Felsefi İzlenimler: Sartre, Althusser, Foucault, Derrida

194 Pages·2005·3.525 MB·Turkish

by  Taner Timur

imge
kitabevi
Taner Umur, 1958 yılında AÛ SBF’den mezun oldu. Aynı fakültede asistan ol­
masının ardından, 1968 yılında doçentliğe, 1979 yılında profesörlüğe yükseldi.
12 Eylül askeri darbesinden sonra görevinden istifa ederek çalışmalarını Paris’te
sürdürdü. Eylül 1992'de eski görevine döndü. 2002 yılına kadar bu görevini
sürdürdü.
Timur'un Eserleri:
• Türk Devrimi ve Sonrası (Doğan Yayınevi, 1971; imge Kitabevi Yayınlan,
1993,1994,1997, 2000)
• Osmanh Toplumsal Düzeni (AO SBF, 1979; imge Kitabevi Yayınlan, 1994,
2000)
• Osmanh Kimliği (Hil Yayınlan, 1986; imge Kitabevi Yayınlan, 1998, 2000)
• Osmanh Çaltşmalan-Ukel Feodalizmden Yan Sömürge Ekonomisine (Vcrso,
1989; imge Kitabevi Yayınlan. 1996,1998)
• Türkiye'de Çok Partili Hayata Geçiş (İletişim Yayınlan, 1991, 1994; imge
Kitabevi Yayınlan» 2003)
• Osmanh-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik (Afa Yayınlan, 1991;
imge Kitabevi Yayınlan, 2002)
■ Küreselleşme ve Demokrasi Krizi (imge Kitabevi Yayınlan, 1996,2000)
• Toplumsal Değişme ve Üniversiteler (imge Kitabevi Yayınlan, 2000)
• Sürüden Ayrıİanlar (imge Kitabevi Yayınlan, 2000)
• Türkler ve Ermeniler (imge Kitabevi Yayınlan, 2000, 2001)
• Türkiye Nasıl Küreselleşti? (imge Kitabevi Yayınları, 2004)
• Felsefi izlenimler (imge Kitabevi Yayınlan, 2005)
İmge Dağıtıra
Ankara İstanbul
Konur Sokak No: 43/A Kızılay Mühürdar Cad. No: 80 Kadıköy
Tel: [phone] Tel: [phone]
Faks: (312) 425 65 32 Faks: (216) 418 26 10
E-Posta: [email protected] E-Posta: [email protected]
Taner Timur
Felsefi İzlenimler
Sartre, Althusser, Foucault, Derrida
r * i
İMGE
kitabevi
İmge Kitabevi Yayınlan
Genel Yayın Yönetmeni
Şebnem Çiler Tabakçı
ISBN 975-533-454-8
© İmge Kitabevi Yayınlan, 2005
Tüm haklan saklıdır.
Yayıncı izni olmadan, kısmen de olsa
fotokopi, film vb. elektronik ve mekanik
yöntemlerle çogaltılamaz.
1. Baskı: Ekim 2005
Düzelti
Ahattin Topçu
Kapak
Murat Özkoyuncu
Sayfa Düzeni
Leyla Çelik
Baskı ve Cilt
Pelin Ofset Tipo Matbaacılık San. Tie. Ltd. Şti.
Miûıatpaşa Cad. No: 62/4 Kızılay-Ankara
Tel: [phone] * Faks: 41810 46
www. pelinofset. com. tr
imge Kitabevi
Yayıncılık Paz. San. ve Tie. Ltd. Şti.
Konur Sok. No: 3 Kızılay 06650 Ankara
Tel: [phone] • Faks: (312) 425 29 87
Internet: www.imge.com.tr • E-Posta: [email protected]
içindekiler
c^ s
Giriş...........................................................................................................................7
Bir Zamanlar... Sartre........................................................................................23
Michel Foucault: Söylem, İktidar ve Gerçek................................................39
Michel Foucault: Disiplin Toplumu,
Marksizm ve Aydın.............................................................................................63
“Gelecek Uzun Sürer”
Akhusser’in Çilesi ve Felsefesi........................................................................79
Althusser ya da Nasıl Marksist Olunur?........................................................93
“Kapitali (Semptomal) Okumak m
Althusser: Kapital, “Sorunsal” ve Tarih Bilimi..........................................107
Birey, Parti ve Siyaset
Louis Althusser’in “Görkemi ve Sefaleti!”..................................................123
Derrida’mn aNostaljeri"si ve Fransızca Tutkusu
Bau Felsefesi, Metin ve Yapısöküm.............................................................141
Derrida: Yazı Bilimi (Gramatoloji) ve “Yapısöküm”...............................157
Derrida: Yapısöküm, Marksizm ve Siyaset.................................................175
5

Giriş
*2*9?
imge dünyamızda “felsefe” sözcüğü bizlere hayli çaük kaş­
lı ve itici gelse bile, hemen herkesin hayatında “felsefe”
yaptığı anlar olmuştur. Gerçekten de, kültür ve kavrayış
düzeyi ne olursa olsun, her insan hayatının bir aşamasında
mutlaka evrenin ve yaşamın sırnnı sorgulamaktan kendini
alamaz. Gramsci “herkes filozoftur” demişti. Çok daha
yakınlarda, Fransa’da, “Halk Üniversitesinde felsefeyi bir
yaşam şekli olarak halka mal etmeye çalışan bir filozof da
aynı düşünceyi yineledi: “Herkes filozof doğar; sonradan
filozof olunmaz.”1
Felsefi soruların gerçekten de genlerimizde yazılı olup
olmadığını bilmiyorum. Öyle olsa bile, çağdaş dünyada
felsefenin karşımıza belli bir kültür örgüsü içinde, özgül
1 Michel Onfray, La Communautâ Philosophique, Galilee, Paris, 2004, s. 109,
7
Felsefî izlenimler
bir “disiplin” bağlamında çıktığını da görmezden geleme­
yiz. Kimileri ikide bir felsefenin, ideolojilerin öldüğünü i-
lan etse bile, çağdaş “guru”lann bizlere seslenirken felse­
fenin çapraşık ve gizemli dilini tercih ettiklerini yadsıyabi­
lir miyiz?
Klasik Hint kültüründe “bulutlan aralayan”, ruhani
dünyada “ağır basan” bilgelere “guru” ismi verilir. Günü­
müzde ise, fikirleri anlaşılmasa bile manevi otoriteleri her­
kes tarafından kabul edilen büyük düşünürler böyle ad­
landırılıyorlar. Bu kitabımda çağdaş “guru”lardan en ünlü
birkaçını tartışma konusu yaptım; felsefelerini, ana tema­
ları itibariyle, kendi ortamlan ve yaşantıları içinde değer­
lendirmeye çalıştım. Oysa, bunu yaparken asıl amacım
“felsefi” bir kitap yazmak, sözünü ettiğim filozofların daha
iyi tamnmalanna katkıda bulunmak değildi. Daha çok ki­
şisel tecrübemi değerlendirmek, tarih ve toplum bilimleri
çalışmalarımda felsefeyle nerede, nasıl ve hangi koşullarda
karşılaştığımı anlatmak istiyordum. Bu yüzden bu kita­
bım, bir bakıma, şimdiye kadar yazmış olduklarım arasın­
da en ‘kişisel1 olanı sayılabilir.
Eğer kişisel tecrübemin tamamen özgül olduğunu dü­
şünseydim belki de bunlan yazmayı yararlı bulmaz, bu
konuda harcadığım enerji)! tarih alanındaki çalışmalarıma
aktarmayı yeğlerdim. Fakat ele aldığım filozoflar öğretile­
rinde tarihe karşı belli ‘duruşları da savunuyorlar ve bu
‘duruşlar şimdiye kadar bilimsel olarak algılanmış tarih
anlayışlarının eleştirisi ya da revizyonu anlamına geliyor.
Biraz da bu yüzden, Fransız felsefesi, Türkiye’de felsefeyi
meslek olarak seçmiş olanlar dışında geniş bir aydın kitle­
sini de yakından ilgilendiriyor. Hatta bizlere Atlantik öte­
sinden gelen düşünce akımlan dahi çoğu kez Paris damga­
sını taşıyor. Oysa, bu durum şöyle bir sorunu da berabe­
rinde getiriyor: Ünlü filozoflar kolayca “guru”laştmlıyor
ve tezleri düşündürücü, telkin edici, fakat aynı zamanda
8
Giriş
sorgulanması gereken öneriler olarak değil de adeta kutsal
mesajlar gibi değerlendiriliyor.
Herkesi kapsamasa bile çok yaygın olduğu kuşkusuz
görünen bu zihniyetten artık uzaklaşmamız gerekmiyor
mu? Galiba gerçek düşünce özgürlüğü de burada başlıyor.
so
Felsefe insan ve toplumla ilgili disiplinler içinde en “ev­
rensel” boyutlu düşünce tarzı olarak bilinir. Aslında bu,
gerçekten de böyle midir?
Felsefenin evrenselci boyutunu elbette kimse yadsı­
yamaz; fakat bu disiplin de yer yer ulusal, hatta milliyetçi
öğeler de taşımıyor mu? Derrida, Heidegger’le ilgili ese­
rinde bu filozofu Nazilerle işbirliğine götüren ulusal öğe­
lerin (Alman dili ve bilimi, Alman kan ve toprak ilişkileri
vb.) felsefesini nasıl etkilediğini göstermemiş miydi?
Gadamer, “Alman felsefe geleneği”nden hareket eden biri­
sinin Fransız felsefesini anlamasının (veya bunun tersi­
nin) güçlüklerini ifade etmemiş miydi? Fransız düşünür­
lerinin ABD’de French Theory etiketi altında yaptıkları et­
ki, ne ölçüde Fransa’daki etkileriyle örtüşüyordu?2 Aynı
French Theory Türkiye’de nasıl anlaşılmış, ne gibi kültü­
rel bir işlev yüklenmiştir?3
Bu ulusal algılanma farklan dışında, söz konusu dü­
şünürlerin sınıfsal planda da farklı yankılar uyandırdıkla­
rını görüyoruz. Örneğin Sartre ve Foucault birbirlerini
burjuvazinin aleti olmakla suçlamadılar mı? Bu solcu dü­
şünürlerin Fransız işçi sınıfı üzerindeki etkileri ne olmuş­
2 Bu konuda François Cusset’nin Fransa'da da yankılar uyandırmış eseri için
bkz. French Theory, La Decouveue, Paris, 2003.
3 Türk düşüncesi ve felsefesi ile ilgili bu sorun ilginç bir araştırma konusu o-
labilir. Benim çalışmam Fransa’da uzun yıllar yaşamış ve Fransız felsefesini
içeriden anlamaya çalışmış bir Türk’ün tecrübesini temsil ediyor.
9