Multi-criteria Analyse en Multi-Actor Multi-Criteria Analyse

52 Pages·2012·0.58 MB·Dutch

Multi-criteria Analyse en Multi-Actor Multi-Criteria
Analyse

Mogelijke meerwaarde voor de evaluatie van
verkeersveiligheidsmaatregelen

RA-MOW-2008-009

J. Ampe, T. Geudens, C. Macharis

Onderzoekslijn Evaluatiemethoden

D IEPENBEEK, 2008.
STEUNPUNT MOBILITEIT & OPENBARE WERKEN

SPOOR VERKEERSVEILIGHEID
Documentbeschrijving

Rapportnummer: RA-MOW-2008-009
Titel: Multi-criteria Analyse en Multi-Actor Multi-Criteria
Analyse

Ondertitel: Mogelijke meerwaarde voor de evaluatie van
verkeersveiligheidsmaatregelen

Auteur(s): J. Ampe, T. Geudens, C. Macharis
Promotor: Prof. dr. Cathy Macharis
Onderzoekslijn: Evaluatiemethoden
Partner: Vrije Universiteit Brussel – vakgroep MOSI
Aantal pagina’s: 52

Projectnummer Steunpunt: 5.1
Projectinhoud: WP5: Evaluatiemethoden

Uitgave: Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken – Spoor Verkeersveiligheid, augustus
2008.

Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken
Spoor Verkeersveiligheid
Wetenschapspark 5
B 3590 Diepenbeek

T 011 26 91 12
F 011 26 91 99
E [email protected]
I www.steunpuntmowverkeersveiligheid.be
Samenvatting
In dit rapport bekijken we de multi-criteria beslissingsondersteuning (“Multi Criteria
Decision Aid, MCDA”) en een uitbreiding met participatie van meerdere actoren, de
“Multi-Actor Multi-Criteria Analysis” of MAMCA. De MCDA is een instrument dat een
formele, analytische ondersteuning vormt voor de besluitvormer. Formele beslissingshulp
is nodig bij complexe problemen. Als de informatie, die gebruikt wordt als invoer voor het
beslissingsprobleem, zowel van kwantitatieve als van kwalitatieve aard is, dan biedt de
MCDA een uitweg om ook zonder monetaire waardering van de criteria een formele
beslissingsondersteuning te bekomen. De MCDA staat hierdoor in contrast met de sociale
kosten baten analyse (SCBA), waar steeds een geldelijke waardering van alle effecten
moet worden gehanteerd.
We onderscheiden verschillende types MCDA. Ze verlopen echter steeds in twee grote
fasen: de analytische of constructiefase en de synthetische of exploitatiefase. In de
eerste fase wordt het probleem analytisch uit elkaar gehaald. De MCDA is daarom ook
een instrument met een sterk descriptief, structurerend karakter voor de besluitvormer.
Er wordt een verzameling van te overwegen alternatieven (projecten, maatregelen,
acties, strategieën) opgesteld, samen met criteria waarop de alternatieven worden
beoordeeld. Deze criteria kunnen dan nog eens volgens hun belangrijkheid gewogen
worden. Er wordt aan de hand van deze gegevens een model opgesteld, met als
resultante een evaluatiematrix. In de synthetische fase, wordt het model als het ware
geëxploiteerd. De evaluatiematrix wordt ‘opgelost’ aan de hand van
aggregatietechnieken. Deze aggregatie of ook wel synthese kan gedeeltelijk, volledig of
interactief verlopen, naargelang de MCDA methode. Uiteindelijk vloeit uit deze multi-
criteria aggregatieprocedure (MCAP) een ‘oplossing’ voor het probleem. Deze oplossing
kan een keuze zijn voor het beste alternatief (of een deelverzameling van beste
alternatieven), een classificatie in aanvaardbare, niet-aanvaardbare en misschien
aanvaardbare alternatieven, een rangschikking van de alternatieven of een loutere
beschrijving van de alternatieven. De rangschikking van alternatieven kan daarenboven
volledig of onvolledig zijn. Onvolledige rangschikkingen komen voor wanneer de methode
toelaat dat er criteria onvergelijkbaar blijven, een volledige synthese van alle criteria is
dan onmogelijk. In dit rapport worden de verschillende gangbare denkscholen in de
MCDA besproken, namelijk de waardefunctie modellen, de outranking modellen, de
interactieve modellen en de goal programming modellen.
Iedere MCDA techniek kent een aantal voor- en nadelen, het is echter vooral belangrijk
dat de beslissingsnemer zich ‘thuis voelt’ in de gebruikte methode. De methode mag in
geen geval resulteren in een ‘zwarte doos’ procedure, waar de besluitnemer iedere link
tussen voorkeuren en resultaat dreigt te verliezen. Het is interessant te noteren dat er
tendensen zijn om de zwakke punten van methoden te modificeren aan de hand van
sterke punten uit andere methoden. De synthesemethode moet zorgvuldig gekozen
worden, rekening houdend met de aard van het probleem, de referentieproblematiek en
gewenste output, de voorkeuren van de beslissingsnemers en de transparantie,
robuustheid en wetenschappelijke consistentie van de methoden.
Een belangrijke evolutie in de MCDA is het uitbreiden van de methoden naar
groepbesluitvorming. Het betrekken van meerdere actoren is verder uitgewerkt in de
multi-actor, multi-criteria analyse (MAMCA) (Macharis, 2000 en 2004). Deze methode
staat voor een expliciete participatie van meerdere stakeholders in het gehele proces.
Om een grotere aanvaarding, betrokkenheid en robuustheid van het resultaat te
verkrijgen is het immers noodzakelijk om, al vanaf de vroegste fasen, de
belanghebbenden te consulteren. De MAMCA procedure is succesvol toegepast in
verschillende beslissingsproblemen, waaronder de keuze van geavanceerde
besturingssystemen (“ADVISORS” project). Een gelijkaardige toepassing van MAMCA is
ook uitgevoerd in het Europese “In-Safety” project (zesde raamwerk programma, 1.6.
Duurzame ontwikkeling, global change en ecosystemen, duurzaam landtransport).
Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 3 RA-MOW-2008-009
Spoor Verkeersveiligheid
English summary

Title Multi-Criteria Analyse and Multi-Actor Multi-Criteria Analyse
Subtitle Possibilities for evaluating traffic safety measures
Abstract
In this report, we discuss the multi-criteria decision aid or analysis (MCDA), and an
extension towards stakeholder participation, the multi-actor multi-criteria analysis
(MAMCA). MCDA is a name for a set of formal analytical tools, aiding the decision maker.
Formal decision aid is necessary when complex problems occur. When the information,
used as input for the problem situation, is both quantitative and qualitative, than the
MCDA is a solution to deal with those different kinds of data. MCDA is able to compare
criteria without a translation into monetary terms, and this in contradiction with the
social cost benefit analysis where all effects have to be translated into monetary terms.
We distinguish several types of MCDA. They all have in common that the procedure can
be divided into two large parts or stages. The first stage is the analytical stage, or the
construction stage, the second is the synthetic stage or the exploitation stage. In the first
stage, the problem is analytically decomposed. The MCDA is therefore a tool with a highly
descriptive character. It structures the problem for the decision taker. A set of possible
alternatives (projects, actions, strategies…) is constructed. The alternatives are
evaluated through criteria. Those criteria may be weighted for their (relative)
importance. Using those data, a model is constructed resulting in a matrix. In the
synthetic stage, the model is exploited. The matrix is calculated using aggregation
techniques. This aggregation or synthesis can be full, partial or interactive, depending on
the type of MCDA procedure followed. Finally from this aggregation procedure the results
are conducted. The type of solution for the problem depends on the kind of reference
problem initially chosen. The solution can be a selection of the best alternative or a
subset of alternatives, a classification, a ranking, or only a description of the alternatives
without any ranking. The ranking of alternatives can be partial. Partial solutions occur
when using methods that allow a certain degree of incomparability and therefore do not
conduct a complete synthesis. We consider the several schools of thought in MCDA,
namely the value function models, the outranking methods, the interactive methods and
goal programming methods.
Several different methods exist, all with their own pros and contras. Important to stress
is, that the decision maker needs to maintain the insight in the relation between
preferences and the final outcome. The method should not appear as a black box. So the
method used needs to be clear to the decision maker. It is interesting to note that there
are tendencies to strengthen weak elements from a method with strong elements from
another (Macharis et al., 1998). The procedure used, needs to be chosen carefully,
taking into account the kind of decision problem, the decision maker preferences, the
kind of data available, the kind of requested outcome and the transparency, robustness
and scientific consistency of the method.
An important evolution in MCDA is the extension towards group decision support. The
participation of several actors or stakeholders is included in the multi-actor, multi-criteria
analysis procedure (MAMCA) (Macharis, 2000 and 2004). This method consults the
different stakeholders in an early stage of the decision process and makes a thorough
analysis of the possible relevant stakeholders. This is necessary to obtain a better
acceptation, participation and robustness for the results of a decision process. The
MAMCA procedure is successfully applied for several decision problems in the mobility
domain. Recently the assessment of advanced driver assistance systems (ADAS) is
performed using a MAMCA (“ADVISORS project” in co-financed by the European
Commission). A similar MAMCA application is done in the European “In-Safety project”
(Sixth Framework program from the European Commission, on sustainable surface
transport).
Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 4
Spoor Verkeersveiligheid
Inhoudsopgave

1. INLEIDING ................................................................................ 7
1.1 Structuur van dit rapport 7
1.2 Wat is multi-criteria beslissingsanalyse? 7
2. MULTI CRITERIA DECISION ANALYSIS (MCDA) ...................................... 8
2.1 MCDA model: een analytische en een synthetische fase 8
2.2 Verschillende beslissingsproblemen 9
2.3 Het bepalen van criteria 10
2.4 Denkscholen in MCDA 11
2.4.1 Waardefunctie methoden ...............................................................11
2.4.2 Outranking relaties........................................................................15
2.4.3 Interactieve methoden ..................................................................20
2.4.4 “Goal programming” ......................................................................21
2.5 Kiezen van een MCDA methode 22
3. OPMARS VAN MCDA VOOR TRANSPORT EN MOBILITEIT ........................... 26
3.1 Nood aan een ruimere evaluatie 26
3.2 MCDA aanpak als oplossing!? 27
3.3 Meerdere actoren als belangrijke vooruitgang in de methode 29
3.3.1 Stakeholder concept ......................................................................29
3.3.2 Groep beslissingsondersteuning ......................................................30
4. DE MULTI-ACTOR MULTI-CRITERIA ANALYSE ..................................... 33
4.1 Hoe werkt een multi-actor multi-criteria analyse (MAMCA)? 33
4.2 De stappen in een MAMCA 34
4.3 Toepassingen van de MAMCA 36
5. PRAKTISCHE AANWENDING VAN DE MAMCA VOOR VERKEERSVEILIGHEID. .... 37
6. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN .................................................... 42
7. LITERATUURLIJST ...................................................................... 43
Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 5
Spoor Verkeersveiligheid
Lijst van figuren

Figuur 1: voorbeeld van een evaluatiematrix, naar Guitouni en Martel (1998) ............... 8
Figuur 2: Overzicht van de 6 types veralgemeende criteria voor PROMETHEE ...............17
Figuur 3: typologische beslissingsboom voor een MCDA methode ...............................25
Figuur 4: Hoeveelheid toegepaste publicaties over MCDA in transport .........................27
Figuur 5: MCDA voor mobiliteitsprojecten, aard beslissingsprobleem. ..........................28
Figuur 6: MCDA voor mobiliteitsprojecten, aard beslissingsprobleem en MCDA techniek.
..........................................................................................................................28
Figuur 7: conceptualisatie van het expliciet maken van de actoren/stakeholders in het
proces (GDSM type 3), eigen opzet. ........................................................................31
Figuur 8: MAMCA model, .......................................................................................33
Figuur 9: hiërarchische boom voor evaluatie van ADAS, criteria per gebruiker. ............38
Figuur 10: weging van de criteria. ..........................................................................39
Figuur 11: algemene rangschikking van ADAS, met behulp van AHP. ..........................40

Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 6
Spoor Verkeersveiligheid
1. INLEIDING
1.1 Structuur van dit rapport
Na een inleiding over de precieze werking van de multi-criteria analyse en wat men van
de analyse mag verwachten, volgt een theoretische uiteenzetting van de multi-criteria
analyse. De basisstappen en de verschillende technieken worden toegelicht. De lezer die
al vertrouwd is met de multi-criteria analyse en haar verschillende methoden kan
hoofdstuk twee overslaan en meteen verder gaan naar hoofdstuk drie waar ingegaan
wordt op de opmars van de multi-criteria technieken in het domein van de mobiliteit en
transport. In een vierde hoofdstuk worden de multi-criteria methoden met meerdere
actoren beschreven. De toepassing van deze laatste methodiek voor de evaluatie van
verkeersveiligheidsmaatregelen wordt eveneens beschreven. Ten slotte, worden
conclusies en aanbevelingen geformuleerd.

1.2 Wat is multi-criteria beslissingsanalyse?
Een multi-criteria beslissingsanalyse gaat uit van meerdere beoordelingscriteria en is dus
niet gebonden aan één enkele bepaalde eenheid, zoals de geldwaarde in het geval van de
kostenbatenanalyse. Naar multi-criteria analyse (MCA) en het beslissingsproces daaraan
gekoppeld, wordt meestal verwezen als multi-criteria decision analysis (MCDA) of multi-
criteria decision aid (MCDA).
Iedere keuze die we maken vereist een afweging van verschillende criteria. Een criterium
is een wijze of een standaard voor een beoordeling. Een criterium geeft dus een soort
standaardoordeel over de voorkeur van een alternatief of actie ten opzichte van een
andere actie. Wanneer er een aantal van die standaarden of criteria aanwezig zijn, die
dan nog eens voor een al dan niet belangrijk deel met elkaar in conflict treden, dan
ontstaat er een “multiple criteria” beslissingsprobleem (“multiple criteria decision making,
MCDM”). Zelfs problemen met een geringe complexiteit kennen al meerdere, soms
conflicterende, criteria. De keuze van een nieuwe wagen bijvoorbeeld heeft een heel
aantal relevante criteria wat aanleiding geeft tot een MCDM probleem. Een aantal van die
criteria zijn bijvoorbeeld de prijs, het verbruik, de milieuvriendelijkheid, het esthetische
waarde, het imago van het merk en het rijgedrag.
Overheidsbeslissingen of managementbeslissingen in een bedrijf vereisen meestal een
nog groter aantal criteria dat in rekening moet worden gebracht. Zeker als er met
verschillende belangen moet worden rekening gehouden (Belton & Stewart, 2002).
Aangezien iedere beslissing een afweging van een aantal criteria vergt, is iedereen voor
een stukje ervaringsdeskundige in beslissingen maken aan de hand van meerdere criteria
(MCDM). Soms zullen we zelfs alternatieven uitproberen. In het geval van de nieuwe
wagen, bijvoorbeeld, zullen we waarschijnlijk een aantal wagens uitproberen in een
proefrit. Maar dit staat nog ver van het opstellen van een formeel model om het
beslissingsprobleem te analyseren. Een formele analyse wordt nodig wanneer het
beslissingsprobleem zo complex wordt, dat alle criteria niet meer in het hoofd van de
beslissingsnemer te vatten zijn en wanneer er belangrijke consequenties aan de
beslissing verbonden zijn en de effecten zowel op korte als op lange termijn spelen. Een
mens heeft de eigenschap slechts een beperkte hoeveelheid aan informatie tegelijk aan
te kunnen (Miller, 1956). In het nemen van complexe beslissingen kan de
beslissingsmaker daarin geholpen worden door een MCDA. Deze analyse helpt de
beslissingsmaker in de organisatie en structurering van de inkomende informatie, zodat
hij rationeel tot een beslissing kan komen (Belton & Stewart, 2002).
“Simply stated, the majority role of formal analysis is to promote good decision making.
Formal analysis is meant to serve as an aid to the decision maker, not as a substitute for
him.” (Keeney & Raiffa, 1972, pp. 65-66)
Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 7
Spoor Verkeersveiligheid
2. MULTI CRITERIA DECISION ANALYSIS (MCDA)
2.1 MCDA model: een analytische en een synthetische fase
In de MCDA kunnen verschillende stappen onderscheiden worden. Deze verschillende
stappen kan men opdelen in twee grote fases, een analytische en een synthetische fase.

Vooreerst zijn er vier analytische stappen die een ordening of een structuurgevend
geheel vormen. De eerste twee stappen zijn de probleemdefinitie (stap 1) en de
conceptualisering van de actie-alternatieven (stap 2). In een derde stap worden de
criteria opgesteld, nodig voor de evaluatie van de actie-alternatieven (stap 3). Deze
criteria zijn de relevante elementen, nodig om de actie-alternatieven te beoordelen naar
de gestelde doelstellingen. Een voorbeeldindicator voor het beoordelen van een rotonde
zou bijvoorbeeld het aantal letselongevallen met wagens kunnen zijn indien één van de
criteria de ‘veiligheid van de wageninzittenden’ zou zijn. In een vierde stap wordt de
evaluatiematrix samengesteld (stap 4). Deze matrix toont de effecten per actie-
alternatief per criterium. De evaluatiematrix toont bijgevolg de evaluatie van ieder actie-
alternatief ten opzichte van een bepaald criterium. Zo kan een rotonde goed scoren op
bescherming van de automobilist, maar dan weer laag scoren op veiligheid voor de
fietser en dus niet voldoen aan een mogelijke andere doelstelling zoals ‘veiligheid van de
fietsers’. Elk alternatief scoort dus op elk gesteld criterium en vervolledigt zo de matrix.
De samenstelling van de matrix kan op verschillende manieren gebeuren, naargelang de
methode. Een voorbeeld van zo een matrix wordt hieronder weergegeven, waarbij A de
verzameling van alternatieven is, A/F de verzameling van criteria en E de evaluatiematrix
waarbij ieder alternatief a een score haalt voor een criterium g (zie Figuur 1).
i j

Figuur 1: voorbeeld van een evaluatiematrix, naar Guitouni en Martel (1998)

In een vijfde stap wordt de algemene evaluatie gemaakt. Er wordt met andere woorden
een soort totaalbeeld van de relevante effecten en doelstellingen gemaakt. Deze
algemene evaluatie wordt gedaan door middel van aggregatie (stap 5). Het is onder
andere in deze aggregatie dat de veelheid aan verschillende MCDA technieken opduikt
(volledige, gedeeltelijke of iteratieve aggregatie). De vijfde stap is, na de eerste vier
analytische stappen, de eerste synthetische stap in het evaluatieproces. Een laatste stap
tenslotte, is de opname van de algemene evaluatie in het beleidsproces (Nijkamp en
Voogd, 1985; Nijkamp et al., 1990, De Brucker et al., 1998). Deze laatste stap staat
eigenlijk los van de MCDA techniek zelf.
Guitouni en Martel (1998) geven een zelfde reeks van stappen maar vatten stap drie,
vier en vijf samen tot één stap. Zij zien een MCDA als een niet-lineair recursief proces in
vier stappen: het probleem structureren (1), de alternatieven opstellen en in een model
Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 8
Spoor Verkeersveiligheid
gieten (2), aggregeren van de evaluatie van de alternatieven (3), beleidsaanbevelingen
maken (4). Zij vatten dat samen in twee fasen: constructie (1,2) en exploitatie (3,4)
Belton en Stewart (2002) bundelen de verschillende stappen van een MCDA in drie
sleutelfases:
(1) De probleemidentificatie en structurering (probleem analyse, opstellen alternatieven,
opstellen van de criteria) ~ analytische fase;
(2) De opbouw van een model en het gebruik ervan (evaluatiematrix opstellen,
doorvoeren van de evaluatie) ~ synthetische fase;
(3) De ontwikkeling van actieplannen (de vertaling van de resultaten in concrete
beleidsacties) ~ implementatiefase.

Uiteindelijk komen deze verdelingen van de MCDA in stappen neer op eenzelfde concept
waarbij er eerst een analytische fase is (constructie) waarin het probleem wordt
voorgesteld en een tweede synthetische fase (exploitatie) waarin de verschillende
resultaten voor de verschillende criteria worden herleid tot een resultaat, waarna dat
wordt geïmplementeerd. Het type van resultaat hangt af van de gebruikte methode en
uiteraard van de probleemstelling. Voor de verschillende types van problematiek bestaan
er andere manieren van oplossen. In de volgende sectie wordt hier verder op ingegaan.

2.2 Verschillende beslissingsproblemen
Vincke (1984) omschrijft een beslissingsprobleem bijvoorbeeld als een probleem waarbij
een verzameling van potentiële acties (mogelijke alternatieven, haalbare beslissingen)
overwogen wordt waarbij men: ofwel een actie moet kiezen als de beste (kiezen), een
deelverzameling moet kiezen van goede oplossingen (sorteren), of de acties moet
ordenen van de beste naar de minst goede actie (rangschikken).
Naargelang het type probleem dat een oplossing nodig heeft, zijn er verschillende MCDA
methoden die zich daartoe beter lenen. Roy (1985 en 1996) onderscheidt vier
verschillende categorieën beslissingsproblemen of soorten referentieproblematiek. Naar
de vier types van problematiek wordt verwezen als de α, β, γ, en δ-problematiek:
De α-problematiek is een keuze of een selectieprobleem (“choice”). Er moet een keuze
gemaakt worden tussen alternatieven. Hierbij komt het er op neer om uit een
verzameling A van alternatieven, een deelverzameling A* te maken die de beste acties
bevat. Het is de bedoeling dat deze verzameling A* zo klein mogelijk is. Zij kan echter
niet steeds teruggebracht worden tot een enkel alternatief (De Brucker et al., 1998).
De β-problematiek is een classificatieprobleem (“sorting”). Hierbij worden alternatieven
geklasseerd in categorieën, zoals de categorie ‘zeker aanvaardbaar’, ‘mogelijk
aanvaardbaar, mits meer informatie’, en ‘onaanvaardbaar’ (Belton & Stewart, 2002). Een
voorbeeld van zo een problematiek zou een selectieprocedure kunnen zijn waarbij, na
proeven, een aantal kandidaten aanvaard worden, een aantal geweigerd, en een deel
mogelijk toegelaten wordt na een gesprek om verdere informatie over de kandidaat te
verkrijgen.
De γ-problematiek is een rangschikkingsproblematiek (“ranking”). Eigen aan deze
problematiek in contrast met de voorgaande is dat de mogelijke alternatieven worden
ingedeeld in een groot aantal categorieën. Deze categorieën zijn niet vooraf bepaald. De
alternatieven in een bepaalde categorie worden als gelijkwaardig gezien. Deze
gelijkwaardige klassen worden dan onderling gerangschikt.
De δ-problematiek of beschrijving (“description”). In de δ-problematiek worden de
alternatieven enkel beschreven. Ze worden niet geordend of gerangschikt. De δ-
problematiek geeft geen volledige oplossing van het probleem, maar enkel een
gedetailleerde beschrijving van ieder alternatief, waarmee de beslissingsnemer dan
verder aan de slag moet. Een methode die uitgaat van een δ-problematiek gaat niet
verder dan het opstellen van de evaluatiematrix, er volgt geen globale evaluatie of
Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 9
Spoor Verkeersveiligheid
aggregatie van de verschillende criteria. De δ-problematiek bestaat erin dat alternatieven
en hun consequenties op een formele en systematische manier worden beschreven,
zodat beslissingnemers de alternatieven kunnen afwegen (Belton & Stewart, 2002).

Belton en Stewart (2002) voegen aan deze vier types van beslissingsproblemen van Roy
nog twee types toe:
(1) De ontwerp-problematiek (“design”). Deze gaat op zoek naar nieuwe
alternatieven die zich opdringen, aan de hand van voorkeuren en ambities die
onthuld zijn gedurende het MCDA proces. Dit is gelijkaardig aan ‘waardegericht
denken’ (“value focused thinking”) beschreven door Keeney (1992).
(2) De portfolio-problematiek (“portfolio”). Hierbij wordt er een deelverzameling A*
van alternatieven gekozen uit een grotere verzameling A. Dit gebeurt niet enkel
aan de hand van de eigenschappen van de alternatieven zelf, maar ook aan de
hand van hun onderlinge interactie en mogelijke positieve of negatieve synergie
(Belton & Stewart, 2002).

Naar de laatste twee types van problematiek wordt echter veel minder verwezen. Meestal
beperkt men zich tot de drie eerste of hooguit vier eerste types: keuze-, classificatie-, of
rangschikkingproblemen en eventueel de beschrijvingsproblematiek.

2.3 Het bepalen van criteria
De selectie van criteria waarop de alternatieven geëvalueerd worden is een cruciale stap
in iedere MCDA modellering. Het vaststellen van criteria kan geformaliseerd worden om
te voorkomen dat er consistentieproblemen ontstaan door een slechte keuze van criteria.
Voor een consistent geheel aan criteria is het noodzakelijk dat deze: exhaustief, coherent
en niet-redundant zijn (De Smet, 2006; Roy, 1996).

Exhaustief wil zeggen dat indien er twee identieke alternatieven ai en aj zijn, het
onmogelijk is dat iemand een voorkeur (preferentie) heeft voor ai ten opzichte van aj of
omgekeerd. Als er wel een preferentie is van het ene alternatief boven het andere,
bestaat er een ander criterium dat ai van aj onderscheidt dat nog niet overwogen is. Dat
criterium moet dan toegevoegd worden aan de verzameling van criteria. Vandaar dat de
verzameling van criteria uitputtend of exhaustief moet zijn.

Coherent (cohesie), wil zeggen dat er overeenstemming moet zijn tussen de criteria en
de algemene voorkeuren van de beslissingsnemer. Als de alternatieven ai en aj
indifferent zijn ten opzichte van elkaar, dan zal het versterken van ai voor een criterium
en het verzwakken van aj voor dat criterium leiden tot een voorkeur (preferentie).

Niet-redundant, wil zeggen dat de verzameling van criteria geen redundante (overbodige
of dubbele) criteria bevat, in die zin dat de verzameling die men zou bekomen bij het
verwijderen van één van de criteria altijd in strijd zal zijn met minstens één van de twee
voorgaande stellingen (exhaustief, coherent). De criteria zijn dus onafhankelijk.

Steunpunt Mobiliteit & Openbare Werken 10
Spoor Verkeersveiligheid