Leerboek intensive-care-verpleegkunde 1

447 Pages·2017·14.011 MB·Dutch

by  G.T.W.J. van den Brink, F.W.M. Lindsen

leerboek
Redactie
G.T.W.J. van den Brink
F.W.M. Lindsen
intensive
care
verpleeg
kunde 1
Leerboek intensive-care-verpleegkunde
Leerboek
intensive-care-verpleegkunde
Deel 1
redactie
Geert van den Brink
Frans Lindsen
zesde, ongewijzigde druk
BOHN STAFLEU VAN LOGHUM, HOUTEN
ISBN 978-90-368-1429-4 Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust
van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
© 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden
Springer Media BV voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in
deze uitgave voorkomen.
Omslagontwerp: Anke van Haarlem, Utrecht
Basisontwerp binnenwerk: Martin Majoor, Arnhem NUR 897
Illustraties: Chris Bor, Driebergen-Rijsenburg Derde druk, vierde oplage, Elsevier/De Tijdstroom,
Maarssen 1999
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag Derde druk, vijfde t/m zevende oplage, Elsevier gezond-
worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd heidszorg, Maarssen 2000-2002
gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op Vierde druk, eerste t/m derde oplage, Elsevier gezond-
enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotoko- heidszorg, Maarssen 2003, 2006, 2009
pieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder Vierde druk, vierde oplage, Reed Business, Amster -
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. dam 2011
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is Vijfde, herziene druk, Reed Business Education,
toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Amsterdam 2013
Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Zesde (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum,
het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Houten 2016
Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschul-
digde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht Bohn Stafleu van Loghum
(Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen Het Spoor 2
van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemle- Postbus 246
zingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 3990 GA Houten
Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. www.bsl.nl
Redactie en auteurs
Redactie
Drs. G.T.W.J. van den Brink is gezondheidsweten- prof. dr. H.H. Delooz, anesthesioloog
schapper en als directeur verbonden aan de Radboud Universitair Ziekenhuis, Leuven
Zorgacademie van het UMC St Radboud te Nijmegen.
Daarnaast is hij coördinator van de masteropleiding dr. D.A. Dongelmans, anesthesioloog-intensivist
Physician Assistant van de Hogeschool van Arnhem AMC, Amsterdam
en Nijmegen.
D. Döpp, opleider
F.W.M. Lindsen werkte tot 1 maart 2013 als senior Amstel Academie, VUmc, Amsterdam
opleidingsadviseur bij het Landsteiner Instituut van
het Medisch Centrum Haaglanden te Den Haag. drs. E.J.M. van den Dries, intensive-care-
verpleegkundige
Beiden hebben een jarenlange ervaring als intensive- UMCU, Utrecht
care-verpleegkundige en/of cardiac-care-verpleegkun-
dige en zijn als docent verbonden geweest aan IC/ D. van Duijn, researchverpleegkundige
CC-opleidingen. Erasmus MC, Rotterdam
Auteurs B. van Elferen, intensive-care-verpleegkundige
N.T.M. Aaldering, opleider Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag
UMC St Radboud, Nijmegen
drs. M.A.M. Elie, psycholoog, intensive-care-
dr. W.R.M. Aengevaeren, cardioloog verpleegkundige
Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
dr. J.C. Balt, arts P. Houdijk, pacemakertechnicus
St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein
drs. J.M. Binnekade, klinisch epidemioloog A. Huitema, intensive-care-verpleegkundige
AMC, Amsterdam UMCU, Utrecht
dr. M.H.W.A. van den Boogaard, onderzoeker dr. P.J.J.M. Knaepen, hartchirurg
UMC St Radboud, Nijmegen St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein
G. van den Brink, intensive-care-verpleegkundige dr. E.J.O. Kompanje, klinisch ethicus
Meander Medisch Centrum, Amersfoort Erasmus MC, Rotterdam
mr. M. Daverschot, jurist dr. J.J. Koolen, cardioloog
Zwolle Catharina Ziekenhuis, Eindhoven
dr. W.K. Lagrand, cardioloog-intensivist prof. dr. ir. H.A. van Swieten, cardiothoracaal chirurg
AMC, Amsterdam UMC St Radboud, Nijmegen
drs. M. Lange, arts dr. R. Tepaske, anesthesioloog-intensivist
St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein AMC, Amsterdam
drs. S.J. van Leeuwen, internist-intensivist W.J. Verbeek, intensive-care-verpleegkundige
UMC St Radboud, Nijmegen Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag
C. Meerkerk, verpleegkundig specialist chronisch zieken drs. P.J. Verdonk, verpleegkundig specialist
Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag UMC St Radboud, Nijmegen
R. de Melker, pacemakertechnicus dr. D.J. Versluis, internist-intensivist
Leiden Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag
M. van der Meulen, intensive-care-verpleegkundige drs. J.M.M. Verwiel, internist-intensivist
Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag UMC St Radboud, Nijmegen
N. Mirzakhyl, intensive-care-verpleegkundige drs. W. de Vries, onderwijskundige
Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag Het Oranje Kruis/ambtelijk secretaris Nederlandse
Reanimatieraad, Uden
dr. C.T. Postma, internist
UMC St Radboud, Nijmegen S. Wildebeest, verpleegkundig specialist chronisch zieken
Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag
G. Roodbol, verpleegkundig specialist ggz
UMC St Radboud/Hogeschool van Arnhem en dr. J. Wille, vaatchirurg
Nijmegen St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein
dr. J.A.P. van der Sloot, cardioloog-intensivist dr. B. Winnen, anesthesioloog
AMC, Amsterdam Universitair Ziekenhuis, Leuven
M. Somers, cardiac-care-verpleegkundige L. Zwang, intensive-care-verpleegkundige
Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag Erasmus MC, Rotterdam
G.C.T.M. Stoop, intensive-care-verpleegkundige
VUmc, Amsterdam
Voorwoord
Bij de vijfde herziene druk
In het bijna vijfentwintig jarig bestaan van de twee ontwikkelingen binnen het vakgebied zijn aanzienlijk.
leerboeken intensive-care-verpleegkunde zijn de Er zijn meer intensive-care-verpleegkundigen opge-
boeken uitgegroeid tot hét standaardwerk voor de leid, terwijl ook ontwikkelingen in de behandeling
Nederlandstalige intensive-care-verpleegkundige; niet van intensive-care-patiënten in de afgelopen jaren niet
alleen voor gebruik binnen de opleiding, maar ook als achterwege bleven.
naslagwerk.
Naast deze ontwikkelingen, die in dit boek zijn opge-
De vierde herziene druk kwam begin 2003 tot stand. nomen, zijn sommige hoofdstukken naar aanleiding
Omdat er na 2003 veel medische en verpleegkundige van evaluaties van gebruikers opnieuw geschreven en
behandelingen en protocollen zijn veranderd, zijn zijn andere hoofdstukken van een update voorzien.
bijna alle hoofdstukken volledig herzien en van een Tevens zijn er hoofdstukken die slechts marginaal
update voorzien. zijn aangepast.
Ook zijn de hoofdstukken anders ingedeeld Dit alles was alleen mogelijk dank zij de enthou-
omdat de scheiding tussen het medische (a-deel) siaste medewerking van vele auteurs; zij vinden het
en verpleegkundige deel (b-deel) is opgeheven. Een delen van kennis dermate belangrijk, dat zij naast
aantal onderwerpen zoals infectie en weerstand heeft hun drukke werkzaamheden tijd vrijmaakten voor
in deze druk meer aandacht gekregen. hun bijdrage aan deze uitgave. Tot haar spijt heeft de
Dit alles was alleen mogelijk dank zij de enthou- redactie afscheid moeten nemen van Heleen Rap, dit
siaste medewerking van vele auteurs; zij vinden het als gevolg van een verandering van haar werkzaam-
delen van kennis dermate belangrijk, dat zij naast heden; het redacteurschap was daarmee niet langer
hun drukke werkzaamheden tijd vrijmaakten voor te combineren. De redactie wil haar bedanken voor
hun bijdrage aan deze uitgave. haar inbreng bij het tot stand komen van de vorige
Theo Uffink heeft bij deze druk afscheid genomen drukken.
van de redactie. Wij danken hem voor zijn inbreng bij
het tot stand komen van de vorige drukken. Bij de derde herziene druk
In het voorjaar van 1991 was de eerste druk gereed.
De redactie hoopt met deze herziene druk weer Het Leerboek intensive-care-verpleegkunde voorziet in
volledig te kunnen aansluiten bij de actuele praktijk. een duidelijke behoefte en reeds in 1992 moest een
tweede druk verschijnen.
mei 2013 In de afgelopen jaren heeft de serie bewezen
Geert van den Brink en Frans Lindsen, redactie goed bruikbaar te zijn binnen de verschillende inten-
sive-care-opleidingen. In die zin kunnen de boeken
Bij de vierde herziene druk beschouwd worden als een blauwdruk voor de beno-
De vorige herziene druk dateert al weer van 1995. In digde theorie die een intensive-care-verpleegkundige
de afgelopen jaren is er rondom de regelgeving van de nodig heeft voor een vakbekwame beroepsuitoefening.
opleiding intensive-care-verpleegkundige het nodige Met de commentaren van de gebruikers is de redactie
veranderd. Zo zijn de regelgeving en het toezicht medio 1993 gestart met het inventariseren van wijzi-
daarop in handen gekomen van de branche zelf. Ook de gingen en aanvullingen. Daarnaast is een derde deel
ontwikkeld: het Leerboek intensive-care-verpleegkunde De redactie wil iedereen die zich heeft ingespannen
kinderen. Belangrijke uitgangspunten van de eerste bij de totstandkoming van deze druk bedanken voor
druk zijn gehandhaafd. Er is zo weinig mogelijk infor- de geleverde bijdrage. Tevens wil de redactie de
matie opgenomen die reeds in de initiële opleiding gebruikers die commentaar geleverd hebben op de
behandeld wordt; het beroepsondersteunend deel gaat eerste en tweede druk hartelijk danken. Alhoewel de
vooraf aan het verpleegkundige deel en de aspecten grootst mogelijke zorgvuldigheid is betracht bij het
van menselijk functioneren worden zoveel mogelijk samenstellen van deze serie houdt de redactie zich
als uitgangspunt gehanteerd bij de indeling van de wederom aanbevolen voor commentaar.
leerboeken.
Daarnaast is in deze druk een aantal aspecten Bij de eerste druk
toegevoegd, zoals traumatologie en multi-orgaanfalen. Met het ontstaan van de intensive-care-afdelingen,
Het hoofdstuk circulatie is gesplitst in een hoofdstuk in de jaren zestig, ontstond de behoefte aan speciaal
hart en bloedvaten en een hoofdstuk milieu interne. opgeleide verpleegkundigen. In de jaren zeventig is
Het hoofdstuk milieu interne bestaat naast het onder- men structureel intensive-care-verpleegkundige gaan
deel shock uit een geheel nieuw onderdeel, bloed- opleiden. Daardoor ontstond behoefte aan een leer-
gassen en zuurbase-evenwicht. boek voor intensive-care-verpleegkundigen. De eerste
Tevens is de structuur van elk hoofdstuk aange- Nederlandstalige leerboeken kwamen in het begin
past en bestaat uit de volgende onderdelen: van de afgelopen jaren tachtig op de markt. Deze
r een beroepsondersteunend deel (a-deel) met boeken voorzagen duidelijk in een behoefte, maar
daarin, in een logische volgorde, de volgende raakten al snel gedateerd. Met name bij opleidingen
onderwerpen: anatomie, fysiologie, algemene ontstond steeds meer behoefte aan een compleet boek
diagnostiek, pathologie, pathofysiologie en over intensive-care-verpleegkunde ter vervanging van
behandeling; de verschillende syllabi en stencils.
r een verpleegkundig deel (b-deel), bestaande uit
verpleegkundige observatie, bewaking vitale In het najaar van 1987 is een redactie samenge-
functies en de zorg bij de ondersteuning en/ steld om een leerboek intensive-care-verpleegkunde
of het overnemen van vitale lichaamsfuncties. te ontwikkelen. Ruim drie jaar is aan deze uitgave
Omdat er op dit moment nog niet veel gevali- gewerkt en dankzij het enthousiasme van auteurs,
deerde verpleegkundige diagnoses zijn, heeft uitgever en redactie is deze uitgave tot stand gekomen,
de redactie gemeend om alleen de ‘bouwstenen’ die een complete weergave geeft van de intensive-
aan te reiken waarmee individuele verpleegkun- care-verpleegkunde. De inhoud van de uitgave volgt
dige diagnoses geformuleerd kunnen worden. de wettelijke regeling met betrekking tot de inten-
sive-care-aantekening en de landelijke regeling voor
Sinds 1993 is de wettelijke regeling voor de opleiding cardiac-care-verpleegkunde.
aantekening intensive-care-verpleging van kracht
geworden. Mogelijk zal in 1995 dit wettelijke kader Bij de opzet van het boek heeft de redactie een aantal
vervallen met de implementatie van de Wet BIG. De uitgangspunten gehanteerd. De intensive-care-
erkenning van opleidingen zal dan door de beroeps- verpleegkunde is een verpleegkundige specialisatie.
groep ter hand genomen worden. Bij totstandko- Om deze reden wordt zo min mogelijk stof behan-
ming van deze derde druk was het niet mogelijk om deld die in de basisopleiding tot verpleegkundige
de consequenties te verwerken die de implemen- aan bod komt. Bij de indeling van het boek is ervoor
tatie van de Wet BIG met zich mee zal brengen, met gekozen de aspecten van het menselijk functioneren
name de consequenties van de voorbehouden hande- als uitgangspunt te nemen en niet de ordening naar
lingen. Deze hierboven beschreven ontwikkelingen medisch specialisme. Uitgangspunt voor deze uitgave
zullen van invloed zijn op de kennis en kunde van de is het verpleegkundig proces. Dit komt tot utdrukking
intensive-care-verpleegkundige en zullen appelleren in de opbouw van het boek. De meeste hoofdstukken
aan de organisatiegraad van deze beroepsgroep. beginnen met een beroepsondersteunend deel (a-deel)
dat met name de fysiologie en de pathologie beschrijft. situaties. Het uitvoeren of het niet uitvoeren van
In het tweede deel (b-deel) wordt uitgebreid ingegaan bepaalde handelingen is uiteraard de verantwoordelijk-
op de verpleegkundige handelingen. Bij het beschrijven heid van de individuele verpleegkundige.
van bepaalde handelingen heeft de redactie zich zoveel
mogelijk, en voor zover bekend, gehouden aan hande- Deze uitgave is bedoeld als leerboek maar kan ook
lingen die niet voorbehouden zijn aan de arts. Echter, zeer goed gebruikt worden als naslagwerk. Omwille
een aantal handelingen moet of mag een verpleeg- van de leesbaarheid heeft de redactie geen concrete
kundige wel uitvoeren in acute, levensbedreigende doelen en toetsingsopdrachten opgenomen.
Inhoud
1 Introductie tot de intensive care 17 1.4.8 Nazorg 65
1.1 Inleiding 17 1.4.9 Het delier bij de
1.2 De intensive-care-afdeling 17 intensive-care-patiënt 72
1.2.1 De intensive-care-afdeling 1.5 De opvang van patiënten op
als organisatie 17 de intensive-care-afdeling na
1.2.2 De opbouw van de een suïcidepoging 90
intensive-care-afdeling 21 1.6 Klinische ethiek en intensive care 99
1.2.3 De intensive-care-patiënt 21 1.6.1 Inleiding 99
1.2.4 De intensive-care- 1.6.2 Algemene ethische principes
verpleegkundige 24 en intensive-care-zorg 100
1.2.5 De intensive-care-arts 28 1.6.3 Z elfbeschikking, paternalisme en
1.2.6 Multi- en interdisciplinair beslissingsbekwaamheid 103
teamverband 29 1.6.4 Het niet starten en het staken
1.3 Patiëntveiligheid op de van behandeling op de intensive
intensive-care- afdeling 34 care, terminale sedatie 104
1.3.1 Inleiding 34 1.6.5 T riage, mortaliteitsvoor-
1.3.2 Wat zijn fouten? 34 spelling 107
1.3.3 Oude en nieuwe opvattingen 1.6.6 Doodscriteria, postmortale
over het maken van fouten 35 orgaandonatie 107
1.3.4 Het veiligheidsmanage ment- Literatuur 110
systeem 36
1.3.5 Analyse van incidenten 37 2 Het hart 117
1.3.6 Audits 38 2.1 Embryologie 117
1.4 I ntensive care en psychosociale 2.2 Anatomie en fysiologie 119
aspecten 38 2.3 Elektrofysiologie 121
1.4.1 Ervaringen en psychosociale 2.3.1 Ontstaan van het ritme en
behoeften van intensive-care- voortgeleiding van de prikkel 121
patiënten 38 2.3.2 Opbouw van het
1.4.2 Psychosociale modellen 39 elektrocardiogram 122
1.4.3 Communicatie met de 2.3.3 Het normale 12-afleidingen-
geïntubeerde patiënt 43 elektrocardiogram 124
1.4.4 Communicatie met de 2.3.4 Bepaling van de gemiddelde
patiënt met een verminderd elektrische as in het frontale
bewustzijn 46 vlak 126
1.4.5 Slaap en slaapstoornissen 50 2.3.5 Hartritme 127
1.4.6 Familiebegeleiding op de 2.3.6 Stoornissen in de
intensive care 57 voortgeleiding van de
1.4.7 Bijna-dood-ervaringen 64 elektrische prikkel 128