İslam İktisadını Yeniden Düşünmek

312 Pages·2014·2.193 MB·Turkish

by  coll.

İSLAM İKTİSADINI
YENİDEN DÜŞÜNMEK
İGİAD YAYINLARI: 16
İslam İktisadı Kitaplığı: 1
Dizi Editörü: Taha Eğri
© İGİAD § Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlâkı Derneği
İslam İktisadını Yeniden Düşünmek
Editörler: Taha Eğri, Oğuz Karasu, Necmettin Kızılkaya
İstanbul, 2014
ISBN: 978-975-6303-19-1
E- ISBN: 978-975-6303-20-7
Tasarım ve Uygulama: Furkan Selçuk Ertargin
Tashih: Dudu Ekinci Demir
Baskı ve Cilt: Limit Ofset
Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi ZA13 Topkapı/İstanbul
Tel: [phone] • www.limitofset.com
İGİAD § Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlâkı Derneği
İSLAM İKTİSADINI
YENİDEN DÜŞÜNMEK
Editörler
Taha Eğri
Oğuz Karasu
Necmettin Kızılkaya
2-3 Mart 2013’te İstanbul’da düzenlenen Temel Kavramlar ve Fikirler konulu
I. İslam İktisadı Atölyesi’nin bildirileri.

5
İçindekiler
Takdim ..................................................................................................................................................7
Editörden ............................................................................................................................................9
Necmettin KIZILKAYA
Giriş: İslam İktisadı Çalışmalarında Yöntem Üzerine Bazı Mülahazalar ........13
1. Bölüm
İslam İktisadını Yeniden Düşünmek
M. Fahim KHAN
İslam İktisadında Temel Kavramların ve Fikirlerin Yeniden
Değerlendirilmesi: Kurumsal İçerik Açısından İslam İktisadının
Kaynağı Ne Olmalıdır? .......................................................................................27
Asad ZAMAN
İslam Ekonomisini Yeniden Tanımlamak .........................................................89
Abul HASSAN
İslam İktisadı ve Geleceği ...............................................................................113
Şennur ÖZDEMİR
“İslami Bir Ekonomi” Nasıl Mümkün Olur? ..................................................145
2. Bölüm
İslam İktisadı Çalışmalarında Yeni Kavramlar ve Fikirler
Masudul Alam CHOUDHURY
İnsan Potansiyeli, Saadet ve Hayırseverlik:
Felsefi-Ekonomik Bir Araştırma .....................................................................181
Abdulazeem ABOZAİD
Fıkhın İslami Finanstaki Rolü ........................................................................223
Muhammad Syukri SALLEH
İslam İktisadı Kavramlarına Yeniden Bakış: Yoksulluk Örneği ....................243
6 İSLAM İKTİSADINI YENİDEN DÜŞÜNMEK
Zakaria bin BAHARI & Amir WAHBALBARI
İslam İktisadı Varsayımlarına Yeni Bir Bakış:
Kıtlık Kavramını Yeniden Düşünmek ............................................................263
Lubna SARWATH
Kurumsallığın Siyasal Ekonomisi: İslami Metinler Üzerine
Metodolojik Bir Süreç Önermesi ....................................................................279
Sonuç
Taha EĞRİ
İslam İktisadını Yeniden Düşünmek ..............................................................297
Yazarlar Hakkında ...................................................................................................................309
Takdim
Takdim
İktisadi hayat, yüzyıllardır insanların ellerinde şekillendirmeye ça-
lıştıkları birtakım kurallarla sistematize edilmeye ve bununla birlikte
gelişen süreç içerisinde bazı kurum ve kuruluşlar tarafından da küresel
ticaret aracılığıyla yönlendirilmeye çalışılmaktadır. Günümüzde dahi
içerisinde hak ve adaletin eksik kaldığı, çoğunlukla da düzgün işlemeyen
bu sistemler, ekonomik ve sosyal hayata hiçbir zaman kuşatıcı çözümler
getirememiş; aksine kaos, kriz ve savaşların asli unsurları olmuşlardır.
Sekülarizmin içerisinde bocalayan akademi ile kapitalizmin meka-
nik dişlileri arasına sıkışmış iş dünyası arasındaki irtibatsızlığın had
safhada olduğu günümüz Türkiye’sinde bunun sıkıntılarını ülke eko-
nomisi ile birlikte tüm işveren-işgören çevresi müşahede etmektedir.
Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlâkı Derneği (İGİAD) bu kopukluğu
aşmayı kendine amaç edinerek yeni bir paradigmanın kuramsal yapı-
sını inşa edecek birtakım faaliyetler içerisinde bulunmaktadır. Bu doğ-
rultuda içinde bulunduğumuz çalışma başından sonuna kadar finansal
hegemonyadan uzak ve sarih alternatif bir İslami iktisat zemini arayışı
içerisinde bulunmanın bir neticesidir. Bu özelliği ile de Türkiye’de çok
önemli bir konunun vazgeçilmez zeminini teşkil etmektedir.
Sadece dünya çapında değil aynı zamanda ülkemizde de özellikle
son kırk yıldan bu yana İslam iktisadı konusunda çok ciddi çalışmalar
yapılmakta, üniversitelerde yüksek lisans ve doktora programları açıl-
makta ve bu süreç yayın, konferans, panel ve seminer gibi çok değerli
çalışmalarla desteklenmektedir.
İslam iktisadı çalışmalarının da bu noktada kavramsal olarak bugün
arayışı içerisinde bulunduğumuz alternatif bir sistem olma iddiasını
hâlen koruduğuna inanıyoruz. Aynı zamanda İGİAD olarak mevcut ze-
mininin henüz layıkıyla bilinemediği bu mühim meselenin anlaşılması
için gerçekleştirilen bu çalışmanın içerisinde yer almanın mutluluğunu
yaşıyoruz.
8 İSLAM İKTİSADINI YENİDEN DÜŞÜNMEK
Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlâkı Derneği (İGİAD), İLKE İlim
Kültür Eğitim Derneği ve İlmi Etüdler Derneği’nin (İLEM) iş birliği
neticesinde, görülen bu eksikliği bir nebze de olsa tamamlayabilmek
niyetiyle tertip edilen İslam İktisadı Atölyesi’nin ilki “Temel Kavramlar
ve Fikirler” başlığı altında gerçekleştirilmiştir. Yapılan atölyenin kalı-
cılığını da gözettiğimiz için bu çalışmanın kitaplaşarak ilgili akademis-
yenlerimize ve geleceğin İslam iktisadı araştırmacılarına yol gösterici
bir niteliğe bürünmesi, bu çalışmaların bittiğini değil esasında bundan
sonra gerçek anlamda başladığını bizlere gösteriyor.
İslam iktisadı tartışmalarının hem bilimsel bir atölye ile gündemi-
mizde yer edinmesi hem de bu atölyede sunulmuş olan metinlerin bir
kitap olarak basılmasında birçok insanın emeği bulunmaktadır. Önce-
likle organizasyonun düzenlenmesi ile ilgili bütün katkılarından dolayı
İlmi Etüdler Derneği Başkanı Yrd. Doç. Dr. Lütfi Sunar’a ve İLKE İlim
Kültür Eğitim Derneği Başkanı Alpaslan Durmuş’a; bilimsel çalışmalar-
daki tecrübesini ve katkısını esirgemediği için Yrd. Doç. Dr. Necmettin
Kızılkaya’ya teşekkürü borç biliriz.
Atölye çalışmasında mesafe tanımaksızın ülkemize kadar gelerek
tebliğde bulunmuş ve metinlerini titiz çalışmalar sonucunda birer ma-
kaleye dönüştürmüş olan ilim adamlarımıza; atölyenin geçekleşmesin-
de büyük katkıları olan Düzenleme Kurulu Başkanı Taha Eğri’ye, kita-
bın basıma hazırlanmasında katkılarını esirgemeyen Oğuz Karasu’ya
ve bu süreçte çekinmeksizin özenle emeğini ortaya koymuş olan her-
kese teşekkür ederim.
İslam iktisadı alanında ciddi bir emeğin ürünü olarak ortaya çıkan
bu kitabın, ilgili konuda ilim dünyası için yol gösterici ve kaynak bir eser
olma özelliğini taşımasını ümit ediyorum.Bu vesile ile de hâlihazırda
düzenlenen İslam İktisadı Atölyesi-II: “İslam İktisadı ve Piyasa” isimli
çalışmada emeği geçenlere de şimdiden teşekkür ederim. Bu gayretlerin
semeresinin her toplantıda birikerek iş ve bilim dünyasının ihtiyaçlarına
cevap verecek bir bereket taşımasını Allah’tan diliyorum. Yeni çalışma-
larımızı takip edecek tüm ilgililere şimdiden teşekkürlerimi sunuyorum.
Şükrü Alkan
Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlâkı Derneği
Yönetim Kurulu Başkanı
Editörden
Editörden
Günümüzde İslam iktisadı adı altında yapılan çalışmaların geldi-
ği nokta sadece ülkemizde değil dünyanın birçok yerinde temelinden
uzaklaşmış bir şekilde gerçekleşmektedir. 1970’li yıllardan bugüne
kadar uzanan İslam iktisadı çalışmaları gün geçtikçe mevcut iktisadi
sisteme eklemlenmiş ve sadece finansal işlemlerden ibaret kalarak bü-
yük bir ölçüde sınırlandırılmıştır. Oysa “İslam iktisadı” kavramsallaş-
tırılması esasında alternatif bir iktisadi sistemi çağrıştırması gereken
bir terim olmayı hak etmektedir. Ancak reel ekonomik hayat içerisinde
uygulanan finansal ve ticari işlemler nihayetinde layık olduğu konum-
dan gün geçtikçe uzaklaşmakta ve İslami finans araçlarının yaygın-
laşmasıyla birlikte iktisadi teoriye sağlanabilecek katkıları da göz ardı
edilmektedir.
Tüm bu gelişmelere rağmen, Müslüman iktisatçılar bu konu hakkın-
da değerli çalışmalarını sürdürmektedir. Ferdî düzeyde gerçekleştirilen
bu değerli çalışmalar da bir araya getirilmediği müddetçe bugün hisse-
dilen ihtiyaç ile görülüyor ki kalıcı bir zemin oluşturmak pek de müm-
kün değildir. Özellikle son on yılda dünya çapında, ülkelerin iktisadi ve
daha çok finansal sistemleri içerisinde yer vermeye başladıkları İslam
iktisadı örnekleri ile bu alanda canlanmaya başlayan çalışmalar olsa da,
gün geçtikçe özgün ve sadr’a şifa olacak çalışmalar daha çok aranmak-
tadır. Bugün “İslam iktisadı”, “İslami iktisat”, “İslami ekonomi”, “İslami
finans” vb. birçok farklı kavramsallaştırma ile sıklıkla karşılaşılmasına
rağmen kavramın esasında ne maksatla kullanılmak istendiği, neye te-
kabül ettiği ve nasıl bir gücü olduğuna dair fikirlerimizi netleştirmek
zorlaşmıştır. Dahası bu karmaşa içerisinde, üretildiği zemine nispetle
bir iddia taşımayan değerlendirmeler, kavramsal dönüşüm sürecinin
dikkatle okunması gerekliliğini de mecbur kılmaktadır. İlim ve fikir
dünyamızda bugüne kadar İslami finans çalışmaları dışında İslami ik-
tisat konusunda yeterli derecede sorunu bütünsel düzlemde ele alan
10 İSLAM İKTİSADINI YENİDEN DÜŞÜNMEK
çalışmalarla maalesef karşılaşamıyoruz. Zira İslami finans alanında
gerçekleştirilen -makale, kitap yahut sempozyum vb.- çalışmalar İslami
iktisat alanı içerisinde ve bir bakıma onun ikamesiymişçesine gerçek-
leştirilmektedir. Dolayısıyla her bir kavram kendi derinliği içinde şekil-
lenmekte ve böylece İslam iktisadı çalışmaları da yetersiz kalmaktadır.
2013 Mart’ta İslam iktisadı tartışmalarının tarihsel seyrini ve kav-
ram dünyamızdaki güncel etkilerini bütünsel bir bakış açısıyla ele almak
maksadıyla iki günlük “İslam İktisadı Atölyesi-I: Temel Kavramlar ve Fi-
kirler” başlığı altında uluslararası bir çalışma gerçekleştirilmiş, bu atöl-
yede dünyanın farklı coğrafyalarından değerli ilim adamları tebliğler
sunmuştur. Elinizdeki kitap, bu atölyede sunulan seçilmiş tebliğlerden
oluşmaktadır. Atölye çalışması süresince sunulan tebliğler ülkemizde
konu ile ilgili akademisyenlerimizce müzakere edilmiş, ayrıca yine da-
vetliler tarafından dile getirilen eleştiri ve katkılar da dikkate alınarak
tebliğ metinleri yazarlar tarafından yeniden gözden geçirilmiş, birer
makale hâlinde hazırlanarak okuyucuların istifadesine sunulmuştur. İs-
lam iktisadı kavramının ön plana çıktığı mevcut makaleler, geleneksel
düşünce mirasımız ile birlikte günümüz toplumsal-ekonomik mesele-
lerimize sağlam bir temel kurabilmek amacıyla bir araya getirilmiştir.
İki bölüm altında şekillendirilen kitabın birinci bölümünde, kav-
ramsal ve metodolojik tartışmalar; ikinci bölümde ise İslam iktisadına
konu olan meseleler ele alınmaktadır. Fahim Khan İslam iktisadının
kavramsal ve bilimsel olarak olması gereken düzeye neden gelemediği-
ni tartıştığı metninde, bugüne gelinmesinde en önemli sebebin vizyon
eksikliği olduğunu vurgulamıştır. Khan makalesinde, İslam iktisadının
bağımsız bir bilimsel disiplin olarak kabul edilmesi gerektiğini ve bu
yeni disiplinin kendi değerleri üzerinden geliştirilmesi gerektiğini ifa-
de etmiştir. İslam iktisadının yeniden tanımlanması gerektiği iddiasını
dile getiren Asad Zaman ise yazısında ilgili alanı; Allah’ın iktisadi mese-
lelere ilişkin emirlerinin yerine getirildiği bireysel yaşantı (mikro), ce-
maat yaşantısı (meso-orta-) ve ümmet geneli (makro) olarak üç kısma
ayırmaktadır. Diğer taraftan Abul Hassan makalesinde İslam İktisadı
alanında bugüne kadar yapılan çalışmaları değerlendirerek metodolo-
jik açıdan neler yapılabileceğini ve disiplinin geleceğinin nasıl olması
gerektiğini tartışmaktadır. Birinci bölümün son makalesinde ise Şen-