Doktora Tezi RUKEN ALP TÜRK EDEBİYATI BÖLÜMÜ İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi ...

231 Pages·2012·1.07 MB·English

Doktora Tezi

TÜRKÇE ŞİİRDE “KADIN” ŞAİRLERİN POETİKALARININ
KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ

RUKEN ALP

TÜRK EDEBİYATI BÖLÜMÜ
İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi,
Ankara, Kasım 2012
Seyit Alp’e
İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi
Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü

TÜRKÇE ŞİİRDE “KADIN” ŞAİRLERİN POETİKALARININ
KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ

RUKEN ALP

Türk Edebiyatı Disiplininde Doktora Derecesi Kazanma
Yükümlülüklerinin Parçasıdır

TÜRK EDEBİYATI BÖLÜMÜ
Bilkent Üniversitesi, Ankara

Kasım 2012
Onay
ÖZET
TÜRKÇE ŞİİRDE “KADIN” ŞAİRLERİN POETİKALARININ
KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ

ALP, RUKEN

Doktora, Türk Edebiyatı Bölümü,

Tez Danışmanı: Prof. Talât S. Halman

Kasım 2012

Türkçe edebiyatta şiir üzerine yapılan eleştirel çalışmalar oldukça
yetersizdir. Şiire eleştirel düzlemde gereken değerin verilmemesi, söz konusu
“kadın” şairler olduğunda daha da dikkat çekici bir hâl alır. Edebiyatta ve
edebiyat eleştirisinde hâkim erkek egemen yapı ile “kadın” şair olarak
kategorize edilerek ilk ayrımcı yaklaşımla söylem düzleminde karşılaşan
“kadın” şairlerin şiirlerine yönelik eleştirel değerlendirmelerde ciddi sorunlarla
karşılaşılır. “Kadın” şairlerin şiirleri üzerine yapılan çalışmalar çoğunlukla
onların öz yaşam öykülerine odaklanmakta ve edebî eleştirinin gereklerini
yerine getirmeden yapılan yorumlarla sınırlı kalmaktadır. “Kadın” şairlerin
eserlerine yönelik eleştirel yaklaşımların belirli klişelerin ötesine geçememesi,
böylece şiirlerin “kadın”lık ve “kadın duyarlığı” gibi izleklerle sınırlandırılarak
okunması da bir başka önemli soruna işaret eder. “Kadın” şairlerin şiirleri
“kadın duyarlığı”, annelik gibi kadın deneyimlerinin şiirlerdeki yansımaları
üzerinden anlamlandırılmaya çalışılmakta ve şairler sahiplenilerek “kadın”
olmalarına rağmen yazmalarının desteklenmesi düzeyinde kalmaktadır. Bu
durum şiir eleştirisinde önemli bir boşluk yaratmaktadır.
Bu tezde Türkçe edebiyat eleştirisindeki yetersizliğin “kadın” şairler
bağlamında giderilmesi ve “kadın” şairlerin “şiirleri”nin edebiyatın kendi
araçlarıyla incelenerek poetik açıdan değerlendirilmesi hedeflenmektedir.
Şiirlerin analizinden ziyade, şairlerin öz yaşam öykülerine, kadın olmalarına
“rağmen” edebiyatta varlık göstermelerine odaklanıp, Batı merkezli kuramları;
toplumsal ve tarihsel koşulları göz ardı ederek Türkiye edebiyatına kadın yazını
bağlamında uyarlama uğraşındaki yaklaşımların yarattığı sorunların giderilmesi
de tezin öncelikli amaçları arasındadır. Ayrı bir alan olarak kategorize edilen
“kadın” şairlerin poetikaları, şiirlerindeki izlekler üzerinden incelenmiş;
şiirlerdeki dilsel özellikler, metinler arası ilişkiler, din ve cinsellik izlekleri
çözümlenmiş ve ataerkil anlayışın etkisiyle biçimlenen eril söylemin şiirlerin

  iii
inşasındaki etkilerine bakılmıştır. Şiirlerin beslendiği kaynaklar ve şairlerin
birbirleriyle etkileşiminin olup olmadığı sorgulanmış, böylece Türkiye şiirinde
“kadın” şairlere ait bir poetikadan söz edilip edilmeyeceği ve şairlerin
şiirlerinde eril söylemin hâkimiyetini sürdürüp sürdürmediği tartışılmıştır.
Şairlerin poetikalarının şiirlere yansıyan politik tutumla ilişkisi olduğu savı da
şiir incelemelerinde dikkate alınmış; poetikanın politikliği tartışılmıştır.

Anahtar sözcükler: Türkçe şiir, poetika, ataerkil yapı, eril söylem, “kadın” şair

  iv
ABSTRACT

COMPARATIVE ANALYSIS OF “WOMAN” POETS IN TURKISH
POETRY

ALP, RUKEN

Ph.D. Department of Turkish Literature
Supervisor: Prof. Talât Halman

November 2012

The critical studies on poetry in Turkish literature are quite inadequate.
The lack of appreciating poetry in a critical manner is especially salient when it
comes to the subject of “woman” poets. There are serious problems related with
the critical evaluations of poems produced by “woman” poets, who encounter
the patriarchic domination of literature and literary criticism, and experience the
first of many discriminatory attitudes when they are categorized as “woman”
poets. The research on “woman” poets’ poems mostly focuses on these poets’
autobiographies and is limited by analyses that lack the fundementals of literary
criticism. The inability of critical approaches towards “woman” poets’ works to
move beyond cliches, which problematically enforces a reading of these poems
that is limited to the themes of “woman”hood and “women’s sensitivity.” The
reflections of women-related concepts such as “women’s sensitivity” and
motherhood are used to make sense of “woman” poets’ poems. The poets’ are
embraced and their writing is supported despite the fact that they are “women.”
This situation creates an important gap in literary criticism.
In this thesis, my main goals are to address the inadequacies in Turkish
literary criticism in the context of “woman” poets and carry out a poetical
analysis of “woman” poets’ “poems” through literary tools. Important goals
other than literary analysis are focusing on poets’ autobiographies and existence
in literature despite their gender, and tackling the attempts to adapt West-
oriented theories to Turkish literature without paying attention to particular
social and historical conditions. “Woman” poets’ poetics, categorized as a
separate field, were examined through the themes that exist in these poets’
poems. Furthermore, the linguistic elements, intertextual references, and
religious and sexual themes were analyzed. Also, the effects of the masculine
discourse that is shaped by patriarchic conceptions, in the construction of the
aforementioned poems were evaluated. In questioning the sources that inspired
these poems as well as the level of intertextuality among the poems, a

  v
discussion of whether a “woman” poets’ poetics exists in Turkish poetry and the
masculine discourse’s dominance in these poets’ poems endures today. The
argument of a connection between the poets’ poetics and the political stances
that are reflected in the poems was examined and the political aspect of this
poetics was discussed.

Keywords: Turkish poetry, poetics, patriarchy structure, masculine discourse,
“woman” poet

  vi
İÇİNDEKİLER

ÖZET......................................................................................................................iii
ABSTRACT.............................................................................................................v
İÇİNDEKİLER.....................................................................................................vii
GİRİŞ.......................................................................................................................1
A. Tezde Poetikaları İncelenen Şairlerin Tanıtılması .............................................4
1. Gülten Akın: Şiirin Uzun Soluğu ........................................................................4
2. Lâle Müldür: “Şairane” Günlükler ......................................................................6
3. Nilgün Marmara: “Daktiloya Çekilmiş Şiirler” ..................................................9
4. Birhan Keskin: “Dökülüyorum / Kendi içime”..................................................11
5. Bejan Matur: Tek Heceli Dizeler ......................................................................12
6. Didem Madak: Yoksulluğun Masalları .............................................................13
B. Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve “Kadın Edebiyatı” ........................................14
C. Şiirleri Kim Yazıyor? Şair, Kadın Şair, Şair Kadın, Şaire! ..............................19
D. Tezde Kullanılan Yöntem[ler] .........................................................................25
I. BÖLÜM: ŞİİRLERDE “DİL”İN KULLANIMI VE DİLE GELENLER
A. Gülten Akın Şiirlerindeki Yalınlık ...................................................................41
B. Lâle Müldür ve “Müldür” Dili .........................................................................45

  vii
C. Nilgün Marmara Şiirlerinde “Sade” Şiddet ......................................................58
D. Birhan Keskin Şiirlerinde Doğanın Sesi ..........................................................59
E. Bejan Matur Şiirlerinde Sessiz Sözcükler ........................................................67
F. Didem Madak Şiirlerinde Gündeliğin “Eş”siz Dili ..........................................71
BÖLÜM II: ZAMAN ve MEKÂN TEMSİLLERİ, ZAMANSIZ VE MEKÂNSIZ
ŞİİRLER
A. Gülten Akın ve Türkiye’nin Sesi .....................................................................83
B. Lâle Müldür Şiirlerindeki “[Micro]Cosmos” ...................................................87
C. Nilgün Marmara Şiirleri ve Dünyanın Arka Bahçeleri ....................................92
D. Birhan Keskin Şiirlerinin Doğası .....................................................................94
E. Bejan Matur Şiirinde Çölleşen Mekânlar .........................................................98
F. Didem Madak Şiirlerinde Rutubetli Evler ve Mahalleler ...............................100
III. BÖLÜM: METİNLER ARASI İLİŞKİLER, ŞİİRLERE DÜŞEN METİNLER
A. Gülten Akın Şiirlerinde Metinler Arasılık .....................................................105
B. Lâle Müldür ve Metinler “İçilik” ...................................................................109
C. Nilgün Marmara Şiirlerinde Gizdökümcülük .................................................113
D. Birhan Keskin Şiirlerinde Metinler Arasılık ..................................................118
E. Bejan Matur ve Dinler İlahisi .........................................................................121
F. Didem Madak: Yoksulluk ve Masallar ...........................................................123
IV. BÖLÜM: SİSTEM VE DİN ELEŞTİRİSİ
A. I. Gülten Akın: Sistemli Eleştiriler .................................................................128
A. II. Ataerkil Tanrılar ........................................................................................131
B. I. Lâle Müldür ve Barbi Bebeklerle İmlenen Eşitsizlik ..................................133
B. II. Dinler Senfonisi .........................................................................................137
C. Birhan Keskin: Sistemli İstanbul.....................................................................144

  viii