Download PDF van tekst

50 Pages·2015·0.35 MB·Dutch

by  Willem Oltmans

Het dagboek als Camera Obscura
Willem Oltmans
bron
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura.IndenToren,z.p.[Baarn]1988
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/oltm003dagb01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
4
Voormijnouders
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
5
Inleiding
Mensenkunnenveel.Wetenschappelijkeentechnischekenniszijntotfantastische
hoogtengestegen.Babieskomeninbuizentotleven.Vitaleorganenwordenals
autoonderdelenvervangen.Anti-stoffenwordengekweektommicrobentebestrijden.
Laborantenexperimenterenmeterfelijkeorganen.Mensleuteltaanplanten.Dieren
wordensteedsmeertotgebruiksvoorwerpenverlaagd.Debeschermendeozon-laag
wordtgeruïneerd.Pool-ijssmeltvroegtijdig.Zureregenvernieltdebossen.
Onbezonnenvandalenkappendevoorhetleefmilieunoodzakelijketropische
regenwouden.Oceanenfungerenalsmestvaalt.Zelfsbinnenzeeënwordentot
dump-plaatsenvannucléaireafvalgedegradeerd.Vergiftigkwikverschijntinoesters
enmosselen.De‘fall-out’vanChernobylmaaktehetafslachtenvanrendierenin
LaplandenschapeninWalesnoodzakelijk.Radio-actievespinaziewerdmassaal
vernietigd.SriLankaretourneerdeEuropesemelkpoeder.Vrijwelongemerktraken
wemetzijnallensteedsgestoorderenverkerenhierdoorinsteedsgrotergevaar.
Desleuteltothetvoorkomenvaneenfataleondergangligtinonshoofd,nergens
anders.OntwerpenvoorbemanderaketvluchtennaarMarsprijkenopdetekentafels
vandehemel-ingenieurs,terwijlwetenschappelijkonderzoeknaarderuimteonder
onzeschedelnauwelijksaandachtkrijgt.Reedsjarengeledenwaarschuwdede
psychiaterC.G.Jung,dathettechnischkunnendemensheidsteedsmeerineen
worggreepkreegenwedaarbezigwarenonzeziel(psyche)vooraltijdteverliezen.
Derageronddeelectronicadreigthetbreinnogmeernaardeachtergrondteschuiven.
Zelfsdemeesteenvoudigehersenfunctie'salshetmakenvanberekeningenworden
door‘idiotssavants’overgenomen.RobertYastrow,directeurvanNASA's
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
6
GoddardSpaceInstitutezeimeteverwachten,datcomputersindetoekomstmeer
zoudenkunnenenslimmerzoudenzijndanmensen.‘Mind’-wetenschappenzijn
vooralsnoglichtjarenachteropmilitaireenindustriëleresearch.Terwijljuist
onderzoeknaarhetmentaalfunctionerenvanmensennooiteerdervanzulkeenvitaal
levensbelanggeweestisalsnuweschijnbaaralleskunnen.
Eendagboekbeschrijftdebelevingswereldvanéénziel.Menvindterdemeest
accurateweergavevanwateenindividubeweegtinterug.Uitpersoonlijkenotitie's
kunnenweleringtrekkentenaanzienvanhetverbeterenvanhetmanagementvan
onsbreinenonsleven.Hoenauwkeurigerweonsherinneren,hoeeffectieverwe
voordetoekomstkunnenplannen.Eenpsycho-biografiekàneenmethodeaanreiken,
dieonsdenkeneenmeerrealistischestructuurgeeft.Aandehandvanmeerwaarheid
omtrenthetverledenwordtdewerkelijkheidbeterhanteerbaar,zodatonze
belevingswereldzichnietvoortdurendverliestinfantasieenonwerkelijkheid.Maar
altedikwijlswordtereenwereldgeprojecteerd,dieernooitisgeweestennooitzal
zijn.Aandelopendebandwordenwaanbeeldengeconstrueerd,waardoordikwijls
eenlevenlangwordtgedachtengehandeldaandehandvanonwareengefantaseerde
uitgangspunten.Wekunnenvanonzeaantekeningenlerenwaarheidenrealiteitals
pragmatischeoptiesaanonsdenkentoetevoegen.Wanthoedikwijlsdruktnietde
overbagagevaneenverwardentumultueusverledenloodzwaaropde‘mind’,die
hethedenmoetverwerken?Hoedikwijlswordtbesluitvormingdooronwareen
getroubleerdeherinneringenverwardenvertekend?Eendagboekfunctioneert
hogermatecorrigerendenzaldeopholgeslagenverbeeldingtotdewerkelijkheid
kunnenterugroepen.
DezezomereninhetnajaaropreisinSuriname,Frans-GuyanaenZuid-Afrika
hebikhetnutvanhettrouwbijhoudenvaneenlevens-cahierproberenteanalyseren.
Ikweetuitervaringdatdagelijksenotitieseenonmisbarebijdragevormenbijhet
onderzoeknaarmeerwaarheidenwerkelijkheidbijhethanterenvande‘eigen-Ik.’
Amnesiaschijntonslottezijn.Of,zoalsSantayanaheteensformuleerde,‘Bynot
rememberingthepast,wearecondemnedto
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
7
repeatit.’
Totenmet1987hebikzestienjaarnaarMoskouopenneergereisdenmeende
enigepassagesaanhetGorbachevisme,datdewereld,enhaar‘minds’,indegreep
schijnttehouden,temoetenwijden.HetMarxisme-Leninismesluiptopdetenen
naareenwerkzameeconomie,of,zoalsdeLondon‘Economist’hetuitdrukte,de
privatiseringvanMarxisbegonnen.HoeschakeltmenovervanprimitiefStalinisme
opeen‘flirtation’metkapitalisme?Nàalhetspectaculairrampzaligeadvies,datde
afgelopenzeventigjaarvanuithetKremlinnaarAzië,AfrikaenLatijns-Amerikais
uitgewaaierdisthansdandemanvan‘aggiornamento’inMoskouopgestaan,diede
‘nieuweMarxistischemens’-welkenetzominalsdenieuwe‘communistischemind’
ooittotstandisgekomen-weerzoumoetenproberenteontmantelen.In
psycho-historischetermenvertegenwoordigtMikhailGorbachevdenieuwsteSovjet
‘groeps-fantasie’.Naarhemwordtuitgezien,inhetduelmetWashington,het
Pentagon,deC.I.A.enWallStreet,omdegedegenereerdeMarxistisch-Leninistische
revolutiemiddelseennieuwerevolutietesauveren.‘Thegroup-trance,’schreefde
psychohistoricusLloyddeMauseeens,‘containsallprimaryprocessattributesof
individualdelusionalthinking,usingmanymechanismsofwhattheMelanie
Kleinianschoolcallstheparanoid-schizoidposition,butwiththeillogicalthinking
confirmedevenfurtherbygroupconsensus.’Lloyd,sedertjareneenpersoonlijk
vriend,vanwieikveelleerdeindezesector,beslootmet:‘Thisiswhygroupcraziness
issomuchmorepowerful-andlessstudied-thanindividualcraziness.’
SeaPoint,Kaapstad,December1987.
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
9
‘C'étaitsonâmequej'aimais:et,cetteâme,jen'ycroyaispas.
‘Jenecroispasàl'âmeséparéeducorps.Jecroisque,corpsetl'âme,c'estmême
chose,etque,lorsquelavieducorpsn'estpluslà,c'enestfaitdesduexàlafois...
Jecroisàleurinévitabledépendence.Alorsjepeuxbiendirequel'âmeseule
m'importe:maisellenepeutseproduireetsemanifester,queparlecorps.Etc'est
parcelui-ci,endépitdetoutmysticisme,quedevientpossibletoutemanifestation
del'amour.’1.
1. ‘Journal:1939-1949’,BibliothèquedelaPleiade,1e15Mai1949,page337.
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
11
[Het dagboek als Camera Obscura]
Alicewaservanovertuigd,daterindewereldachterhaar‘looking-glass’ookinde
toekomstkonwordenherinnerd.Dekoninginzoueengilgevenvóórzijdaadwerkelijk
indevingerwerdgeprikt.Kabouters,dienietinLewisCarroll'ssprookjeslandleven,
zijnopderealiteitaangewezen.Wijblikkenalléénterug,waarbijweonsamperde
beslissenderol,die‘zichherinneren’eenlevenlangspeelt,bewustzijn.
WilliamBradburyomschreefhetgeheugenals‘demeestessentiëlefunctie’van
dehersenen.2. Wanneerweonsnietszoudenkunnenherinnerenzoudenwegeen
‘eigen-Ik’kennen.Zonderervaringentekunnenopbergenenlaterweertevoorschijn
halen,zoudenweonzeeigenlevensgeschiedenisnietkennen.EenEgoiszonderdie
wonderlijkemachinerieinonshoofdonbestaanbaar.Onzedenkwereldbestaatbijde
gratievanhetgeheugen,terwijlditorgaanvanhetcentralezenuwstelselnujuist
beruchtisomzijnonbetrouwbaarheid,metallerampzaligegevolgen,dieditmet
zichmeebrengt.
Eendagboekvertelteenleven.Hetzal,wanneerhetconsciëntieusen
gedisciplineerdwerdbijgehouden,eenauthentiekeweergavezijnvandepermanente
dialoogmetonzeinnerlijkestem.Vanafhetontwakenvanonsdenkenzijnwein
discussiemetonsZelf.Eenlevens-cahierverhaaltdeIk-conversatiemetdezeeerste
enmeestintiemelevenspartner.
Eendagboeksteltonsinstaatomnaarwaarheidteonthouden.Deschrijverkan
ervaringensteedstoetsenaandewerkelijkheidvantoen.Fantasieenrealiteitzijn
zonneklaarvanelkaartescheiden.Mensenontlenennamelijkeenleven
2. ‘TheMysteryofMemory’,Lifemagazine,November12,1971,pages66-76.
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
12
langonwareherinneringenaaneenkrakkemikkigfunctionerendgeheugen.Intussen
levenzijmetdeillusieabsoluutzekertewetenhoehetwerkelijkisgeweestendenken
enhandelenopbasisvanvalsepremissen.DepsycholoogDanielGolemanschreef
eens,‘Wetenschappelijkonderzoeknaarpersoonlijkeherinneringenheeftaangetoond,
hoezichherinnerenwordtbeïnvloeddoorkrachten,dieeroplosfantaseren,die
vervalsenensomsbeeldenuitwissen,diejuistonlosmakelijkmetdepsychezijn
verbonden.’3.
Denken,laatstaandenkenoveronszelf,envervolgensbesluitenaandehandvan
onwareinformatie,brengtonsvoortdurendverdervanhuis.Hoewetenwezozeker,
watweveronderstellenabsoluutzekerteweten?Wegaanbovendienopmeningen
vananderenaf,diedikwijlsnietwordengecontroleerd,ofwaarbijweonsnietineen
positiebevindenomdewaarheidervannategaan.Watmediaendetelevisie
voorschotelenwordtmaaraltedikwijlsalswáárgeregistreerd.Ergenszekervanzijn
zoudeuitkomstmoetenzijnvaneenobjectiefonderzoeknaardewerkelijkegang
vanzakenindewerkelijkewereld.Inplaatsdaarvan,wordteralsvanzelfsprekend
vanuitgegaan,datookdooranderenmetovertuigingverkondigdemeningengebaseerd
zijnopnuchterdenken.Indepraktijkgebeurtnietsvanditalles.Aandelopende
bandwordenwemisleidenmisleidenweonszelfmetverzinselsenemotionele
drogredenen,waardoorwezekertendeleovereenpakketmeningengaanbeschikken,
diegeheelofgedeeltelijkonwaarzijn.
Kennisisalléénwaarachtigekennis,wanneer‘zeker-weten’opdewereldende
werkelijkheid,zoalsdezezijn,isafgestemd(Kant,Popper).Derelatieindepsyche
tussenrealiteitenwetenisdanookvaneminentbelang.IkontdekteditinIndonesië
(1956-1957)toenikpasenkelejarenjournalistwas.IncontactenmetIndonesiërs
deedikvooreensenvooraltijddeervaringopomnooitmeeraftegaanopin
koorzangverkondigdemeerderheids-oordelenvandepolitiekofdemediathuis.Nà
watikinJakartabeleefdezou
3. ‘Inmemory,peoplere-createtheirlivestosuittheirimagesofthepresent,’‘TheNewYork
Times,’‘ScienceSection’,June23,1987,pageC-1.
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
13
ikmijvoortaanuitsluitendlatenleidendooreigenwaarnemingmeteenextra
toegevoegdmechanismeomopmijnhoedetezijnvoormogelijkevooroordelen,die
ikvanelderszoukunnenhebbenmeegenomen.
EenmeningoverdepolitiekehaalbaarheidvanhetdoorJosephLunsendeKamer
gevoerdeNieuw-Guineabeleid,zoualléénverantwoordzijngeweest,indienmen
zichinDenHaaggrondigzouhebbengeoriënteerdoverdeontwikkelingenin
Indonesiëenhetdenkenvandetegenpartij.Ditgebeurdedusniet.Naaronzein
JakartagestationeerdediplomatenwerdnietgeluisterdenwanneerMinisterLuns
Indonesiërsontmoette,verkondigdehijluidzijnmeningzonderteluisterennaarwat
zijhaddentevertellen.Ikben,daarentegen,éénjaarlanginIndonesiëgaanwonen,
leerdePresidentSukarnoendiensnaastemedewerkersuitstekendkennenenbevond
mijsedert1957ineenpositieommetkennisvanzakeneengefundeerdoordeelte
kunnenhebben.Ikverkondigde,datdeNieuw-GuineapolitiekvanLunshaar
faillissementtegemoetging.Ditwasgeenbijzondereverdienste.Hetwasslechtseen
logischekonklusienàhetverkennendedenkwerk,zoalshetdejournalistbetaamt,te
hebbenafgerond.Vijfjaarlaterzoudevoorspellingwordenbevestigd,metde
onvoorwaardelijkeoverdrachtvandePapoea'saanSukarno.
TenaanzienvanhetconflictSuriname-Nederlanddreigtietsdergelijkstegebeuren.
InplaatsvandatHaagsebesluitvormerszichaandeanderezijdevandeperimeter
terdegeinformeren,inbegrepennaardewaretoedrachtvande15moordenin
December1982,wordteropemotionelegrondenoplosgeoordeeldenabusievelijk
vanuitgegaan,datdatgenewatmenzozekerweetvoor100procentwááris.Ikheb
mijnlesinIndonesiëgrondiggeleerd.Sedert1983hebikmijterplekkeeeneigen
oordeeloverhetSurinaamsevraagstukaangemetenenCommandantDesiBouterse
eneenaantalvandiensnaastemedewerkersuitstekendlerenkennen.Indegrond
vandezaakzijnzijvriendenvanNederland,maardatwilmeninDenHaagniet
publiekelijkerkennenomnietmetdeongeïnformeerdeemotionelewan-meningen
vanhetgrotepubliekinbotsingtekomen.Mengeefterdevoorkeuraanrondte
darrenineenpoelvan
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura
14
aberratiesenwaandenkbeelden.Intussengaanhierdoor,alsinIndonesië,bandenmet
Suriname,diein300jaarwerdenopgebouwd,voorgoedverloren.Bijherhaling,
ookoptelevisie,wordtmijgevraagd,hoeikhetarrangeerdebijSukarnoofBouterse
binnentekomen.Hetantwoordiseenvoudig.Ikgeloofàpriorigeenwoord,wat
NederlandsepoliticioverSurinameuitkramen,nocheenletterindemedia,nochéén
uitzendingvanRadioNederlandWereldomroep,4.overwatzichinSurinameafspeelt.
Danbeginje,wanneerjenaarParamariboreistmeteenschoneleienloopjegerede
kanseenrealistischekijkopdesituatietekrijgen.Deezelsthuiszienjedanalseen
soortcollaborateurmetSukarnoofBouterse,maardatiseenanderemisvattingdie
zich,gegevendatermeertijdverstrijkt,vanzelfcorrigeert.
De‘mind’heeftdenegatieveneigingomzichafteschermenvoorinformatie,die
instrijdismetreedsgevormdemeningenenovertuigingen,omniettesprekenvan
de‘communisopinio’vanhetgrotepubliek.InAmerikawordtditafweer-mechanisme
omschrevenals‘dimmingawareness.’Eenandereterm,ontworpendoordepsychiater,
RobertjayLifton,is‘psychicnumbing,’eenvormvanpsychischmurwworden.De
moordopJ.F.K.zetteAmerikanogopzijnkop.BijhetdoodschietenvanRobert
KennedyenMartinLutherKingwasdedeiningalaanzienlijkmeergeluwd.Men
wasaanmoord-aanslagenoppolitiekeleidersgewendgeraakt.Mentale
afweermechanismenscheppen‘blindspots’indepsyche.Menzouookkunnen
zeggen,dathetverslappenvandeoorspronkelijkeemotieseenzonevangeblokkeerde
enverminderdeaandachtvoordewerkelijkheidcreëren.Chernobylveroorzaakte
mildepaniek.Devolgenderampmeteenatoom-centralezalminderophefdoen
ontstaan.
‘Dimmingawareness’en‘psychicnumbing’leidenmedetotstuurlooszelf-bedrog.
Desillusionairebeeldenoverderealiteitvormeninhetbreineensetemotionele
fabels,die
4. ZonderditmetmijteverifiërenzonddeWereldomroepeinde1987naarZuid-Afrikauit,
‘Oltmans,diethansindatlandwoont,’IkwoonindeV.S.,dusweetmetzekerheid,datde
herenvandeW.O.onzinverkopen.
WillemOltmans,HetdagboekalsCameraObscura