MEDICATIE BIJ ADHD: EEN ANALYSE VAN KLASSIEK GEBRUIKTE STIMULANTIA

71 Pages·2011·1.38 MB·Dutch

by  Steffen Westelinck

FACULTEIT
 GENEESKUNDE
 EN

GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN

Academiejaar
  2010 - 2011

MEDICATIE BIJ ADHD: EEN ANALYSE VAN
KLASSIEK GEBRUIKTE STIMULANTIA EN
ATOMOXETINE

Steffen WESTELINCK

Promotor:
 Prof.
 Dr
 .
 Romain
 Lefebvre

MASTER INde DE GENEESKUNDE
Scriptie
 voorgedragen
 in
 de
 2
 Master
 in
 het
 kader
 van
 de
 opleiding
 tot

FACULTEIT
 GENEESKUNDE
 EN

GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN

Academiejaar
  2010 - 2011

MEDICATIE BIJ ADHD: EEN ANALYSE VAN
KLASSIEK GEBRUIKTE STIMULANTIA EN
ATOMOXETINE

Steffen WESTELINCK

Promotor:
 Prof.
 Dr
 .
 Romain
 Lefebvre

MASTER INde DE GENEESKUNDE
Scriptie
 voorgedragen
 in
 de
 2
 Master
 in
 het
 kader
 van
 de
 opleiding
 tot
“De
 auteur
 en
 de
 promotor
 geven
 de
 toelating
 dit
 afstudeerwerk
 voor
 consultatie

beschikbaar
 te
 stellen
 en
 delen
 ervan
 te
 kopiëren
 voor
 persoonlijk
 gebruik.
 Elk

ander
 gebruik
 valt
 onder
 de
 beperkingen
 van
 het
 auteursrecht,
 in
 het
 bijzonder

met
  betrekking
  tot
  de
  verplichting
  uitdrukkelijk
  de
  bron
  te
  vermelden
  bij
  het

aanhalen
 van
 resultaten
 uit
 dit
 afstudeerwerk.”

Datum

(handtekening)

(student)

  (promotor)
MEDICATIE BIJ ADHD: EEN ANALYSE VAN KLASSIEK
GEBRUIKTE STIMULANTIA EN ATOMOXETINE.

STEFFEN WESTELINCK 20055517

2DE MASTER IN DE GENEESKUNDE 2010-2011

Promotor: Prof. Dr. Romain Lefebvre Tel: [phone] Fax: [phone]
Email: [email protected]

VOORWOORD
Vooraleerst wil ik graag mijn promotor Professor Dr. Romain Lefebvre bedanken voor de begeleiding,
tips, geduld en continue bereidheid tot overleg gedurende onze samenwerking aan dit project.
Verder wil ik ook mijn ouders bedanken voor de kans die zij mij bieden om te studeren en de
ondersteuning wanneer het wat moeilijker gaat.
Als laatste ook bedankt aan alle vrienden en vriendinnen om er altijd te zijn wanneer ik raad nodig of wat
ontspanning kon gebruiken. In het bijzonder wil ik mijn vriendin bedanken voor de steun, objectieve
houding, leuke momenten en het grondig doornemen van mijn thesis.
INHOUDSTAFEL
ABSTRACT
 ............................................................................................................................................
 1

INLEIDING
 ............................................................................................................................................
 2

Ziektebeeld
 &
 Diagnose
 .......................................................................................................................
 3

Pathofysiologie
 &
 Risicofactoren
 .........................................................................................................
 5

Behandeling
 .........................................................................................................................................
 8

Niet-­‐farmacologisch
 ............................................................................................................................................................
 8

Farmacologisch
 ...................................................................................................................................................................
 8

A.
 Centrale
 Stimulantia
 .............................................................................................................................................
 8

1.
 Methylfenidaat
 .................................................................................................................................................
 9

2.
 Dextroamfetamine
 .........................................................................................................................................
 10

B.
 Niet-­‐Stimulantia
 ..................................................................................................................................................
 11

1.
 Atomoxetine
 ...................................................................................................................................................
 11

Abusus
 ................................................................................................................................................
 12

MATERIALEN
 EN
 METHODEN
 .............................................................................................................
 14

RESULTATEN
 ......................................................................................................................................
 15

Efficaciteit
 ..........................................................................................................................................
 15

1.
 Methylfenidaat
 ...............................................................................................................................................
 15

2.
 Dextroamfetamine
 .........................................................................................................................................
 16

3.
 Atomoxetine
 ...................................................................................................................................................
 17

4.
 Verschil
 in
 efficaciteit
 .....................................................................................................................................
 18

Therapietrouw
 ...................................................................................................................................
 20

Bijwerkingen
 ......................................................................................................................................
 21

A.
 Stimulantia
 ..........................................................................................................................................................
 21

1.
 Methylfenidaat
 ...............................................................................................................................................
 22

1.1
 Neurologie
 ...............................................................................................................................................
 23

1.2
 Psychiatrie
 ...............................................................................................................................................
 24

1.3
 Cardiologie
 ...............................................................................................................................................
 26

1.4
 Gastro-­‐enterologie
 ..................................................................................................................................
 28

1.5
 Haematologie
 ..........................................................................................................................................
 28

1.6
 Dermatologie
 ...........................................................................................................................................
 28

1.7
 Oncologie
 en
 teratogenese
 .....................................................................................................................
 30

1.8
 Groei
 ........................................................................................................................................................
 30

2.
 Dextroamfetamine
 .........................................................................................................................................
 33

2.1
 Neurologie
 ...............................................................................................................................................
 33

2.2
 Psychiatrie
 ...............................................................................................................................................
 33

2.3
 Cardiologie
 ...............................................................................................................................................
 34

2.4
 Gastro-­‐enterologie
 ..................................................................................................................................
 34

2.5
 Oncologie
 en
 teratogenese
 .....................................................................................................................
 34

2.6
 Groei
 ........................................................................................................................................................
 34

B.
 Niet-­‐Stimulantia
 ..................................................................................................................................................
 35

1.
 Atomoxetine
 ...................................................................................................................................................
 35

1.1
 Neurologie
 ...............................................................................................................................................
 36

1.2
 Psychiatrie
 ...............................................................................................................................................
 37

1.3
 Cardiologie
 ...............................................................................................................................................
 37

1.4
 Gastro-­‐enterologie
 ..................................................................................................................................
 38

1.5
 Oncologie
 &
 teratogenese
 .......................................................................................................................
 38

1.6
 Groei
 ........................................................................................................................................................
 39

1.7
 Varia
 .........................................................................................................................................................
 39
Interacties
 ..........................................................................................................................................
 40

1.
 Methylfenidaat
 ...............................................................................................................................................
 40

2.
 Dextroamfetamine
 .........................................................................................................................................
 40

3.
 Atomoxetine
 ...................................................................................................................................................
 41

Withdrawal/Rebound
 ........................................................................................................................
 41

1.
 Methylfenidaat
 ...............................................................................................................................................
 41

2.
 Dextroamfetamine
 .........................................................................................................................................
 41

3.
 Atomoxetine
 ...................................................................................................................................................
 41

Overdosering
 ......................................................................................................................................
 42

1.
 Methylfenidaat
 ...............................................................................................................................................
 42

2.
 Dextroamfetamine
 .........................................................................................................................................
 42

3.
 Atomoxetine
 ...................................................................................................................................................
 43

DISCUSSIE
 ..........................................................................................................................................
 44

REFERENTIELIJST
 ................................................................................................................................
 48
ABSTRACT
Achtergrond: ADHD is een neurologische gedragsstoornis die voorkomt op alle leeftijden, maar
hoofdzakelijk als problematisch wordt ervaren bij kinderen. De huidige omschrijving van het ziektebeeld
bestaat uit aandachtsgebrek, impulsiviteit en hyperactiviteit in wisselende graden. Aan de basis hiervan
liggen verschillende afwijkingen van het zenuwstelsel, meerbepaald in het noradrenerg, serotonerg en
dopaminerg neurotransmittersysteem. Waarschijnlijk zijn verschillende genetische afwijkingen hiervan de
oorzaak, maar spelen ook sociodemografische aspecten een rol. Symptomatische behandeling gebeurt met
stimulantia zoals methylfenidaat en dextroamfetamine. Deze lenen zich makkelijk tot misbruik. Recent
werd ook het niet-stimulerende middel atomoxetine aan het gamma toegevoegd.
Doelstelling: Deze literatuurstudie heeft tot doel een overzicht te geven van de meest frequent
voorgeschreven medicatie bij ADHD in Europa en Amerika. Hierbij wordt de nadruk vooral gelegd op
het afwegen van de efficaciteit tegenover de bijwerkingen, zowel op korte als lange termijn, alsook de
mogelijke interacties met andere medicatie worden besproken.
Methode: Er is hoofdzakelijk gezocht via de databases 'ISI - Web of Knowledge', 'PubMed' en de
'Hazardous Substances Data Bank'.
Resultaten: Zowel methylfenidaat, dextroamfetamine en atomoxetine hebben een significant betere werking
vergeleken met placebo. De stimulerende middelen doen het in de meeste studies beter dan atomoxetine. Een
recente studie toont echter aan dat het maximale effect van atomoxetine later optreedt dan initieel verwacht
wordt. Hierdoor wordt de efficaciteit in de literatuur mogelijk systematisch onderschat door kortdurende
studies. Over een verschil in efficaciteit tussen MPH en DEX bestaat nog geen consensus.
Wat betreft de bijwerkingen zien we dat de jongste en oudste patiënten het meest gevoelig zijn. Globaal gezien
gaat het voor zowel methylfenidaat, dextroamfetamine als atomoxetine hoofdzakelijk om milde tot matige
bijwerkingen. Meest frequent zijn hoofdpijn, misselijkheid, buikpijn en een verminderde eetlust. Op lange
termijn ziet men voor alledrie de medicaties een significante stijging van de bloeddruk en het hartritme alsook
een verminderde groei en afname van het gewicht. Het ging echter steeds om klein verschillen die misschien
niet klinisch significant zijn. De meer ernstige bijwerkingen zijn zeldzaam en veroorzaken meestal geen
blijvende letsels bij medicatiestop.

1
INLEIDING
A
ttention-Deficit/Hyperactivity Disorder, beter bekend als ADHD, is een neurologische
gedragsstoornis die voorkomt op alle leeftijden maar hoofdzakelijk als problematisch wordt
ervaren bij kinderen (1). Het is een van de meest frequent voorkomende psychiatrische
aandoeningen bij kinderen (2, 3), alsook een van de meest controversiële. Kritiek ontstaat hoofdzakelijk
omdat de ziekte behandeld wordt met psychostimulantia. Ook is de diagnose gebaseerd op
karaktertrekken die het kind presenteert (cfr. Bijlagen) en deze zijn vaak niet direct waarneembaar door
de clinicus. Hierdoor is hij genoodzaakt te steunen op waarnemingen van ouders, leerkrachten en andere
mensen in nauw contact met het kind. De arts stelt dus subjectief de diagnose, wat de controversialiteit
nog doet opflakkeren (3).
Het grootste aantal nieuwe gevallen werd beschreven in de jaren ’90, wat samenhangt met de
piekincidentie van andere psychosomatische aandoeningen zoals onder andere depressie (3). De
prevalentie varieert van 3% tot 12% (afhankelijk van de gebruikte criteria) van de totale bevolking die de
volwassen leeftijd nog niet heeft bereikt (1-5). De diagnose wordt 3 keer meer frequent gesteld bij
jongens (1, 2, 6, 7). Deze hogere incidentie kan men deels verklaren door het feit dat ADHD zich typisch
minder ordeverstorend presenteert bij meisjes (5). Het is namelijk zo dat meisjes met ADHD zich
doo rgaans rustiger gedra ge n dan jo n gens . Hierd oo r zij n d e ou ders van een meisje met ADHD minder
geneigd om de arts te consulteren wat leidt tot een veel groter aantal miskende diagnoses van ADHD bij
meisjes (2, 8). Bij volwassenen vindt men een prevalentie van 3-5% met een gelijke geslachtsverhouding.
Men stelt vast dat 60-85% van de kinderen die gediagnosticeerd worden met ADHD aan de criteria blijft
voldoen als tiener en tot 60% nog steeds voldoet als volwassene (2, 3, 5). Deze daling van prevalentie
met toenemende leeftijd is voor een deel inherent aan de criteria voorgesteld door de Diagnostic &
Statistical manual of Mental disorders (DSM-IV) aangezien deze gebaseerd zijn op kinderen tussen 4 en
16 jaar. Het ziektebeeld verdwijnt dus niet, het presenteert zich eerder op een andere manier of wordt als
minder storend ervaren (3, 4, 8). Hierbij is de ernst van de symptomen in de jeugdjaren de beste predictor
voor blijvende klachten op latere leeftijd (3).
Verder dient te worden opgemerkt dat in Amerika en Europa verschillende diagnostische criteria gebruikt
worden. De DSM-IV, die gebruikt wordt in Amerika, is minder restrictief dan de 10de versie van het
International Classification of Diseases handboek (ICD-10) die men gebruikt in Europa. Hieruit ontstond
het misverstand dat ADHD meer zou voorkomen in Amerika. Wanneer men echter dezelfde criteria
gebruikt komt men nagenoeg tot vergelijkbare cijfers (1, 2, 5, 8).
2
Men rapporteert tevens dat kinderen in de VS tot drie keer meer psychofarmaca gebruiken dan alle andere
landen samen. Het is immers zo dat bepaalde Europese landen het gebruik van stimulantia slechts toelaten
na goedkeuring door drie onafhankelijke artsen of na bezoek aan een kinderpsychiater, wat het gebruik
beperkt (3).
ZIEKTEBEELD & DIAGNOSE
Symptomen geassocieerd aan ADHD werden voor het eerst beschreven door Heinrich Hoffman in 1854
(1). Pas in 1902 had Sir George Frederick Still het over onaandachtige en buitensporig hyperactieve
kinderen (3). De huidige omschrijving bestaat uit aandachtsgebrek, impulsiviteit en hyperactiviteit in
wisselende graden (1-3, 5). Zoals eerder vermeld verschillen de diagnosecriteria tussen Amerika en
Europa, wat leidt tot een schijnbaar verschil in prevalentie (1, 2, 5). Zowel ICD-10 als DSM-IV
beschrijven kinderen met afwijkende niveau’s van aandacht, hyperactiviteit en impulsiviteit die ontstaan
in de kinderjaren. Bovendien moeten deze symptomen zich in minstens twee situaties presenteren
(bijvoorbeeld thuis en op school) (5).
De symptomen zijn reeds merkbaar vanaf 3 jaar, maar aangezien verminderde aandacht, impulsiviteit en
hyperactiviteit normaal zijn op deze leeftijd wacht men voor het stellen van de diagnose beter tot op een
latere leeftijd. Herevaluatie geeft dan namelijk een correcter beeld. Het meest uitgesproken symptoom bij
aanvang is vrijwel steeds hyperactiviteit (2, 3) gevolgd door impulsiviteit (3). Het aandachtsaspect uit
zich meestal pas later (3). Omwille van de grote spreiding van wat normaal gedrag is op deze leeftijd
wordt het stellen van de diagnose sterk bemoeilijkt (3, 5). Het is daarom aangewezen steeds zoveel
mogelijk informatie in te winnen bij verschillende bronnen (3, 6). Hoewel de symptomen zich meestal
manifesteren bij repetitieve handelingen of situaties die als saai worden ervaren, kunnen ze ook worden
opgemerkt bij het spelen. Het kind zal snel wisselen van speelgoed of tijdens sportactiviteiten zijn
aandacht plots vestigen op zaken die in de omgeving gebeuren. Verder leveren ze vaak wisselende
prestaties, waardoor de ene dag huiswerk zonder enig probleem wordt afgewerkt, terwijl de volgende dag
er amper iets wordt gedaan (3). De kinderen lopen ook een hoger risico op kwetsuren en vertonen vaker
agressief gedrag (2). In sommige gevallen verloopt de interactie met leeftijdsgenoten en ouders soms
moeilijk (2, 5). Opmerkelijk is dat kinderen met hoofdzakelijk hyperactiviteit of impulsiviteit verrassend
goed kunnen presteren op school ook al lijden ze aan ADHD. Ze doen het echter minder goed in situaties
met minder begeleiding en structuur (8).
Aangezien bijna twee derden minstens één andere geassocieerde psychiatrische afwijking vertoont kan
het nuttig zijn om een kind met een nieuwe diagnose van ADHD psychiatrisch te laten evalueren (2, 3, 5,
6). Bij ongeveer 40% betreft het een oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD); waarbij het
3