çeşit-
(Vihar-Vihara-Buyan) külliyelerin vakıf yolu ile lemesidir. Yapıyı yaptıran Eretna Bey'in Uy­
inşa edildiği görtllmektedir.28 gur Türkleri'nden olması da Orta Asya gele­
Birer manastır niteliğindeki bu külliyelerin neklerinin yapıda etkili olmasının bir nedeni
başlıca işlevi Keşiş Budistlere ve yolculara olabilir.
bannacak yer sağlamaktır.29 Budist Türkleri'nce kutsal sayılan dört
Araştırma sonuçları, Budizmin Orta köşeyi vurgulamak için köşelerde farklı revak
Asya'da Türkler arasında yaygın bir din oldu­ birimleri oluşturulmuştur. Yine Budist Türk­
ğunu ve Türkler tarafından da Budist külliyeler leri'nce kutsal sayılan ve dünyanın merkezi
inşa edildiğini ortaya çıkarmıştır. Bu külliye­ olarak düşünülen orta kısma türbenin inşa
lerde mandal adı da verilen haçvan plan şeması edilmesi Orta Asya yapı ve dini geleneklerinin
kullanılmıştır. Budistlerce bu şema kutsal
sayılmış ve dört esas yönü merkeze bağlayan 25. A.Y.OCAK, a.g.m.; s. 249 A.l. DOĞAN, a.g.e.., s.
bu şekil yeryüzünün Simgesi olarakkabul edil­ 72-77.
miştir. Bu şemanın ortası ise dünyanın merke­ 26. A.Y. OCAK, a.g.m., s. 249-250.
zi olarak düşünülmüş ve bu kısma Türkçesi 27. F. KÖPRÜLÜ, a.g.m.., s. 249-250.
"Buddha Evi" demek olan tapmaklar inşa edil- 28. E ESİN., "Muyanlık", Malazgirt Armağanı, Ankara,
miştir.3° 1972. s. 78-80.
29. Ay. mak., s. 79-SO.,
Dervişlerin bir arada yaşadıkları, tarikat
ibadet ve öğretisinin yapıldığı, yolculara ban­ 30. Ay. mak. s. 77-78. 82.
nacak yer sağlayan bu yapılann bünyelerinde 31. A.Y. OCAK. a.g.m., s. 264.
bu işlevlere cevap verecek mescit veya tarikat 32. M. AKOK, "Konya'da Sahip-Ata Hânikâh-Camiinin
öğretisi ile ibadetinin yapıldığı bir oda, türbe Röleve ve Mimarisi". Türk Arkeoloji Dergisi. 19/2
(1971). s. 5-38; S.EYİCE, "Orta Asya sanat gele­
veya mezariık, derviş veya misafir odaları,
neklerinin temsilcisi olan bir eser: Boyalıköy Hani-
mutfak, erzak ambarı, hamam ve ahır gibi kahı". Türkiyat Mecmuası, 16(1971). s. 39-56.
kısımları bulundurmaları gereklidir. Sözünü et­
33. M.D. CARCARADEC. "Un Monument Inedıt A
tiğimiz bu kısımlann tümünün bir yapıda olması Tokat-Şeyh Meknun Zaviyesi", Turcica, 9/1(1977).
gerekli değildir. Büyüklük gelir kaynakları ve s. 111-119; t. BİLGİN. "Über Die Tekke -
kurulduğu yere bağlı olarak bir veya birkaç Architectur des 13. Jahrhunderts İn Anatollen", Fift
International Congress of Turkish Art, Budapeşt,
bölümden oluşan yapılar vardır.
1978. s. 183-190.
KAYSERİ KÖŞK HÂNİKÂHI 307
bir sonucu olabilir. Köşk Hânikâhı portali cephe duvarından
dışa taşkın değildir. Portalde niş derinliği
S. Eyice, yapıyı "Kaiiseri'iie gelen ve bu­
azaltılmış ve portalin iki yanındaki nişlere de
radan giden "ayende ve revende" nin konakla­
yer verilmemiştir.
ması ve bu vesile ile avludaki türbede ı;atan
hayır sahiplerine dua yapması için kurulan bu Cephe duvarından dışa taşkın olmayan
içtimai (sosyal) yardım müessesesi, hizmet portallerle genellikle türbelerde karşılaşıl-ması-
gören dervişleri ile misafirlerin barınması için na rağmen diğer yapı türlerinde de görül­
mektedir. Divriği Kale Camii (1180-81) ve Ka­
iki katlı dört odaya sahiptir" şeklinde
raman İbrahim Bey İmareti (1433) gibi örnek­
tanımlar.Bugün bile türbelerde hayır dua-
lerde de portaller dışa taşkın değildir ve nişler
lannm okunmasının halk arasında ne kadar
yoktur.38
yaygın olduQu düşünülürse bu fikrin doğruluğu
kanıtlanmış olur. Giriş içten eyvan şeklindedir. Eyvanın
doğu va batısında dikdörtgen planlı mekanlar
Köşk Hânikâhı bu planı ile Anadolu'da bili­
yer alır. Giriş eyvanından, yan mekanlar, ile
nen tek hânikâh örneğidir. Köşk Hânikâhı'na
revaklı avluya geçilir. Üst kata çıkışlar da giriş
Anadolu'da gerek planı,gerekse işlevsel açıdan
eyvanınn doğu ve batısındaki merdivenlerie
benzer en yakın örnek Kayseri'nin Develi
sağlanmıştır.
İlçesi, Havadan Köyü'ndeki Fatih dönemi vakıf
kayıtlarında adı geçen Şeyh Hacı İbrahim Giriş kısmı içten eyvan şeklinde
Tekke'sidir İnşa tarihi bilinmeyen tekke; düzenlenen, yan mekanlara ve avluya geçişin
düzgün olmayan yedigen plânlı kuşatma duvan giriş eyvanından sağlandığı örneklerle medre­
ile ortasındaki kare kaideli, sekizgen gövdeli se ve kervansaraylarda karşılaşılmaktadır. Ör­
türbe ve doğuda eksenin kuzeyindeki kare nek olarak İsparta Atabey Ertokuş Medresesi
plânlı aşhaneden oluşur. Bu bölümün güney­ (1224) Divriği Turan Melik Darüşşifası
batısında bağımsız olarak yapılmış mescit ile (1228), ve Ağzıkara Han verilebilir.39
batısına bitişik türbe yer alır. Tekke, kuşatma Giriş kısmı çift katlı olarak düzenlenen
duvarı ortasındaki türbe ile aşhanenin birarada örnekler de mevcuttur. Divriği Turan Melik
bulunduğu örnek olması açısından da önem Darüşşifası'nın giriş kısımlan tümüyle, Afyon
taşımaktadır. Boyalıköy Hânikâhı'nda giriş eyvanı. Köşk
Köşk Hânikâhı'na kuşatma duvan olması Hânikâhı'nda ise sadece yan mekanların üzeri
açısından benzer diğer bir örnek Tercan çift kaüıdır.40
Mama Hatun Türbesi'dir. XII. yüzyıl sonu Yapının üst katına çıkışlar giriş eyvanının
XIII. yüzyıl başlarında inşa edilen türbe, dıştan doğu ve batısındaki onerdivenlerden sağlan­
yuvarlak plânlı bir kuşatma duvan ile çevrilidir. maktadır. Üst kata çıkışın giriş eyvanından
Kuşatma duvarının iç kısmında oniki sivri ke­ sağlandığı hiç bir örnek tespit edilememiştir.
merli niş vardır. Nişlerde bulunan sandukalar­ A\Au; kare planlı ve revaklıdır. Revaklar
dan dolayı bir aile mezarlığı olarak yapıldığı çapraz eksenlerde kırılarak sekizgene dönüş­
düşünülmektedir. 36. müştür. Revaklı avlu şeması yaygın olarak kul­
Orta Asya'da kuşatma duvarlı yapılar lanılmasına rağmen sekizgen planlı revak
mevcuttur. Bunlardan Semgin'deki yedi ve do­ düzeni yaygın değildir.'^l
kuzuncu külliyeler, Koço'daki Beta Külliyesi ile
Kuzey Afganistan'da ki Surh Kotal Tapmağı 34. s. EYİCE, a.g.m., dipnot 32, s. 48.
planı Köşk Hânikâhı plânının benzer örnekle­ 35. - Y.ÖZBEK, "Şıhlı Kasabasında Bulunan Türk Mimarlık
rini teşkil eder. Semgin'deki külliyelerde giriş­ Eserleri" Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anka -
ten sonra yanlarda kullanıma ait mekanlar yer ra, 1991,5.5-15, lev.2
almış, avluda girişin karşısına ise kare bir 36 O. ASLJ\NAPA, a.g.e., s. 130-132.
kuşatma duvan içine kurgan inşa edilmiştir. 37. E. ESİN, a.g.m., lev. II, XV A; M. CEZZAR, Anadolu
Beta Külliyesi'nde de girişten sonra yanlarda Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarhk, İstanbul, 1977,
kullanıma dönük birimler ile orta kısımda s. 75; G.AKIN, Asya Merkezi Mekan Geleneği, An­
kara, 1990, S.193.
tapınak yer alır. Surh Kotal Tapınağı'nda ise
revaklı avlunun ortasında tapınak bulunur37. 38. R.H. ÜNAL a.g.e., s. 18, dipnot 3'te incelediği por-
tallerin yirmibeşinde portalin dışa taşkın olmadığını
Köşk -Hânikâhı planı dışında gerek mimari belirtir.
düzenlemesi, gerekse malzeme, teknik ve 39. O. ASU\NAPA, a.g.e., Pl. 57, 72, 91.
süsleme özellikleri açısından Anadolu yapı 40. A. KURAN Anadolu Medreseleri, Ankara, 1969, s.
sanatının genel özelliklerini yansıtır. • 74, 92, 116-122.
Yapı şehir dışında inşa edilmesi nedeni ile 41. Amasya Kapu Ağası ve İstanbul Rüstem Paşa Med­
dışa kapalıdır. Bu tür yapılann bannma gibi bir resesi plan şeması ve revak düzeni açısından sekiz­
gendir. Bkz. M. SÖZEN, v.d., Türk Mimarisinin
işlevlerinin de olması yapının dışa kapalı olma­
Gelişimi ve Mimar Sinan, İstanbul, 1975, s. 111,
sının zaruri bir nedenidir.
220. Şek. 323. 523.
308 Nermin ŞAMAN - Turgay YAZAR
Avluda bugün tek katlı türbe vardır. Türbe, cephe düzenlemesi açısından yö­
Türbe kare kaideli ve sekizgen gövdelidir. Kai­ resel özellik göstermektedir. Köşelerdeki yu­
deden doğrudan gövdeye geçilmiş, geçiş ele­ varlak kaideli sütunceler örtü seviyesinde sivri
manlarına yer verilmemiştir. Mescit hücresine külahlı başlıklarla sona ermektedir. Cepheyi
çıkış çifte bir merdivenle sağlanmıştır. Mescit hareketlendiren tek unsur sağır kemerierdir.
hücresi içten ve dıştan sekizgendir. Dışta Cephe üstte bir yazı şeridi ve iki düz silme ile
köşelerde sütunceler vardır. İçte sekiz dilimli sona erer. Güney, batı ve doğu cephelerde alt
kubbe, dışta sekizgen pramidal külahla örtü­ seviyede düz silmelerle çevrili dikdörtgen, üst
lüdür. seviyede ise sivri kemerli pencereler yer alır.
Kare kaideli, sekizgen gövdeli ve pramidal Kayseri Huand Hatun Türbesi cephe dü­
külahlı türbelerin Anadolu'da erken devirlerden zenlemesi açısından Köşk Hânikâhı Türbesine
başlayıp XVI. yüzyılın sonlanna kadar örnek­ örnek verilebilir. Huand Hatun Türbesi, köşe
leri görülmektedir.''^ sütunceleri, kemer ve üst kısımdaki yazı şeridi
Kare kaideden doğrudan sekizgen açısından Köşk Hânikâhı Türbesi ile benzer
gövdeye geçilmiş türbelere örnek olarak özelliktedir. Köşk Hânikâhı Türbesi'nde yalnız
Boyahköy Kureyş Baba Kümbedi (XIII. yüzyıl doğu, batı ve güneyde alt ve üst sevi-yede
başlan). Kayseri Huand Hatun Türbesi (1238) pencereler bulunurken, Huand Hatun Türbe­
ve Kayseri Çifte Kümbet verilebilir^s. si'nde tüm cephelerde üst seviyede pencereler
görülür. Köşk Hânikâhı Türbesi'ndeki sivri ke­
Türbelerin mescit hücreleri genellikle ka­
merli pencereler yerine Huand Hatun Türbe­
re bir kaide üzerine inşa edildiğinden, mescit
si'nde sivri kemerli ikiz pencereler vardır. Köşk
hücrelerine çıkış için merdiven kullanılması
Hânikâhı Türbesi'nde yazı şeridinden sonra iki
yaygındır. Ahlat Ulu Kümbet (1273) ve Boya-
düz silme ile cephe sona ererken, Huand
lıköy Kureyş Baba Kümbedi benzer örnek-
Hatun Türbesi'nde alt seviyede mukarnas be­
lerdir.44
zeli, ortada düz, üstte ise zencireklerle bezeli
Türbelerde örtü sistemlerinin gövdenin
üç silme görülmektedir. Bütün bu fark-lılıklara
yapısına bağlı biçimler aldığı görülmektedir.
rağmen Köşk Hânikâhı Türbesi'ne en yakın
Çokgen planlı türbeler içten genellikle kubbe,
ömek Kayseri Huand Hatun Türbesi'dir.49
dıştan ise cephe sayısına göre değişen prami­
Köşk Hânikâhı'nda süslemeye pek yer
dal külahla örtülmüşlerdir, çte kubbe, dışta se­
verilmemiş, bütün süsleme türbe portalinde ve
kizgen pramidal külahlı türbelere ömek olarak
köşelerdeki sütuncelerin kaidelerinde top­
Niksar Kırk Kızlar Kümbedi (1220) ve Boya­
lanmıştır. Portalin birinci ve üçüncü bordü-
hköy Kureyş Baba Kümbedi verilebilir.45
ründe, portal nişinin doğu ve batısındaki pano­
Köşk Hânikâhı portalinde kapı basık ke­
larda, sütünce ve kabaralarda geometrik, ikinci
merlidir. Basık kemer geçmeli taşlardan yapıl­
bordür, sütuncelerin başlık ve kaidelerinde bit­
mıştır. Portal kemeri üzerinde dikdörtgen bir
kisel süsleme görülmektedir.
pencere vardır.
Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi
Zazadin Han, Konya Sırçalı Medrese ve
yapılannda portallere önem verildiği ve özenle
Kırşehir Cacabey Medresesi portallerinin kapı
ele alındığı görülmektedir. Yapıda hiçbir süs­
kemerleri de geçmeli taşlardan yapılmıştır.'*^
leme olmasa bile, portalleri bezeli örnekler
Divriği Turan Melik Darüşşifası, Tokat Gök
mevcuttur. Köşk Hânikâhı Türbesi de buna
Medrese (1275) ve Damseköy Taşkınpaşa
ömek teşkil eder.
Medresesi (XIII. yüzyıl sonu) portallerinde
Portali kuşatan birinci bordür ile portal
pencere açıklıkları mevcuttur. Divriği Darüş-
nişinin doğu ve batısındaki panolarda kınk hat-
şifası'nda pencere bir sütunce ile ikiye bölün­
lann birbirine geçmesi ile oluşan yıldız kompo­
müştür. Gök Medrese portalinde ise kavsa-
zisyonları görülür. Geometrik süslemenin
ranın iki yanında sivri kemerli birer pencere
yaygın bir tipini oluşturan yıldız kompozis-
bulunur. Köşk Hânikâhı portaline benzer en
yakın örnek olan Taşkınpaşa Medresesi por­
43. O.C. TUNCER, Anadolu Kümbetleri, I, Ankara,
talinde ise Köşk Hânıkâhı'nda olduğu gibi por­
1986, s. 54-55, 164-165.
tal kemeri üzerinde dikdörtgen bir pencere
44. Ay.es., s. 54-55, 70-71.
vardır.''7
45. Ay. es., s. 54-55, 242-243.
Türbede.kaide dört sıra mukamasla beze­
46. R.H. ÜNAL, a.g.c., Res. 33, 49.
lidir. Kaidesi mukarnaslarla bezeli olması
47. Ay. es., s. 4445.
açısından Kayseri Döner Kümbet (XIII.
48. O.C. TUNCER, a.g.c., s. 160-161, 164-165; O.
yüzyıl). Kayseri Huand Hatun Türbesi ve
ASIANAPA, a.g.c., s. 186.
Niğde Hüdavend Hatun Türbesi (1312) ile
49. M. AKOK, "Kayseri Huand Hatun Mimari
benzeriik gösterir. Bunlardan Huand Hatun
KüUiyesinin RÖIÖVBSİ", Türk Arkeoloji Dergisi, 17/1
Türbesi'nde kaide tamamıyla mukarnaslıdır.''^ (1968), s. 133-184.
KAYSERİ KÖŞK HANİGAHİ
309
/
Resim 1: Kayseri Köşk Hanigâhı'nın Kuzey ve Batı Cephesi
310, Nemlin .^ANMAN-Turgay YAZAR
•-1
• • j
. . .^
V
^ . -
:
1
'i'r .1 m-
Resim 4: Portal Resim 5: Giriş Eyvanı ve Revaklar.
Resim 6: Giriş Eyvanı. Resim 7: Batıdaki Mekan