KAVRAMI VE AHMET HAMD TANPINAR’IN - media.turuz.com

190 Pages·2012·0.83 MB·Turkish

I
“(cid:2)RON(cid:2)” KAVRAMI
VE
AHMET HAMD(cid:2) TANPINAR’IN ESERLER(cid:2)NDE (cid:2)RON(cid:2)
Arzu KARAD(cid:2)KME
Cumhuriyet Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Lisansüstü E(cid:3)itim-Ö(cid:3)retim Yönetmeli(cid:3)inin Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim
Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı (cid:2)çin Öngördü(cid:3)ü YÜKSEK L(cid:2)SANS
TEZ(cid:2) olarak hazırlanmı(cid:4)tır
Tez Danı(cid:4)manı
Yrd. Doç. Dr. Ahmet BOZDO(cid:5)AN
S(cid:2)VAS
Eylül 2006
I
SOSYAL B(cid:2)L(cid:2)MLER ENST(cid:2)TÜSÜ MÜDÜRLÜ(cid:5)ÜNE,
Arzu Karadikme tarafından hazırlanan bu çalı(cid:4)ma bu çalı(cid:4)ma jürimiz
tarafından Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim
Dalında YÜKSEK L(cid:2)SANS TEZ(cid:2) olarak kabul edilmi(cid:4)tir.
…………………………………
Yrd. Doç. Dr. Ahmet BOZDO(cid:5)AN (Danı(cid:4)man)
…………………………………
Yrd. Doç. Dr. Yunus AYATA
…………………………………
Yrd. Doç. Dr. Do(cid:3)an KAYA
ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen ö(cid:3)retim üyelerine ait oldu(cid:3)unu onaylarım.
…\...\2006
Doç. Dr. Nevzat GÜLD(cid:2)KEN
Enstitü Müdürü
I
ÖZET
Türkçemiz pek çok dil oyunlarına imkân veren zengin bir dildir. Bu
oyunlardan bir kısmı edebiyatçılar tarafından edebî sanat olarak
kullanılırken, bir kısmı da kalıpla(cid:4)arak atasözü ve deyimlere yerle(cid:4)mi(cid:4)tir.
Bazı oyunlar da vardır ki, gündelik hayatta ve sanatta varlı(cid:3)ına öteden beri
rastlanmasına, eski edebiyatta bazılarının adları konmu(cid:4) olmasına ra(cid:3)men
modern edebiyatta adını yabancı kaynaklardan alarak dilimize yerle(cid:4)mi(cid:4)tir
Batı Edebiyatı’nda önemli bir ifade vasıtası olan ironi en genel
ifadeyle “söylenilenin tersini kasdetmek” ya da “bilip de bilmezlikten
gelmek”tir. Yunanaca kandır- fiilinden türeyen ironi, Do(cid:3)u Edebiyatı’nda
alay, cinas, hiciv, kinaye, istihza, mizah gibi pek çok kavramla
kar(cid:4)ılanmasına ra(cid:3)men Batı literatüründe ironi kelimesinin kar(cid:4)ılı(cid:3)ı olarak
mizah, kinaye ve istihza” türleri kullanılır. Aralarında bazı farklar olsa da
özde aynıdır.
Türk Edebiyatı'nda modern ve postmodern arasında bir kırılma
noktasında olan, gerek üslubu gerekse ele aldı(cid:3)ı konular bakımında Do(cid:3)u ve
Batı Edebiyatı'nın sentezini yapan Ahmet Hamdi Tanpınar”ın eserlerinde
ironi yer vermesi onu dönemi itibariyle orijinal kılmaktadır. Tanpınar, çe(cid:4)itli
kurumlarda ve Türk toplumunda meydana gelen yozla(cid:4)malarla birlikte,
bireysel olarak olu(cid:4)an aksaklıkları mensur edebî eserlerinde ironik olarak ele
alır ki bu Türk Edebiyatı'nda önemli bir geli(cid:4)medir.
II
SUMMARY
Turkish is a rich language which is open to the various language
games. While one part of these games is used as literary art by men of letters,
the other part, by becoming stereotyped, has rooted into the proverbs and
idioms. Besides, some language games, existence of vvhich has not been come
across in daily life and art all along, has also rooted to our language in modern
literatüre taking its name from the foreign sources although some of them
have been named in the old literatüre.
The irony which is an important way ofexpression in the Western Literatüre
means generally “the way of speaking that you mean the opposite of what you say”,
or “to pretend ignorance”. Although irony. which derived from the verb “to
deceive” in Greek, means mockery, pun, satire, allegory, gibe or humour in Eastern
Literatüre, it is used by such kinds as humour, allegory and sarcasm in Western
Literatüre. Even if there are some differences among them, they are the same
in genuine.
In Turkish Literatüre, Ahmet Hamdi Tanpınar who was at the
breaking point in modem and post - modern, and made synthesis of Eastem
and Westem Literatüre in point of both style and subjects, discussed the
irony in his vvorks and this made him original in his period. Tanpınar
considered the degeneracy of Turkish society and various foundations, and
breakdovvn occurred in individual in his prose literary works as ironic,
which was an important development in Turkish Literatüre.
III
KISALTMALAR
s. sayfa
c. cilt
(cid:2)ÜEF (cid:2)stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
KB. Kültür Bakanlı(cid:3)ı
haz. hazırlayan
mtb. matbaa
yay. yayınları
yb. yeni basım
IV
(cid:2)Ç(cid:2)NDEK(cid:2)LER
ÖZET..........................................................................................................I
SUMMARY.................................................................................................II
KISALTMALAR...................................................................................... III
(cid:2)Ç(cid:2)NDEK(cid:2)LER.........................................................................................IV
ÖN SÖZ ...................................................................................................VI
G(cid:2)R(cid:2)(cid:6).........................................................................................................1
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Hayatı........................................................4
Edebî (cid:6)ahsiyeti....................................................................................6
1. BÖLÜM: (cid:2)RON(cid:2) KAVRAMI ................................................................ 13
1.1. (cid:2)roninin Tarihsel Süreci .............................................................. 13
1.1.1. Sokrates’ten (cid:2)tibaren (cid:2)roni.................................................. 15
1.1.2. Romantik Dönemde (cid:2)roni.................................................... 22
1.1.3. Modern Sonrasında (cid:2)roni .................................................... 27
1.2.(cid:2)roni Çe(cid:4)itleri .............................................................................. 32
1.2.1.Dramatik (cid:2)roni..................................................................... 32
1.2.2.Trajik (cid:2)roni.......................................................................... 33
1.3.Türkçede ve Türk Edebiyatı’nda (cid:2)roni.......................................... 34
1.3.1.Türkçede (cid:2)roni (cid:2)le Yakınlı(cid:3)ı Bulunan Kavramlar.................. 34
1.3.1.1.(cid:2)stihza......................................................................... 35
1.3.1.2.Mizah ......................................................................... 36
1.3.1.3. Cinas ......................................................................... 40
1.3.1.4. Kinaye....................................................................... 42
1.3.1.5.Ta(cid:4)lama...................................................................... 43
1.3.1.6. Alay........................................................................... 45
1.3.1.7. Nükte......................................................................... 46
1.3.1.8. (cid:6)athiye....................................................................... 47
1.3.1.9.Hiciv........................................................................... 49
1.3.2. 1970’lere Kadar Türk Edebiyatı’nda (cid:2)roninin Tarihsel Geli(cid:4)im
Süreci.......................................................................................... 55
1.3.3.1970 Sonrası Türk Edebiyatı’nda (cid:2)roni ve Postmodern Dönem
.................................................................................................... 61
1.3.3.1. Postmodern Metinler ve Bu Eserlerdeki (cid:2)roni.............. 62
V
2.2.Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserlerindeki (cid:2)roninin Politik ve Kültürel
Arka Planı......................................................................................... 71
2.2.1.1839-1965 Arası Türkiye’de Siyasal Ortam.......................... 71
2.2.2.1839-1965 Arası Türkiye’de Toplumsal Ya(cid:4)am.................... 73
2.3.Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserlerinde (cid:2)roni................................. 76
2.3.1.Siyasal, Bürokratik, Bilimsel Hayata ve Basına Yönelik (cid:2)roni77
2.3.1.1.Siyasal (cid:2)roni................................................................ 77
2.3.1.2.Bürokrasiye Yönelik (cid:2)roni........................................... 83
2.3.1.3.Bürokratlara ve Devlet Kademelerinde Çalı(cid:4)anlara
Yönelik (cid:2)roni.......................................................................... 98
2.3.1.4.Modern Bilime ve Aydınlara Yönelik (cid:2)roni.................106
2.3.2. Kültürel Hayata Yönelik (cid:2)roni............................................131
2.3.2.1.Modern Mimariye Yönelik (cid:2)roni................................131
2.3.2.2. Sanata Yönelik (cid:2)roni..................................................139
2.3.3.Toplumsal Hayata Yönelik (cid:2)roni.........................................145
2.3.3.1.Aile Kurumuna Yönelik (cid:2)roni.....................................146
2.3.3.2. “Evlilik” Müessesine Yönelik (cid:2)roni...........................152
2.3.3.3.Hurafelere Yönelik (cid:2)roni............................................154
2.3.3.4. Toplumsal Alı(cid:4)kanlıklara Yönelik (cid:2)roni.....................155
2.3.3.5.Modern Hayattaki Ölüm Dü(cid:4)üncesine Yönelik (cid:2)roni...156
2.3.3.6.Nefsin Terbiyesine Yönelik (cid:2)roni................................157
2.3.4.Bireysel (cid:2)roni.....................................................................158
SONUÇ...................................................................................................164
D(cid:2)Z(cid:2)N......................................................................................................169
KAYNAKLAR........................................................................................176
VI
ÖN SÖZ
“(cid:2)roni” kavramı fazla incelenmemesine ra(cid:3)men gerek felsefenin
gerekse edebiyatın en çok tartı(cid:4)ılan konularından birisidir. Özellikle hikâye ve
romanlarda bu kavram kimi zaman bir süs unsuru olarak ele alınmı(cid:4), kavramın
asıl mahiyeti üzerinde fazla yorumda bulunulmamı(cid:4)tır. Ancak, insanı çok
yo(cid:3)un dü(cid:4)ünsel bir yolculu(cid:3)a çıkaran ironinin yeteri kadar incelenmemesi
büyük kayıptır. Unutmamalıdır ki bu kavram (cid:2)lk Ça(cid:3)’da ortaya çıkmı(cid:4),
Modern Ça(cid:3)’la birlikte sanatçıların vazgeçilmez ögesi olmu(cid:4)tur.
Türk Edebiyatı’nın her bakımdan zirve (cid:4)ahsiyetlerinden biri olan
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın mensur edebî eserlerinde “ironi”ye yer veri(cid:4)i,
Tanpınar’ın eserlerinin orijinalli(cid:3)ini göstermesi açısından büyük önem arz
etmektedir.
Elinizdeki tez çalı(cid:4)ması, “ironi” kavramının tarihsel geli(cid:4)imini ve
Tanpınar’ın eserlerinde bu kavramın ne ölçüde kullanıldı(cid:3)ını tespit etme
çabası etrafında (cid:4)ekillenmi(cid:4) iddiasız bir incelemedir. (cid:2)ddiasız olu(cid:4)umuz, gerek
kavramın çok kısır bir çalı(cid:4)ma alanına sahip olu(cid:4)undan gerekse geni(cid:4) kültür
birikimine ve zengin bir dü(cid:4)ünce dünyasına sahip olan Tanpınar’ın
söylediklerinin pek ço(cid:3)unu ciddi bir üslupla ifade etmesinden
kaynaklanmaktadır.
(cid:2)ki bölümde ele alınan çalı(cid:4)mamızın birinci bölümünde “ironi”
kavramının Türk ve Batı Edebiyatı’ndaki tarihsel geli(cid:4)imi ele alınırken; ikinci
bölümünde Ahmet Hamdi Tanpınar’ın mensur edebî eserlerinde (Huzur,
Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Mahur Beste, Aydaki Kadın, Sahnenin
Dı(cid:3)ındakiler, Be(cid:3) (cid:4)ehir, Hikayeler ) ironiye ne derece yer verdi(cid:3)i
incelenmi(cid:4)tir. Asıl çalı(cid:4)ma konusu dı(cid:4)ında kalmakla birlikte, bir bütünün
parçaları oldu(cid:3)u gerekçesiyle, çalı(cid:4)mamızda Tanpınar’ın kısa bir biyografisi,
VII
edebî ki(cid:4)ili(cid:3)i ve ilk basım tarihleri esas alınarak eserlerinin listesine de yer
verilmi(cid:4)tir.
Çalı(cid:4)malarım boyunca yardımını benden esirgemeyen de(cid:3)erli hocam
Yrd. Doç. Dr.Ahmet Bozdo(cid:3)an’a ve manevi olarak bana her zaman destek olan
Yrd. Doç. Dr. Yunus Ayata ile dostlarıma sonsuz (cid:4)ükranlarımı sunarım.
1
G(cid:2)R(cid:2)(cid:2)
Görkemli duru(cid:4)u ve muhte(cid:4)em geli(cid:4)imiyle felsefi söylemlerin ve
edebiyatın vazgeçilmez ögesi olarak kar(cid:4)ımıza çıkan ironinin tarihsel, edimsel
ve fenomenal var olu(cid:4)unun güvenilir ve özgün bir biçimde tanımını
yapabilmek için Antik Ça(cid:3)’daki kullanımına bakmak gerekmektedir.
Yunanca “eironeia” dan gelen ironi, “bir seyirci ya da dinleyicinin fark
etmesi için hazırlanan kasıtlı, i(cid:3)birlikçi, ters yönlü bir anlatım biçimidir.”
Daha basit bir ifadeyle bir kelime veya kelime grubunun birinci ve açık
anlamının ötesinde bir anlamda kullanılmasıdır. Temel özelli(cid:3)i, gerçek ve
görünü(cid:4), söylenen ile söylenilmek istenen arasındaki kar(cid:4)ıtlı(cid:3)a dayanır.
(cid:4)roni alay edenin gerçe(cid:3)i temsil etmedi(cid:3)ine inandı(cid:3)ı, do(cid:3)ruyla yanlı(cid:4)ı
ayıracak tabanın kayganla(cid:4)tı(cid:3)ı an ba(cid:4)lar. Bir tutum ya da ya(cid:4)amı felsefi tarzda
yorumlama tarzıdır.
Kavram ilk olarak Sokrates ile ortaya çıkmı(cid:4), günümüze kadar de(cid:3)i(cid:4)ik
formlarla varlı(cid:3)ını devam ettirmi(cid:4)tir.