katar dış politikası ve körfez siyaseti PDF
Preview katar dış politikası ve körfez siyaseti
ANALİZ KASIM 2015 SAYI: 138 ARAP BAHARI SONRASI KATAR DIŞ POLİTİKASI VE KÖRFEZ SİYASETİ GÜLŞAH NESLIHAN AKKAYA · MAHMUD ELRANTISI ANALİZ KASIM 2015 SAYI: 138 ARAP BAHARI SONRASI KATAR DIŞ POLİTİKASI VE KÖRFEZ SİYASETİ GÜLŞAH NESLIHAN AKKAYA · MAHMUD ELRANTISI COPYRIGHT © 2015 Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’na aittir. SETA’nın izni olmaksızın yayının tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı yapılabilir. Uygulama.: Erkan Söğüt Baskı.: Turkuvaz Matbaacılık Yayıncılık A.Ş., İstanbul SETA | SİYASET, EKONOMİ VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI Nenehatun Caddesi No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara TÜRKİYE Tel:+90 312.551 21 00 | Faks :+90 312.551 21 90 www.setav.org | [email protected] | @setavakfi SETA | İstanbul Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı No: 41-43 Eyüp İstanbul TÜRKİYE Tel: +90 212 395 11 00 | Faks: +90 212 395 11 11 SETA | Washington D.C. 1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 USA Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099 www.setadc.org | [email protected] | @setadc SETA | Kahire 21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No 19 Cairo MISIR Tel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985 | @setakahire ARAP BAHARI SONRASI KATAR DIŞ POLİTİKASI VE KÖRFEZ SİYASETİ İÇİNDEKİLER ÖZET 7 GİRİŞ 8 BİR ELİT DİNAMİZMİ ÖRNEĞİ OLARAK KATAR DIŞ POLİTİKASI 8 ARAP BAHARI SÜRECİNDE KATAR’IN KÖRFEZ ÜLKELERİYLE İLİŞKİSİ 13 YOL AYRIMLARI 15 KESİŞMELER 18 DEĞERLENDİRME: KÖRFEZ’İN İÇ ÇEKİŞMELERİ VE KATAR 20 setav.org 5 ANALİZ YAZARLAR HAKKINDA Gülşah Neslihan AKKAYA SETA Dış Politika Direktörlüğü’nde araştırma asistanı olarak çalışmaktadır. Lisans eğitimi- ni Fatih Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Sosyoloji (çift anadal) bölümlerinden almıştır. İsveç Lund Üniversitesi Orta Doğu Çalışmaları Merkezi’ndeki yüksek lisans eğitimini “Re- Emergence of the Islamic Opposition in Syria: the Syrian Muslim Brotherhood” başlıklı te- ziyle tamamlamıştır. Körfez ülkeleri üzerine araştırmalarına devam etmektedir. Mahmud ELRANTİSİ Lisansını Gazze İslam Üniversitesi’nde tamamlayan Mahmud El-Rantisi yüksek lisans dere- cesini El-Aksa Üniversitesi Diplomatik ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden almıştır. Mah- muud El-Rantisi doktora çalışmalarına Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde devam etmektedir. SETA tarafından Arapça yayınlanan Ru’ya Türkiye Dergisi’nin editör yar- dımcılığını yürüten El-Rantisi, Türkiye ve Arap Körfezi ülkeleri arasındaki ilişkiler üzerine çalışmalar yapmaktadır. Al-Jazeera Center for Studies tarafından yayınlanan ‘Katar’ın Arap Baharı Ülkelerine Karşı Dış Politikası ve Filistin Meselesi’ başlıklı bir kitabı bulunmaktadır. 6 setav.org ARAP BAHARI SONRASI KATAR DIŞ POLİTİKASI VE KÖRFEZ SİYASETİ ÖZET Arap Körfezi’nin doğalgaz rezerviyle ünlü küçük ülkesi Katar, Arap Baharı sü- recinde siyasi, ekonomik ve askeri adımlarıyla bölgesel anlamda adından çokça söz ettirmiş ve bu değişim sürecini siyasi fırsatlara dönüştürmeye çalışmıştır. Bölgede yaşanan değişim karşısında aktif bir politika izlemeye çalışan Katar, benimsediği po- Elinizdeki zisyondan dolayı diğer Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üyesi ülkelerle zaman zaman çalışma, Arap karşı karşıya gelmiştir. Arap Baharı’nı bir bölgesel açılım fırsatı olarak değerlendiren Baharı’nın Katar’ın bu süreçte, başta Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri olmak üzere Katar’ın genel dış diğer KİK üyelerinden siyaseten ayrıştığını söylemek mümkündür. Körfez’de yaşanan politika ilkelerini bu ayrışma üye ülkelerin kendilerinden çok bölgedeki diğer krizlerin çözümünün ve diğer Körfez uzamasında etkili olmuştur. ülkeleriyle olan Elinizdeki çalışma, Arap Baharı’nın Katar’ın genel dış politika ilkelerini ve diğer ilişkilerini nasıl Körfez ülkeleriyle olan ilişkilerini nasıl etkilediğini incelemektedir. Bu bağlamda Ka- etkilediğini tar’ın dış politikada sıklıkla benimsediği ‘arabuluculuk’ pozisyonundan ayrılarak böl- incelemektedir. gesel olaylar karşısında ‘taraf’ olmaya başladığının altı çizilmiştir. Katar kriz yaşayan bölge ülkelerine yönelik kimi zaman diğer Körfez ülkeleriyle birlikte hareket ederken kimi zaman da onlardan ayrılmıştır. Körfez’in yükselen ülkesi Katar’ın izlediği aktif dış politikanın analiz edilmesi hem yeniden şekillenmekte olan bölgesel ittifakları/ ihtilafları anlama hem de krizlerin seyrini görme açısından önem arz etmektedir. setav.org 7 ANALİZ Çalışmanın ilk bölümünde tarihsel olarak Katar dış politikasının hangi temel prensiplere dayandı- ğı, bugünkü noktaya hangi araçları kullanarak gel- diği ve özellikle Arap Baharı sürecinde nasıl seyret- tiği ele alınacaktır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Arap Baharı sonrası dönemde Katar’ın diğer KİK ülkelerine yönelik dış politikası incelenecek- tir. Katar’ın bölgesel politikasını şekillendirmede etkili oldukları için KİK’in önde gelen ülkeleri Su- udi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) bu bölümde önemle vurgulanacaktır. Yine çalış- manın ikinci bölümünde Müslüman Kardeşler hareketi ile ilişkisi doğrultusunda Katar’ın Arap GİRİŞ Baharı sürecinde İslami hareketlere karşı tutumu Katar, bölgesel krizler söz konusu olduğunda, Tür- ve bunun KİK içi ilişkilere yansıması değerlen- kiye, İran, Mısır ve Suudi Arabistan gibi geleneksel dirilecektir. Analizin son bölümünde ise Katar’ın bölgesel güçlerin yanı sıra son yıllarda denkleme dış politika prensipleri ve hedefleri doğrultusunda dahil olan bir aktördür. Nüfus ve coğrafyasına Arap Baharı sonrası süreçteki siyasetinin genel bir oranla etki alanını gittikçe artıran Katar’ın, Türki- değerlendirmesi yapılacaktır. ye’nin Ağrı ili kadar bir coğrafya üzerinde, yüzde 85’i yabancılardan oluşan bir nüfusa ve 44 yıllık BİR ELİT DİNAMİZMİ bir devlet tecrübesine sahip olmasına rağmen yıl- ÖRNEĞİ OLARAK KATAR dızının parlaması dikkat çekicidir. Zengin enerji DIŞ POLİTİKASI kaynakları sayesinde ekonomi bakımından küresel ölçekte önemli bir noktada olan Katar son yıllarda 1825’ten bu yana El-Sani ailesi tarafından yöne- siyaseten de öne plana çıkmaya başlamıştır. tilen Katar’ın hem bölge hem de dünya ölçeğin- Arap Baharı Ortadoğu’da her devleti, her de aktif bir dış politika izlemeye başlaması Şeyh toplumsal hareketi ve hatta bireyleri etkileyen Hamad bin Halife El-Sani’nin (bundan sonra bir süreç olmaya devam etmektedir. Arap Körfe- Şeyh Hamad olarak bahsedilecektir) 1995 yılın- zi’nin doğalgaz rezerviyle ünlü küçük ülkesi Ka- da yönetime geçmesiyle birlikte olmuştur. Katar’ı tar da bu süreçte gerek siyasi ve ekonomik gerek- bugünkü konumuna getiren aktör şüphesiz Şeyh se askeri hamleleriyle adından çokça söz ettirmiş Hamad’dır. Haziran 1995’te bir saray darbesiyle ve bu değişim sürecini siyasi fırsatlara dönüştür- babasının koltuğuna oturan Şey Hamad, Hazi- meye çalışmıştır. Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ran 2013’te de koltuğu oğlu Şeyh Temim bin Ha- üyesi altı ülke arasında Katar, Arap Baharı’na mad El-Sani’ye devretmiştir. karşı farklı bir pozisyon almış ve bu tutumuyla 1952 yılında doğan Şeyh Hamad, Katar’daki Türkiye’nin izlediği Ortadoğu politikasına da en ilköğreniminin ardından İngiltere’nin ünlü askeri yakın duran aktör olmuştur. okulu Sandhurst Askeri Akademisi’nde eğitimine Elinizdeki çalışma, Arap Baharı’yla birlikte devam etmiş ve 1971 yılında mezun olmuştur. Türk dış politikası açısından da önemi artan Ka- Şeyh Hamad’ın akademiden mezun olduğu yıl tar’ın dış politika yaklaşımını ve araçlarını mercek Şeyh Ahmet bin Ali el-Sani yönetimindeki Katar altına almanın yanı sıra Arap Bahar’ıyla gelen böl- İngiltere’den bağımsızlığını kazanmıştır. Mezuni- gesel değişim bağlamında Katar’ın özellikle KİK yetinin ardından Katar ordusunda yarbay olarak ülkelerine yönelik dış politikasını incelemektedir. göreve başlayan Şeyh Hamad, 1972 yılında babası 8 setav.org ARAP BAHARI SONRASI KATAR DIŞ POLİTİKASI VE KÖRFEZ SİYASETİ Şeyh Halife bin Hamad el-Sani’nin Emir Ahmed tanınırlığını ve güvenilirliğini artırmıştır. Fakat bin Ali’yi devirerek iktidara gelmesine yardım et- 2010’un sonunda başlayan Arap Baharı’yla birlikte miştir. Babasının iktidara gelişiyle birlikte orduda- Katar dış politikası da pozisyon almaya yönelmiştir. ki görevinde hızla yükselen Şeyh Hamad, 1972’de Başından bu yana Körfez monarşileri için teh- Genelkurmay Başkanı olmuş, 1980’li yıllar boyun- dit olarak görülen halk ayaklanmalarını Katar’ın ca daha çok ekonomik ve sosyal konularla ilgili hü- açıktan desteklemesi önemle üzerinde durulması kümet görevlerinde bulunmuştur. 1992’de önemli gereken bir ayrıntıdır. Bu, Katar’ın sürdürdüğü oranda yönetimi eline alan Şeyh Hamad, 1995’te tarafsız arabuluculuk rolünden sıyrılarak pozisyon babası İsviçre’de tatildeyken kansız bir darbey- alması4 ve tercihleri karşılığında bir maliyet öde- le emirlik koltuğuna oturmuştur.1 Hem Katar’da meyi kabullenmesi anlamına gelmekteydi. Arap hem diğer Körfez ülkelerinde önemli bir destek Baharı’yla beraber Arap dünyasında liderlik boşlu- kitlesine sahip olan Emir Halife, Şeyh Hamad’ı ev- ğunu gören Katar, ayaklanmaların ilk dönemlerin- latlıktan reddetmiş ve karşı propaganda yapmıştır. de özellikle Arap Ligi’nde Kahire’deki kriz durumu Körfez’deki diğer monarşilerin istikrarı açısından ve Riyad’ın endişeli halinden kaynaklanan boşluğu olumsuz bir örnek olan bu darbe sonrasında Şeyh değerlendirerek öne çıkmayı başarmıştır. Coğrafya Hamad Suudi Arabistan, Bahreyn ve Abu Dabi’yi ve nüfusunun küçüklüğü kadar çok genç bir dev- babası Emir Halife’nin karşı darbesine destek ver- let olması, Katar’ı rasyonel bir dış politika izlemeye mekle suçlamıştır. Bu olay Katar iç siyasetinde ol- mecbur bırakmıştır. Bundan dolayı Katar bölgesel duğu gibi dış politikasında da yeni bir perde açmış krizler karşısında tavır alırken hem bölgenin önem- ve Katar’ın Körfez politikasını da etkilemiştir.2 li güçlerini hem de uluslararası aktörleri dikkatlice 1990’lı yıllara kadar Suudi dış politikasıyla izleyerek ve ilişkilerinde dengeli olmaya özen göste- uyum içerisinde yürütülen Katar dış politikasında rerek hareket etmiştir. Örneğin Suudi Arabistan’ın 1995’ten sonra koltuk değişimiyle beraber yön de- İran’a karşı sert ve dışlayıcı tavrı Katar tarafından ğişikliği de olmaya başlamıştır. Doha, bu dönemde destek bulmamış, aksine İran’ı provoke edecek po- komşularıyla dostane ilişkiler geliştirmeyi ve bü- litika ve retorikten uzak durulmuştur. Yine diğer yük güçlerle de stratejik ittifaklar kurmayı hedefle- Körfez ülkeleri Müslüman Kardeşler’e karşı ağır miştir. Bağımsız bir dış politika yürütmeyi ve ülke- ithamlarda bulunup onları terör listesine alırken, nin sınırlarını korumayı hedefleyen bir milliyetçi Katar hareketi büyük oranda desteklemiştir. olarak tanımlanan Şeyh Hamad,3 dış politikada 18 yıl emirlik koltuğunda oturan Şeyh Ha- medya, diplomasi, eğitim, kültür, spor, turizm ve mad, Körfez monarşilerinin alışık olmadığı bir insani yardım gibi yumuşak güç araçlarını yaygın hamle yaparak 25 Haziran 2013’te koltuğu 33 ya- bir şekilde kullanmıştır. şındaki oğlu Şeyh Temim bin Hamad El Sani’ye Şeyh Hamad döneminde arabuluculuk ve ça- bırakmıştır. Koltuk değişiminin ilk günlerinde tışma çözümlerine odaklanılmış, bu tercih tarafsız Katar’ın dış politikada altından kalkamayacağı bir dış politika izlemeyi amaç edinen Katar’ın ima- hamleler yaptığı ve bu politikalardan dönüş için jını da olumlu etkilemiştir. Özellikle Sudan, Eritre, yönetimde bir değişim yapıldığı ileri sürülse de Lübnan, Somali ve Yemen’de yapılan arabuluculuk bazı analistler on yıl önce veliaht prens tayin edilen faaliyetleri, bölgesel ve küresel düzlemde Katar’ın Temim’in babasının yerine geçişinin planlanmış bir değişim olduğunu ve Temim’in yıllardır bu göreve 1. “Emir of Qatar Profile: Who is Sheikh Hamad bin Khalifa Al Thani, How Did He Turn Qatar into the World’s Richest Nation and Why Has He Decided to Abdicate?”, Independent, 25 Haziran 2013. 2. Fuat İbrahim, ةمعان ةغلب ةنخاس ةكرعم :ةحودلاو ضايرلا (Riyad ve Doha Arasındaki Mücadele), Al Ahbar, 6 Nisan 2014. 4. Sultan Barakat, “The Qatari Spring: Qatar’s Emerging Role in Pe- acemaking,” LSE Kuwait Programme on Development, Governance and 3. Uzi Rabi, “Qatar’s Relations with Israel: Challenging Arab and Gulf Globalization in the Gulf States, No. 24, (Temmuz 2012), s. 2. Norms”, Middle East Journal, Vol. 63, Bo.3, (Summer 2009), s. 446. setav.org 9 ANALİZ hazırlandığını ileri sürmüştür.5 Katar ulusal kalkın- dikkat çekmesi ve bunun bölge ülkeleri tarafından ma planının hazırlanması, ülkenin dünya kupası benimsenmesi gereken bir politika olduğuna vurgu ve diğer spor turnuvaları gibi önemli küresel faa- yapması da bu yorumu kuvvetlendirmiştir. liyetlerde yer alması gibi konular Şeyh Temim’in Katar siyasi eliti Arap Baharı’na kadar dış poli- kontrolünde yürütülmüştür.6 Şeyh Hamad’ın li- tikada daha ziyade yumuşak güç araçlarını kullanır- derlikteki değişim kararının Katar’ın Ortadoğu po- ken, 2011 yılı itibarıyla sert güç araçlarını da kul- litikasında bir değişime sebep olup olmayacağı soru lanmaya başlamıştır. Dış politikada sert ve yumuşak işaretleri oluştursa da önemli bir eksen değişikliği güç araçlarının birlikte kullanılmasının Katar dış yaşanmamıştır. Esasında Şeyh Hamad son zaman- politikasını başarıya ulaştırıp ulaştıramayacağı hala larında özellikle bölgesel dış politika konularında test aşamasındadır. Bu bağlamda Katar’ı önemli bir Şeyh Temim’i görevlendirmiştir. Şeyh Temim ve- aktör haline getiren araçlara mercek tutmak, bu di- liahtlığı döneminde özellikle Katar’ın bölgesel ara- namizmi anlama noktasında faydalı olacaktır. buluculuk faaliyetlerini ve diğer Körfez ülkeleriyle ilişkilerini yürütmek gibi önemli siyasi görevler üst- El Cezire lenmiştir. Babasıyla benzer bir vizyona sahip oldu- El Cezire belki devlet olarak Katar’ın kendisinden ğu söylenen Şeyh Temim’in KİK’i daha etkin hale daha çok öne çıkan ve bilinen bir yayın organı ol- getirmeye çalışacağı belirtilirken,7 babasının yaptığı mayı başarmıştır. Kanal aynı zamanda coğrafi ve gibi medya ve finans sektörüne ağırlık vereceği ve demografik bakımdan küçük bir devletin ulusla- Müslüman Kardeşler’le sıkı ilişkiler içerisinde ola- rarası arenada kendisini nasıl öne çıkarabileceğinin cağı tahmin edilmiştir.8 Emir Temim’in, kronik ve zaman zaman nasıl alan açabileceğinin de kanıtı sorunları olan KİK’i etkin hale getirmek dışındaki sayılabilir. 1996 yılında devlet desteğiyle kurulan El beklentileri karşıladığını söylemek mümkündür. Cezire, diğer devlet destekli Arap kanallarının aksi- Öyle ki bölgenin pek çok anlamda krizlerle boğuş- ne hem Arap liderlerine yönelik eleştiriler yöneltme- tuğu bir zamanda bile, babasının döneminde oldu- si hem de 24 saat yayın yapmasıyla11 rakiplerinden ğu gibi medya alanındaki yatırımlara, akademik ve ayrılarak bölge çapında CNN ve BBC gibi ulusla- kültürel faaliyetlere ve spor faaliyetlerine yatırım rarası yayın kuruluşlarına alternatif oluşturmuştur. yapmaya devam etmiştir.9 Bu yatırımların devam Emir Şeyh Hamad, ülke yönetimine geçtikten kısa ettirilmesi Katar’ın uzun vadede kârlı olacağı düşü- bir süre sonra medya özgürlüğü konusundaki girişi- nülen, geleceğe yönelik yatırımlar yaptığı şeklinde minin bir sonucu olarak ülkedeki yayın organlarını yorumlanabilir. Bu bağlamda Katarlı analist Cemal kontrol etmekle görevli Enformasyon Bakanlığını Abdullah, Şeyh Temim döneminde Katar’ın Joseph “gelecekteki medya projelerinde pozitif bir rol oy- Nye’ın tanımıyla yumuşak ve sert gücünü birleş- nayacağını düşünmüyorum” diyerek kaldırmıştır.12 tirerek ‘Akıllı güç’ kavramını benimsediğini ileri Haber dili, ele aldığı konular, yapılan programlar sürmüştür.10 Şeyh Temim’in önleyici diplomasiye ve çağrılan konuklar bakımından Arap dünyasında “hassas” addedilen konulara dokunan El Cezire sa- dece medyadaki boşluğu değil, bir çeşit muhalefet 5. Simon Henderson, “Regional Consequences of Qatar's Leaders- hip Transition”, The Washington Institute, 11 Haziran 2013. yaparak, siyasi boşluğu da doldurmuştur.13 El Ce- 6. Damien McElroy, “Qatar: New Emir, New Broom?”, The Teleg- zire’nin siyasi anlamda Arap liderlerine karşı eleş- raph, 25 Temmuz 2013. tirel bir dil benimsemesi bazı ülkelerde kanalın ofis 7. Mahmoud Alrantisi,2011- يبرعلا عيبرلا هاجت ةيرطقلا ةيجراخلا ةسايسلا 2013 , Al Jazeera Center for Studies, 2014. açmasının engellenmesine, bazı ülkelerde de ofis- 8. Alrantisi, 2013 2011- يبرعلا عيبرلا هاجت ةيرطقلا ةيجراخلا ةسايسلا. 11. 1999 yılında 24 saat sürekli yayına başlamıştır. 9. “Qatar Unlikely to Change Under New Leadership”, Arabian Bu- siness, 14 Haziran 2013. 12. Mohamed Zayani, The Al Jazeera Phenomenon: Critical Perspec- tives on New Arab Media, (Pluto Press: 2005), s.2 10. Jamal Abdullah, “Qatari Foreign Policy: Fine Tunin or Redirec- tion,” Al Jazeera Center for Studies, 17 Kasım 2014. 13. A.g.e. 10 setav.org
Description:The list of books you might like
