Een jaar als (g)een ander

344 Pages·2003·1.44 MB·German

by  Hemmerechts Kristien

EEN JAAR ALS (G)EEN ANDER
Een jaar
als(g)een ander
DAGBOEK: 5 FEBRUARI 2001 – 15 FEBRUARI 2002
Uitgeverij Atlas – Amsterdam/Antwerpen
© 2003 Wit Zand bvba
Omslagontwerp: Marjo Starink
Omslagillustratie: Jeannine Govaers
Foto auteur: Bert Nienhuis
ISBN 9789045015507
D/2003/0108/509
NUR 301
www.boekenwereld.com
PROLOOG
Ik werd geboren op 27 augustus 1955 rond acht uur in de ochtend in een
ziekenhuis in het centrum van Brussel als het derde kind van Karel
Hemmerechts en Liliane Verhaeghe. Mijn vader was net nog geen dertig, mijn
moeder zevenentwintig. Het St. Jan-ziekenhuis ligt in de Broekstraat, rue du
Marais in het Frans, zodat er geen twijfel over kan bestaan dat die ‘broek’
dezelfde is als die die in de naam van de hoofdstad schuilgaat – Broekzele,
Bruxelles – en moeras betekent. Hét broek, dus. Ook nu woon ik op drooggelegd
drasland, zodat ik me soms afvraag of die geboorteplek me daartoe heeft
voorbestemd. De eerste geuren die een mens opsnuift, de eerste kleuren,
geluiden en smaken zijn bepalend, waarom dan niet de zuur-en
vochtigheidsgraad van het land dat diep onder de kelders van het ziekenhuis
verborgen lag?
De bevalling verliep niet voorspoedig en er werd zelfs voor het leven van mij
en mijn moeder gevreesd. Uiteindelijk werd ik door een kordate gynaecoloog
met een forcepstang uit mijn moeder gesleurd. Altijd heb ik te horen gekregen
dat ik mijn leven aan zijn doortastendheid te danken heb, waardoor het me soms
toescheen dat ik twee vaders had, ook al omdat de gynaecoloog mijn vader
wegstuurde om in alle rust zijn werk te kunnen doen. Over wat er in die angstige
uren in hem omging heeft mijn vader mij nooit iets gezegd. Wanneer mijn
geboorte ter sprake kwam, voerde mijn moeder het woord. Mannen hadden
daarover weinig te melden, vond ze. Die moeilijke bevalling heeft ongetwijfeld
een rol in de beslissing van mijn ouders gespeeld om na mij geen kind meer te
nemen.
Mijn ouders wilden mij Kristien noemen, maar de ambtenaar van de
burgerlijke stand weigerde die Vlaamse K in zijn register op te nemen en maakte
er Christien van. Mijn moeder zou hem vast tot inkeer hebben gebracht, maar zij
lag nog in het ziekenhuis, en mijn vader legde zich gelaten bij het
onvermijdelijke neer. Zijn eerste dochter, Veerle, was onder ambtelijke dwang
een Veronika geworden, zodat deze ingreep verwaarloosbaar leek. Maar hij
betrof natuurlijk wel mijn initiaal. Kristien werd Kiki, Aki, Kikus, Kiks, maar
altijd met een K. Tenzij op officiële documenten. Niet K. maar C. Hemmerechts.
Niet helemaal gerust op mijn levensvatbaarheid namen mijn ouders het zekere
voor het onzekere en lieten mij die eerste week nog in de kapel van het
ziekenhuis dopen.
Mijn moeder was dol op mij. Ik was haar jongste, haar lieveling, en zoals dat
vaak gaat werden de opvoedkundige principes overboord gegooid. Ik was het
meisje met de ronde ‘kop’, het lachebekje dat zo sprekend op haar vader leek.
Dikwijls werd ik ‘onze jongen’ genoemd om redenen die niemand nog kan
achterhalen, maar die allemaal te maken hadden met de algehele verrukking over
mijn verschijning in het gezin. Ook mijn broer, Herwig, raakte op het nieuwe
zusje niet uitgekeken. Hij was vier, twee keer zo oud als onze zus Veerle, die als
enige tegen mijn komst protest aantekende: ze sleurde een short van mijn vader
uit de wasmand en verstopte hem in de tuin.
Kort na mijn zesde verjaardag werd mijn moeder gevraagd om Latijn te geven
in de pas opgerichte Oude Humaniora bij ons in de buurt. Mijn vader werkte bij
de omroep. Wij woonden in een rijhuis in Strombeek-Bever, met een tuin en drie
slaapkamers, één voor mijn ouders, één voor mijn broer, en één voor mijn zus en
mij. Mijn zus en ik gingen naar de school waar mijn moeder lesgaf, mijn broer
zat op school in de stad. Als je bij ons de straat uit liep en het kruispunt overstak,
bevond je je op Brussels grondgebied. Stak je de straat een tweede keer over, dan
stond je in Koningslo-Vilvoorde. Geen drielandenpunt maar een
driegemeentenpunt. Telkens als wij naar het centrum van de stad reden, kwamen
we voorbij het koninklijk paleis. Wapperde de vlag op het dak, dan was de
koning thuis.
In 1977 kwam aan de spreekwoordelijke vette jaren een einde: in het najaar
werd mijn zus opgenomen in een psychiatrische inrichting, en het jaar daarop
kreeg mijn vader een hartaanval. Maar 1977 was ook het jaar waarin ik mijn
eerste man, Stephen – Steve – Smith, leerde kennen. Onze dochter, Katherine
Anne, werd op zaterdag 14 maart 1981 in datzelfde St. Jan-ziekenhuis geboren.
De gynaecoloog die jaren eerder mijn leven en dat van mijn moeder had gered,
haalde opnieuw zijn forcepstang te voorschijn, dit keer om Kathy uit mijn lijf te
dwingen. Ik maakte hem op het merkwaardige toeval attent dat uitgerekend hij
die zaterdag weekenddienst had, waarop hij toegaf zich een beetje haar
grootvader te voelen.
Kathy’s broertjes, Benjamin Karel en Robert Jan, werden in Leuven geboren,
maar hun was een erg kort leven beschoren. Mijn broer heeft een zoon, die in
datzelfde St. Jan-ziekenhuis werd geboren, hoewel hij door een andere
gynaecoloog is gehaald. Mijn zus heeft geen kinderen. Sinds enkele jaren weten
we hoe haar ziekte officieel heet: schizofrenie. Mijn zus en ik hebben allebei
gedaan wat onze ouders ondenkbaar zouden achten: we zijn bij onze eerste man
weggegaan en hertrouwd. Mijn tweede man, Herman de Coninck, stierf in mei
1997, waardoor ik weduwe werd. Ik bleef in zijn huis wonen, het huis waar zijn
kinderen, Tomas en Laura, zijn opgegroeid.
Míjn ouderlijk huis is onlangs verkocht en mijn ouders wonen nu in een
appartement in dezelfde buurt. Mijn vader zou niet kunnen aarden weg van
Grimbergen, en meer bepaald van Hellebeek, waar zijn ouders hun boerderij
hadden. Ik heb als enige Brabant verlaten om in het ‘verre’ Antwerpen te gaan
wonen. Nochtans is mijn vaders geboortestreek onherkenbaar veranderd. Er zijn
wegen doorgetrokken en huizen gebouwd. De holle wegen, velden,
boomgaarden en veldwegjes waar ook ik als kind heb rondgezworven, liggen
begraven onder asfalt en beton. Wie de Brusselse ring richting Gent via afrit 7
verlaat, rijdt over mijn vaders ouderlijk erf, een speling van het lot die mij tot het
schrijven van Een zuil van zout heeft geïnspireerd. Als ik met mijn vriend, Bart
Castelein, in zijn geliefde Westhoek rondrijd, lijkt het soms of ik in een
teletijdmachine naar mijn kindertijd word gevoerd. Plotseling is het allemaal
terug: de zongerijpte gewassen op de velden, de klaprozen en korenbloemen, de
halmen die wiegen in de wind, de kronkelende veldwegjes, het lome vee, de
mensen op stoelen voor hun huizen. Want ja, in mijn jeugd was het altijd zomer.
En iedere dag koesterde ons de zon.
Er lopen in dit dagboek uiteraard heel wat meer mensen rond. Van sommigen
lijkt het absurd hun achternaam te vermelden, zelfs wanneer die bekendheid
geniet, zoals geldt voor de redactieleden van het voormalige Nieuw
Wereldtijdschrift, Frank Albers, Benno Barnard, Bernard Dewulf, Piet Piryns,
Mark Schaevers en Paul de Wispelaere, of voor de Britse schrijver Blake
Morrison, voor mijn uitgever Emile Brugman, voor de Franstalige Belgische
schrijver Jean-Luc Outers, de dichter Leonard Nolens, de schrijfster Anna
Enquist/Christa Witlund, de regisseur Heddy Honigmann.
Na lang wikken en wegen heb ik besloten vrienden en vriendinnen niet te
identificeren. In mijn leven dragen ze een voornaam en doet hun officiële functie
er eigenlijk weinig toe. De enkele keren dat dit wel het geval bleek te zijn, heb ik
een korte verduidelijking tussen vierkante haken geplaatst. Tussen zulke haken
zijn ook de sporadische, erg vrije en beknopte vertalingen van Engelse, Franse
en Duitse citaten terechtgekomen, en – een enkele keer – de Nederlandse variant
van een Vlaamse uitdrukking.
Ten slotte is het handig om weten dat VN voor Vrij Nederland staat, DM voor
De Morgen, DS voor De Standaard, DSM voor De Standaard Magazine, NWT
voor Nieuw Wereldtijdschrift, SdL voor Standaard der Letteren, KUB voor
Katholieke Universiteit Brussel, KUL voor Katholieke Universiteit Leuven,
RUG voor Rijksuniversiteit Gent – vandaag eigenlijk gewoon Universiteit Gent
–, NPS voor Nederlandse Programma Stichting, studio voor Herman Teirlinck
Instituut Toneelklas Studio, Dora voor Herman Teirlinck Instituut Toneelklas
Dora van der Groen. De afkortingen ‘maw’ voor ‘met andere woorden’, ‘ivm’
voor ‘in verband met’, ‘ipv’ voor ‘in plaats van’, ‘oa’ voor ‘onder andere’ en
‘nav’ voor ‘naar aanleiding van’ worden veelvuldig gebruikt.
5/2
Vandaag aan de studenten van Teirlinck hun schrijfopdrachten staan uitleggen.
Opdracht één: Hou het hele semester een dagboek bij. Onderwerp jezelf aan de
discipline om iedere dag bijvoorbeeld dertig minuten te schrijven. Geef jezelf de
ruimte om te ontdekken wat er gebeurt. Thuisgekomen en me afgevraagd of ik
mezelf een opdracht had staan opleggen. De opdracht waarvoor Herman altijd
plannen maakte. Zijn jaar 2000 in dagboek. Hij wilde dat jaar 2000 dus halen.
Diepe rust daalde over mij neer. Zou het allemaal aan mijn dagboek
toevertrouwen. Geduldig papier. En ook in mijn hoofd, zoals in dat van Herman,
meteen de gedachte aan publicatie.
Woorden schieten sneller in mijn hoofd dan dat ze op papier terechtkomen. Het
dagboek dat ik ‘denk’ is veel uitgebreider dan het dagboek dat ik schrijf.
Vanwaar die censuur? En wat is die censuur?
Morgen eten met Mark (Schaevers). Hem vragen of wat ik schrijf waarde heeft.
Heb ik talent of heb ik er geen? Alsof Mark ‘nee’ zou antwoorden. ‘Nee,
Kristien, je hebt geen talent.’ Toch behoefte aan het gesprek gewoon omwille
van het gesprek. Ook een beetje Mark als stand-in voor Herman. Raad aan hem
vragen nu Herman die niet meer kan geven.
Daarnet onwennig bij studenten die na de les kwamen kletsen. Zoals altijd snel
verdwenen. Nergens gaan buurten. Ook niet bij Marc, die nochtans altijd erg lief
is. Als iedereen zo lief als Marc Debisschop was, zouden er geen depressies
bestaan.
Mogen er in een dagboek kutzinnen staan, ik bedoel in een dagboek dat je
misschien zult publiceren?
Straks lezing Liedekerke. Fucking Liedekerke. Douche en tanden poetsen. Dan
auto in.
En kan ik het dan allemaal niet bij Bart kwijt? Nee dus. En ook niet bij Frank e-
mailsgewijs. Het dagboek is er om bij hen sterk en evenwichtig te zijn. Look at
me. Smiling me.
Twee huilende studenten (niet vanwege mijn les; tranen die ze uit een eerdere les
hadden meegebracht). ‘Ze breken u hier altijd af.’ Tegen wie zegt ge het.
CC Liedekerke. Er moesten stoelen worden bijgezet! Laag plafond. Geen
microfoon. Hard labeur om mensen te grijpen. Betwijfel of ik ze gegrepen heb.
Altijd hopeloos in Vlaanderen. Nederlanders heb je zo, Vlamingen
daarentegen…
‘Mag ik u iets zeggen, mevrouw? Ik heb nog niets van u gelezen, ik heb nog
nooit nen boek van u gekocht en gelezen, alles wat ik van u gelezen heb is dat
stuk over Finland. Mag ik u eens iets zeggen, mevrouw? Ik begreep dat niet. Hoe
kan een gerenommeerde schrijfster zo over Finland schrijven? U hebt Finland
precies niet graag! Wanneer was u daar? Augustus? Dan hebben wij elkaar net
gemist. Hoe u over de fauna schrijft, bijvoorbeeld.’ – ‘De fauna?’ – ‘De sauna.’ –
‘O, de sauna. Maar vond u het slecht geschreven?’ – ‘Dat weet ik niet. Dat zal
literair wel in orde zijn, daar weet ik niets van. Maar zo’n fantastisch land als
Finland. U vond het precies niet fantastisch?’
‘Vijfenveertig jaar bent u? Wel, ik zal u eens iets zeggen. U ziet er goed uit voor
vijfenveertig jaar. Maar u spreekt nogal Ollands, hé. Bent u een Ollandse?’
‘Ik zal u een titel geven voor nen boek. “Vijftig. Het begin van de vriendschap