FAHREDDİN ER-RÂZÎ'DE AKIL-VAHİY MÜNASEBETİ Sabri BAĞCI YÜKSEK LİSANS TEZİ ...

184 Pages·2016·1.99 MB·Turkish

FAHREDDİN ER-RÂZÎ’DE AKIL-VAHİY MÜNASEBETİ
Sabri BAĞCI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Eskişehir-2016
FAHREDDİN ER-RÂZÎ’DE AKIL-VAHİY
MÜNASEBETİ

Sabri BAĞCI

TC
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü

Temel İslâm Bilimleri
(Kelâm) Anabilim Dalı
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Eskişehir
2016
TC
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne

Sabri Bağcı tarafından hazırlanan Fahreddin er-Râzî’de Akıl-Vahiy
Münasebeti başlıklı bu çalışma / / 2016 tarihinde Eskişehir Sosyal
Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin ilgili maddesi
uyarınca yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak, Jürimiz
tarafından Temel İslam Bilimleri Kelam Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS
TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Başkan:

Üye:

Üye:

Üye:
…../ …../ 2016

ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BELGESİ

Bu tezin/projenin Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın
Etiği Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir çalışma
olduğunu, çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu
aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma
kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu
kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalışmanın Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi tarafından kullanılan bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını
kabul ettiğimi ve hiçbir şekilde intihal içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu
beyana aykırı bir durumun saptanması halinde ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki
sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Sabri BAĞCI
İmzası
ÖZET

FAHREDDİN ER-RÂZÎ’DE AKIL-VAHİY
MÜNASEBETİ
Bağcı, Sabri
Yüksek Lisans 2016
Temel İslam Bilimleri Kelam
Ana Bilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Hüseyin Aydın

Bu tezde; Fahreddin er-Râzî’de Akıl-vahiy münasebeti ele alınmıştır.
Çalışmanın giriş kısmını takiben, tez üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde
kelâm ilminin ortaya çıkış sürecini değerlendirdik.
Birinci bölümde: Kelâm ekollerinden; Selefîyye, Mu’tezîle, Mâturîdîyye ve
Eş’arîyye ile ilgili bilgi verilmekle beraber, Eş’arîyye Mezhebi’nin tarihi sürecine
etki eden; Bâkıllânî, Cüveynî, Gazzâlî ve Fahreddin er-Râzî gibi âlimler hakkında,
özel başlık altında bilgi verdik.
İkinci kısımda ise; akıl ve vahiy ele alınarak sırasıyla; aklın mahiyeti, imkânı,
alanı ve değeri, akıl ve insan doğası, vahyin mahiyeti, vahyin imkânı, nübüvvetin
aklî ve naklî ispatı, vahyin alanı ve değeri ile ilgili konuları üzerinde durduk.
Üçüncü bölüm de akıl ve vahiy arasındaki münasebeti ikâdî açıdan ele
alarak, akıl ve İmân, aklın önceliği ve vahyin gerekliliği, nübüvvet ve vahiy, ahlâkî
açıdan akıl-vahiy münasebeti, hüsun ve kubhun ne olduğu, iyi ve kötünün objektifliği
meselesi, âmelî açıdan hüsun-kubuh, sosyolojik açıdan hüsun ve kubuh başlıkları
altında değerlendirmelerde bulunduk.

i
ABSTRACT
REASON-REVELATION RELATIONSHIP OF
FAKHR AL-DIN AR-RAZI

Bağcı, Sabri
Master Thesis 2016

Supervisor: Prof. Dr. Hüseyin Aydın

In this Thesis, Fakhr al-Din ar-Razi’s view regarding relationship of human
reasoning and Divine revelation has been investigated. The research, following the
introduction, comprises of three parts. In the Introduction is provided general
knowledge concerning the emergence of Kalam (Islamic Theology).
In the first part, along with identification of some Kalam Schools such as
Salafiyyah, Mu’tazilah, Maturidiyyah and Ash’ariyyah, the scholars who influenced
Ash’ariyyah School of Kalam have been introduced under specific headings of the
paper.
In the second part, after discussing reason and revelation, topics like essence
of intellect, its possibility, area and value; intellect and human nature, essence of
revelation and its likelihood; justification of prophet hood both rationally and
evidentially (naqli); domain and value of revelation have discussed in detail.
In the third part, in addition to the relationship between reason and revelation
the following domains; reason and faith, priority of reason and necessity of
revelation, prophet hood and revelation, relationship of reason and revelation from
ethical perspective, what good and evil are, the objectivity of good and evil, good
and evil from practical and sociological sides of belief are explained from theological
aspect.
ii
İÇİNDEKİLER
ÖZET………………………………………………………………………………….i
KISALTMALAR……………………………………………………………………..v
ÖNSÖZ………………………………………………………………………………iv
GİRİŞ…………………………………………………………………………………1

1. BÖLÜM
FAHREDDİN RÂZÎ ÖNCESİ KELÂMÎ EKOLLER
1.1. SELEFÎYYE………………………………………………………………….6
1.2. MU’TEZÎLE………………………………………………………………...10
1.3. MÂTURÎDÎYYE…………………………………………………………….17
1.4. EŞ’ARÎYYE………………………………………………………………...27
1.4.1. Bâkıllânî……………………………………………………………….37
1.4.2. Cüveynî………………………………………………………………..42
1.4.3. Gazzâlî…………………………………………………………………46
1.4.4. Fahreddin er-Râzî……………………………………………………...51

2. BÖLÜM
AKIL VE VAHİY
2.1.Akıl
2.1.1. Aklın Mahiyeti……………………………………………………………60
2.1.2. Aklın İmkânı……………………………………………………………...65
2.1.3. Aklî Bilginin Alanı ve Değeri……………………………………….........72
2.1.4. Akıl ve İnsan Doğası……………………………………………………...78

2.2.Vahiy
2.2.1.Vahyin Mahiyeti…………………………………………………………..84
2.2.2.Vahyin İmkânı……………………………………………………….........92
2.2.3. Nübüvvetin Aklî ve Naklî İspatı………………………………………...105
2.2.4. İhtiyaç ve Fayda Açısından Nübüvvet…………………………………..109
iii
3. BÖLÜM
AKIL VE VAHİY ARASINDAKİ MÜNASEBET

3.1. İtikâdî Açıdan Akıl -Vahiy ilişkisi
3.1.1. Akıl ve İmân……………………………………………………………115
3.1.2. Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği…………………………………..122
3.1.3. Nübüvvet ve Vahiy……………………………………………………..128

3.2. Ahlâkî Açıdan Akıl -Vahiy münasebeti
3.2.1. Hüsun ve Kubuh………………………………………………………..137
3.2.2. Hüsun ve Kubhun Objektifliği Meselesi…………………………..........144
3.2.3. Amelî Açıdan Hüsun-Kubuh…………………………………………...150
3.2.4. Sosyolojik Açıdan Hüsun-Kubuh………………………………………157

SONUÇ…………………………………………………………………………….163

BİBLOGRAFYA…………………………………………………………………. 168

iv
KISALTMALAR

a. g. e. : Adı geçen eser
b. : Bin, İbn
bk. : Bakınız
c. : Cilt
d. : Doğum
diğ. : Diğerleri
DEÜİFD : Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi
DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı
EÜİFD : Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
H. : Hicri
Hz. : Hazreti
m. : Miladi
MÜFV : Marmara Üniversitesi Fakültesi Vakfı
nşr. : Neşreden
ö. : Ölüm
r.a. : Radıyallahüanhü
s. : Sayfa
s. a. : Aleyhisselam
s.a.v : Sallallahü aleyhi ve selem
sy. : Sayı
TDV. : Türkiye Diyanet Vakfı
Terc. : Tercüme eden
thk. : Tahkik
tr. : Tarihsiz
v. : Vefatı
vb. : Ve benzeri, ve benzerleri
vd. : Ve diğerleri
Yay. : Yayınları, yayın

v
ÖNSÖZ

Fahreddin er-Râzî, İslâm âleminin yetiştirdiği ender şahsiyetlerden biridir.
Kelâm ilmindeki geniş bilgisiyle üne kavuşmuş olmakla beraber, aynı zamanda
büyük bir tefsir âlimi ve önemli bir filozoftur. Kelâm, tefsir, fıkıh usûlü ve mantık
gibi alanlarda, yapmış olduğu çalışmalarla birtakım yenilikler gerçekleştirmiştir.
Râzî’nin yapmış olduğu bu çalışmalar, kendinden sonra gelen âlimler tarafından da
benimsenmiştir. Asrına ve kendinden sonraki dönemlere de etki eden Râzî’nin, akıl
ve vahye bakışını ve bu bağlamda akıl ve vahiy arasındaki münasebeti, Onun bakış
açısıyla değerlendirmenin önemli olduğu kanaatiyle tezimizin konusunu “Fahreddin
Râzî’de Akıl ve Vahiy Münasebeti” olarak belirledik.
Râzî’de Akıl ve Vahiy Münasebetini incelerken, öncelikle akıl ve vahyi
müstakil olarak ele aldık, aynı zamanda akıl ve vahyin; mahiyeti, imkânı, alanı ve
değerlerini, ayrı ayrı değerlendirdikten sonra, itikâdî ve ahlâki açıdan akıl ve vahiy
arasındaki münasebetleri alt başlıklar altında değerlendirmeye çalıştık.
Çalışmamızın giriş bölümünde; Kelâm ilminin ortaya çıkış nedenlerini
değerlendirerek bir anlamda akıl ve vahyin mücadelesi sonucu, İslâm dünyasında
meydana gelen İlhâd hareketlerinin başlamasına ve Nübüvveti inkâr düşüncesine
genel anlamda yer verdik. Hz. Peygamber (s.a.v) sonrası meydana gelen fitne
olaylarının, kelâm ilminin ortaya çıkmasındaki etkilerine işaret ettik.
Birinci bölümde kelâm ekollerini tek tek ele alarak, mezheplerin akıl ve vahyi
değerlendiriş biçimlerini ele aldık. Mezheplerin görüşleri ve imâmları hakkında bilgi
vermeye çalıştık. Özellikle tez çalışmamızda ana konu karakteri olan, Fahreddin er-
Râzî’nin, Eş’arî mezhebine mensup olmasından mütevellit, Eş’arî mezhebi başlığı
altında mezhebin önde gelen imâmları; Bâkıllânî, Cüveynî, Gazzâlî ve Fahreddin er-
Râzî’nin hayatları, ilmi geçmişleri ve akıl ve vahiyle ilgili görüşlerine yer verdik.
İkinci bölümde ise, Hz. Peygamber sonrası süreçte, akıl ve vahiy arasındaki
öncelik ve sonralıkla ilgili tartışma konularına değindik. Aklın mahiyeti, aklın
imkânı, aklın alanı ve değeri, akıl ve insan doğası konularına öncelikli olarak
değindik. Akıl konusunu inceledikten sonra; vahyin mahiyeti, vahyin imkânı,
nübüvvetin aklî ve naklî ispatı ve vahyi bilginin alanı ve değerini inceledik.
vi