Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen

185 Pages·2018·3.95 MB·Dutch

by  Marian Adriaansen, Jeroen Peters

Leiderschaps -
ontwikkeling van
verpleegkundigen
onder redactie van
Marian Adriaansen
Jeroen Peters
Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen
Marian Adriaansen
Jeroen Peters
Redactie
Leiderschaps­
ontwikkeling van
verpleegkundigen
ISBN 978-90-368-2126-1 ISBN 978-90-368-2127-8 (eBook)
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2127-8
© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geau-
tomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het
Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave
in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever
te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die
eventueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever blijft onpartijdig met betrekking tot juridische aanspraken
op geografische aanwijzingen en gebiedsbeschrijvingen in de gepubliceerde landkaarten en institutionele
adressen.
NUR 897
Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India
Bohn Stafleu van Loghum
Walmolen 1
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Voorwoord: verpleegkundigen, maak het
verschil!
De implementatie van Bachelor of Nursing 2020 is in volle gang. Een forse kwaliteitsver-
betering in het hoger onderwijs voor verpleegkundigen. En dat is ook nodig. De praktijk
verandert immers razendsnel. Die vraagt van verpleegkundigen meer dan ooit leiderschap:
strategieën die hen helpen oplossingen aan te dragen, te experimenteren, steun te verkrijgen
en beter samen te werken. Met de bescheidenheid van Nederlandse verpleegkundigen en
verpleegkundige teams die verzanden in een klaagcultuur komen we er niet. Die twee feno-
menen behoren dan ook hopelijk spoedig tot het verleden.
Verpleegkundig leiderschap staat volop in de belangstelling. Overal popt het op. Soms lijkt
het wel een hype: verpleegkundig leiderschap als het antwoord op alle vraagstukken in de
verpleegkunde.
Na het verschijnen van Verpleegkundig leiderschap van Hester Vermeulen et al. in 2017
leek mij een nieuw boek over verpleegkundig leiderschap in 2018 eerlijk gezegd een beetje
prematuur. Maar toen had ik dit boek nog niet gelezen. Leiderschapsontwikkeling van ver-
pleegkundigen komt namelijk als geroepen! Het is een bijzonder waardevolle aanvulling, een
concretisering van wat verpleegkundig leiderschap in de praktijk kan bereiken. De auteurs
hebben daarbij doorwrocht werk geleverd. Ze laten zien wat verpleegkundig leiderschap bij-
draagt aan directe patiëntenzorg, aan de hand van herkenbare voorbeelden uit de praktijk,
casuïstiek en actuele ontwikkelingen. Neem alleen al de nieuwe taken en verantwoordelijk-
heden van de wijkverpleegkundigen bij het steeds verder vervagen van de grenzen tussen
ziekenhuis- en wijkzorg.
Wat me in dit boek met name aanspreekt is de prominente rol van klinisch leiderschap. Die
past bij het professionele handelen van iedere verpleegkundige. Wees de belangenbehartiger
van de patiënt. Bepaal wáár je het verschil kunt maken en pak dat op. Dat is veel meer dan
je denkt. Kijk daarbij altijd kritisch naar jezelf, je eigen gedrag, je aannames en je gevoelens.
Reflectie is een must voor alle verpleegkundigen.
In de komende jaren zal de schaarste aan verpleegkundigen een terugkerend punt zijn
op de maatschappelijke agenda. Die schaarste vraagt des te dringender om verpleegkun-
digen die gezaghebbend kunnen praten over de toegankelijkheid van de zorg, die priori-
teiten kunnen stellen en het voortouw nemen. Opkomen voor de belangen van cliënten,
voorstellen en implementeren van veranderingen, faciliteren van nieuwe succesvolle
interventies.
Leiderschap doet me ook denken aan de verpleegkundigen die in mijn carrière belangrijk
waren. De hoofdverpleegkundige op de afdeling longziekten die altijd stond voor de beste
zorg aan haar patiënten. Betrokken en deskundig, wist ze ook altijd weer 'haar' verpleegkun-
digen te motiveren. Een vakvrouw.
VI Voorwoord: verpleegkundigen, maak het verschil!
De tijden zijn veranderd, ook de rol van hoofdverpleegkundigen en teamleiders. Ik wens
verpleegkundigen veel vakvrouwschap toe en eigen wijsheid. Ga voor de beste wetenschap-
pelijk onderbouwde zorg. Stop met bescheiden zijn en klagen. Pak de regie, bundel de
krachten en werk samen met andere professionals. Hoe? Wat? Waar? Dat lees je in dit mooie
leerboek.
Ik wens studenten en verpleegkundigen veel leesplezier en nieuwe inzichten toe.
Johan Lambregts
Projectleider Bachelor of Nursing 2020
VII
Inhoud
1 Verpleegkundig leiderschap ........................................................1
Marian Adriaansen
1.1 Inleiding ...............................................................................2
1.2 Maatschappelijke en demografische ontwikkelingen ...................................2
1.2.1 Visie op gezondheid .....................................................................3
1.2.2 Maatschappelijke veranderingen .........................................................3
1.3 Verpleegkundig leiderschap ...........................................................4
1.3.1 Wat houdt verpleegkundig leiderschap in? ...............................................4
1.3.2 Niveaus van beroepsuitoefening .........................................................5
1.3.3 Drie casussen ...........................................................................7
1.4 Leiderschapsstijlen .....................................................................8
1.5 Leiderschapsmodel ...................................................................10
1.5.1 Negen gedragsdimensies voor de gezondheidszorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.6 Effecten van leiderschap ..............................................................17
1.6.1 Excellente zorg .........................................................................17
1.7 Ben jij een leider? .....................................................................18
1.8 Resumé ...............................................................................19
Literatuur ..............................................................................19
2 Leiderschap in (interprofessionele) teams .......................................21
Anneke van Vught en Marian Adriaansen
2.1 Inleiding ..............................................................................22
2.2 Teamsamenwerking ...................................................................22
2.2.1 Wat is de definitie van een team? .......................................................23
2.2.2 Wat kenmerkt succesvolle teams? .......................................................23
2.2.3 Leiderschap in teams ...................................................................26
2.3 Monoprofessionele verpleegkundige teams ...........................................27
2.3.1 De betekenis van leiderschap in monoprofessionele teams ...............................28
2.4 Interprofessionele teams ..............................................................29
2.4.1 Sociale wijkteams ......................................................................30
2.4.2 FACT-teams ............................................................................32
2.4.3 De betekenis van leiderschap in interprofessionele teams ................................34
2.5 Zelfsturende teams ....................................................................35
2.5.1 Wat zijn zelfsturende teams? ............................................................35
2.5.2 Kenmerken van zelfsturende teams .....................................................36
2.5.3 De betekenis van leiderschap in zelfsturende teams ......................................37
2.6 Resumé ...............................................................................39
Literatuur ..............................................................................39
3 Klinisch leiderschap ................................................................43
Jeroen Peters
3.1 Inleiding ..............................................................................44
3.2 Leiderschapsrollen van de verpleegkundige ..........................................45
3.3 Empowerment en belangenbehartiging ...............................................47
VIII Inhoud
3.3.1 Samenwerking met en empowerment van de cliënt ......................................47
3.3.2 Belangenbehartiging ...................................................................48
3.3.3 Patiëntveiligheid .......................................................................51
3.4 Werken vanuit een verpleegkundige visie .............................................54
3.4.1 Verpleegkundige diagnostiek ...........................................................55
3.5 Bijhouden van ontwikkelingen ........................................................57
3.6 Elke verpleegkundige kan klinisch leiderschap uitoefenen ............................58
3.7 Resumé ...............................................................................58
Literatuur ..............................................................................59
4 Persoonlijk leiderschap ............................................................61
Jeroen Peters en Marlies van Bemmel
4.1 Inleiding ..............................................................................62
4.2 Zich inleven in de cliënt: leren begrijpen ..............................................62
4.3 Onderkennen van meerdere perspectieven bij het inleven ............................63
4.4 Persoonlijk leiderschap: het instrument ben je zelf ....................................64
4.4.1 Persoonlijke eigenschappen ............................................................65
4.4.2 Persoonlijke drijfveren ..................................................................66
4.4.3 Projectie ...............................................................................67
4.5 De werkomgeving als beïnvloedend systeem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.6 Resumé ...............................................................................73
Literatuur ..............................................................................74
5 Continue professionele ontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Marian Adriaansen
5.1 Inleiding ..............................................................................76
5.2 Klinische professionele ontwikkeling ..................................................77
5.2.1 Ondernemendheid .....................................................................77
5.3 Deelname aan de VAR .................................................................79
5.3.1 Verpleegkundig leiderschap in de VAR ..................................................81
5.4 Beroepsvereniging ....................................................................82
5.4.1 Lobbyen ...............................................................................83
5.5 Vakverenigingen ......................................................................84
5.6 Individuele deskundigheidsbevordering ..............................................84
5.6.1 Journal Club ...........................................................................86
5.7 Werkomstandigheden .................................................................88
5.7.1 De ondernemingsraad ..................................................................89
5.8 Resumé ...............................................................................90
Literatuur ..............................................................................90
6 Kwaliteit van zorg ...................................................................93
Marian Adriaansen
6.1 Inleiding ..............................................................................94
6.2 Nurse-sensitive outcomes .............................................................95
6.3 Excellente Zorg ........................................................................95
6.4 Kwaliteit van zorg .....................................................................96
6.4.1 ‘Beter laten’-handelingen ...............................................................96
IX
Inhoud
6.4.2 Patiëntenperspectief ...................................................................99
6.5 Veilige zorg ..........................................................................100
6.6 Methoden om kwaliteit te meten .....................................................102
6.6.1 Centraal toegepaste methoden ........................................................102
6.6.2 Cliëntuitkomsten ......................................................................105
6.6.3 Decentraal toegepaste methoden ......................................................106
6.7 Keurmerken ..........................................................................110
6.7.1 PREZO ................................................................................110
6.7.2 Seniorvriendelijk Ziekenhuis ...........................................................111
6.7.3 Baby Friendly Nederland ...............................................................111
6.8 Resumé ..............................................................................112
Literatuur .............................................................................112
7 Coördinatie van zorg ..............................................................115
Marian Adriaansen
7.1 Inleiding .............................................................................116
7.2 Coördinatie en casemanagement bij integrale zorg ..................................116
7.2.1 Casemanagement palliatieve zorg .....................................................119
7.2.2 Leiderschap bij casemanagement ......................................................119
7.2.3 Eerstverantwoordelijke verpleegkundige ...............................................120
7.3 Zorgketens en netwerken ............................................................122
7.3.1 Spaghettimodel .......................................................................123
7.3.2 Inrichting zorgprogramma .............................................................123
7.3.3 Leiderschap in het ketenzorgprogramma ...............................................123
7.4 Integrale zorg ........................................................................124
7.5 Acute ketenzorg ......................................................................126
7.6 Leiderschap van de wijkverpleegkundige ............................................126
7.6.1 De wijkverpleegkundige gericht op individuele zorg ....................................127
7.6.2 De wijkverpleegkundige gericht op individuele en collectieve zorg ......................127
7.6.3 De wijkverpleegkundige als zelfstandige ...............................................128
7.7 Resumé ..............................................................................129
Literatuur .............................................................................129
8 Innovatie en implementatie ......................................................131
Ignas Jansen, Erwin Joosten en Jeroen Peters
8.1 Inleiding .............................................................................132
8.2 Transitie van zorg ....................................................................133
8.2.1 De Mayo Clinic ........................................................................135
8.2.2 Buurtzorg Nederland ..................................................................135
8.2.3 KinderThuisZorg ......................................................................137
8.3 De kern: de professional is aan zet ....................................................137
8.4 Het voorstellen en implementeren van veranderingen ...............................139
8.4.1 Shared governance ....................................................................140
8.4.2 Processen van vernieuwing ............................................................141
8.5 Een denkmodel voor innovatie en implementatie: de 5 T’s ............................143
8.5.1 Trigger ...............................................................................143
8.5.2 Think .................................................................................144
8.5.3 Trial ..................................................................................146
X Inhoud
8.5.4 Transfer ...............................................................................147
8.5.5 Tell ...................................................................................148
8.6 Resumé ..............................................................................149
Literatuur .............................................................................150
9 Economische aspecten van de gezondheidszorg ...............................153
Gerard Verstegen
9.1 Inleiding .............................................................................155
9.2 Veranderende eisen aan zorg en welzijn ..............................................156
9.3 Financieel bestuur binnen een zorginstelling .........................................160
9.3.1 Het afsluiten van zorgcontracten .......................................................160
9.4 Zelforganisatie en sturen op vertrouwen: nieuwe vormen van organiseren en
besturen .............................................................................164
9.5 Nieuwe strategieën ..................................................................166
9.5.1 Krimpstrategie ziekenhuizen ...........................................................166
9.5.2 Populatiebekostiging ..................................................................168
9.6 Resumé ..............................................................................168
Literatuur .............................................................................169
Bijlagen .............................................................................171
Register ...............................................................................172