distopik filmlerin göstergebilimsel analizi terry gıllıam sineması

138 Pages·2017·4.51 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO, TELEVİZYON VE SİNEMA ANABİLİM DALI
RADYO, TELEVİZYON VE SİNEMA BİLİM DALI

DİSTOPİK FİLMLERİN
GÖSTERGEBİLİMSEL ANALİZİ
TERRY GILLIAM SİNEMASI

Azime CANTAŞ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Prof. Dr. Aytekin CAN

KONYA-2017
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
ii
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
iii
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ...................................................................................... ii
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU............................................................. iii
ÖZET ......................................................................................................................... vi
SUMMARY .............................................................................................................. vii
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................ viii
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................ ix
GİRİŞ.......................................................................................................................... 1
1. ELEŞTİREL YAKLAŞIM ................................................................................. 4
1.1. Modernlik ve Modern Toplum Eleştirisi ............................................................ 4
1.1.1. Kültür Endüstrisi Eleştirisi .......................................................................... 10
1.1.2. Marcuse: Teknoloji Totaliteryanizmin Kendisi .................................................. 15
1.2. Postmodernizim ve Tüketim Toplumu............................................................. 18
1.3. Gözetim ve Denetim Toplumu ........................................................................ 25
2. BİR TÜR OLARAK ‘BİLİMKURGU’DA ELEŞTİREL DÜŞÜNCENİN
VARLIĞI .................................................................................................................. 32
2.1. Bilimkurgu’nun Tanımı ve Doğuşu ................................................................. 32
2.2. Bilimkurgu’nun Gelişimi ................................................................................ 39
2.3. Bilimkurgu Türünde Eleştirel Düşünce ........................................................... 48
2.3.1. Ütopya ........................................................................................................ 48
2.3.2. Distopya ..................................................................................................... 54
2.3.2.1. Kuramsal Olarak Distopya ...................................................................... 60
2.3.2.2. Temalar................................................................................................... 62
2.3.2.3. Denetim Mekanizmaları .......................................................................... 63
2.3.2.4. Toplum ve Birey ..................................................................................... 65
3. TERRY GILLIAM’IN DİSTOPİK ÜÇLEMESİNİN GÖSTERGEBİLİMSEL
ANALİZİ .................................................................................................................. 68
3.1. Yöntem ........................................................................................................... 68
3.2. Evren ve Örneklem ......................................................................................... 70
3.3. Bulgular ve Yorum ......................................................................................... 70
3.4. Terry Gilliam Sineması ................................................................................... 71
3.4.1. Brazil .......................................................................................................... 74
3.4.1.1. Filmin Künyesi ve Konusu ...................................................................... 74
3.4.1.2. Filmin Göstergebilimsel Analizi .............................................................. 77
iv
3.4.2. 12 Maymun................................................................................................. 92
3.4.2.1. Filmin Künyesi ve Konusu ...................................................................... 92
3.4.2.2. Filmin Göstergebilimsel Analizi .............................................................. 94
3.4.3. Sıfır Teorisi ............................................................................................... 106
3.4.3.1. Filmin Künyesi ve Konusu .................................................................... 106
3.4.3.2. Filmin Göstergebilimsel Analizi ............................................................ 108
SONUÇ ................................................................................................................... 117
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 121

v
ÖZET
Distopik Filmlerin Göstergebilimsel Analizi Terry Gilliam Sineması başlıklı bu tez üç bölümden
oluşmaktadır. İnsanlık tarihi boyunca gelişen ve değişen toplum mükemmeli gelecekte aramıştır.
Dünya savaşları, nükleer tehdit, salgın hastalıklar, ekonomik bunalım, teknolojik denetim gibi
nedenlerin sonucunda bu arayışlar hayal kırıklığıyla sonuçlanmıştır. Bu çalışmada içinde
bulunduğumuz dünyayı bir distopya olarak gören eleştirel teorisyenlerin modern dünyaya yönelik
eleştirilerine yer verilmiş ve geleceğin eleştirel tezahürü olarak distopya türü ile ilişkilendirilmiştir.
Bilimkurgu sineması içinde eleştirel bir tür olarak gelişen distopya ve bu türün örneği olarak
Terry Gilliam’ın yönetmenliğini yaptığı distopik üçleme bu tezin konusunu kapsamaktadır. Bu konu
kapsamında amaç, Brazil, 12 Maymun ve Sıfır Teorisi filmlerinin göstergebilim ve distopik sinema
ilişkisini açıklamak ve bu doğrultuda göstergebilimsel film çözümlemelerine bir örnek oluşturmaktır.
Çalışmada literatür taraması yapılmış, örnek filmler üzerinde göstergebilimsel çözümleme yöntemi
kullanılmıştır. Roland Barthes'in anlamlandırma yöntemi ile Saussure'ün gösterge anlayışının temel
alındığı çalışmada, Brazil, 12 Maymun ve Sıfır Teorisi filmlerinden belirli sekanslar seçilerek,
göstergelerin ürettikleri anlamlar çözümlenmeye ve yorumlanmaya çalışılmıştır. Bu filmlerin seçilmiş
olmasının nedeni, distopya türüne özgü bileşenleri fazlasıyla barındırması, kafkaesk ve orwellian bir
anlatıma sahip olmasının yanı sıra modernizm ve postmodernizim eleştirisini sembolik bir dille
yapmasıdır.
Anahtar Kelimeler: Bilimkurgu, Distopya, Modernizm, Postmodernizm, , Ütopya,

vi
SUMMARY
This thesis which is headlined as Semiotics Analysis of Dystopic Films Terry Gilliam’s
Cinema, occurs three section. Throughout man’s age, society that has improving and altering, has
seeking perfectionism in the future. Those seeking has been result in frustration due to World war,
nucleer threatening, epidemic disease, economic regresion, technological control. In this study include
criticisim toward modern World which is made by critally theoretician regarded World which we have
been, a distopia and associated with distopia genre as critically appearance of the future.
Distopia which improving a critically genre in science fiction cinema and as instance of this
genre that Terry Gilliam directed dystopic triplet include subject of this thesis. The aim In this subject
explain that Brazil, 12 Maymun and Sıfır Teorisi films in terms of relation between dystopic cinema
and semiology. Using those film create example for semiological film analysis.
In this study literatüre scanning have been done and semiological analysis method have been
used with example films. In this study which having base Roland Barthless meaning and Saussure’s
semiology horizon, Selecting certain sequence which has taken from Brazil, 12 Maymun and Sıfır
Teorisi, meanings which hava been created by sign, have been trying to being analysis and being
interpretation. Those film made in account of it’s has ratherly including ingredient which endemic of
distopia genre, has expression kafkaesk and orwellian in addition to able to critisize modernism and
postmodernism using symbolic way.
Keywords: Science-Fiction, Distopia, Modernism, Postmodernism, Utopia.

vii
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa
Tablo- 1: Brazil, karşıtlıklar 79
Tablo- 2: Brazil, Propaganda göstergelerinin çözümlenmesi 79
Tablo- 3: Brazil, Mükemmel dünya yanılsaması göstergeleri 81
Tablo- 4: Brazil, karşıtlıklar 85
Tablo- 5: Brazil, Distopik toplum göstergeleri 85
Tablo- 6: Brazil, karşıtlıklar 90
Tablo- 7: Brazil, Canavarlaşan düzen göstergeleri 91
Tablo- 8: 12 Maymun, karşıtlıklar 96
Tablo- 9: 12 Maymun, Distopyaya dönüşen yaşam göstergeleri 96
Tablo- 10: 12 Maymun, karşıtlıklar 98
Tablo- 11: 12 Maymun, Ütopya ve Distopya göstergelerinin Çözümlenmesi 99
Tablo- 12: 12 Maymun, karşıtlıklar 104
Tablo- 13: 12 Maymun, Canavarlaşan düzen göstergelerinin çözümlenmesi 104
Tablo- 14: Sıfır Teorisi, karşıtlıklar 110
Tablo- 15: Sıfır Teorisi, Distopik göstergelerin çözümlenmesi 111
Tablo- 16: Sıfır Teorisi, karşıtlıklar 114
Tablo- 17: Sıfır Teorisi, Canavarlaşan bir düzenin distopik göstergeleri 114
Tablo- 18: Sıfır Teorisi, karşıtlıklar 116
Tablo- 19: Sıfır Teorisi, Mükemmel dünya yanılsamasının göstergeleri 116

viii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa
Şekil 1. Brazil, Roland Barthes’e göre gösterge şeması 70
Şekil 2. Brazil, açılış sekansı 77
Şekil 3. Brazil, alışveriş sepetiyle yürüyen adam 77
Şekil 4. Brazil, patlama 77
Şekil 5. Brazil, Bilgi Edinme Teşkilatı’ndaki afiş 78
Şekil 6. Brazil, Bay Buttle’ın tutuklanma sahnesi 79
Şekil 7. Brazil, Sam’in çalıştığı ofis 80
Şekil 8. Brazil, Bay Kurtzmann 80
Şekil 9. Brazil, rüya sahnesi 80
Şekil 10. Brazil, Enformasyon Bakanlığı girişi 82
Şekil 11. Brazil, Bayan İda’nın estetik ameliyatı 83
Şekil 12. Brazil, Noel hediyelerinin verildiği sahne 83
Şekil 13. Brazil, Consumer for Christ yazan döviz 83
Şekil 14. Brazil, yemekler 83
Şekil 15. Brazil, restorandaki patlama 84
Şekil 16. Brazil, paravan 84
Şekil 17. Brazil, rüya sahnesi 84
Şekil 18. Brazil, rüya sahnesi 84
Şekil 19. Brazil, kibrit tutan çocuk 86
Şekil 20. Brazil, arabanın yandığı sahne 86
Şekil 21. Brazil, Reality yazısı 87
Şekil 22. Brazil, kamera 88
Şekil 23. Brazil, Sam’in Jack’ten yardım istediği sahnede kör alandaki afiş 89
Şekil 24. Brazil, hakikat özgürleştirir yazısı 89
Şekil 25. Brazil, kartal göz afişi 90
Şekil 26. 12 Maymun, kafes içindeki James Cole 94
Şekil 27. 12 Maymun, mahkûmların bir vinçle 7. kata çıkarıldığı sahne 94
Şekil 28. 12 Maymun, giyotin şeklinde tasarlanan koltuk 94
Şekil 29. 12 Maymun, kırmızı ve yeşil ışık 95
Şekil 30. 12 Maymun, çatıdaki aslan 95
ix
Şekil 31. 12 Maymun, örümcek ağı 95
Şekil 32. 12 Maymun, gazete başlıkları 97
Şekil 33. 12 Maymun, James ve Jeffrey 97
Şekil 34. 12 Maymun, 2035’te mahkûm James’in banyo sahnesi 98
Şekil 35. 12 Maymun, 1990’da akıl hastası olan James’in banyo sahnesi 98
Şekil 36. 12 Maymun, smokin giyen adam 100
Şekil 37. 12 Maymun, smokin giyen adamın ayakları 100
Şekil 38. 12 Maymun, Jeffrey’nin oyuncağı fırlattığı sahne 100
Şekil 39. 12 Maymun, anahtar 100
Şekil 40. 12 Maymun, kırmızı eldivenli yaşlı kadın 101
Şekil 41. 12 Maymun, gaz maskesi takan asker 101
Şekil 42. 12 Maymun, Brueghel’in tablosu 102
Şekil 43. 12 Maymun, Dr. Railly’nin konuşması 102
Şekil 44. 12 Maymun, haçlı adam 102
Şekil 45. 12 Maymun, polis aracı 102
Şekil 46. 12 Maymun, James ve Railly 102
Şekil 47. 12 Maymun, silahla girilmez uyarısı 103
Şekil 48. 12 Maymun, James’in silahı alması 103
Şekil 49. 12 Maymun, virüsü dünyaya yayan adam 103
Şekil 50. 12 Maymun, virüsün içinde bulunduğu çanta 103
Şekil 51. 12 Maymun, son sahne 104
Şekil 52. Sıfır Teorisi, Qohen Leth 108
Şekil 53. Sıfır Teorisi, küçük arabalar ve trafik 108
Şekil 54. Sıfır Teorisi, reklamlar 109
Şekil 55. Sıfır Teorisi, Mancom şirketi logosu 109
Şekil 56. Sıfır Teorisi, Mancom’un afişi 110
Şekil 57. Sıfır Teorisi, Mancom is watching you 110
Şekil 58. Sıfır Teorisi, Mancom 112
Şekil 59. Sıfır Teorisi, Leth’in boğulma sahnesi 112
Şekil 60. Sıfır Teorisi, siyah beyaz görüntü 112
Şekil 61. Sıfır Teorisi, Noel şapkası takan Qohen 112
Şekil 62. Sıfır Teorisi, Bainsley ve Qohen’nin sanal cenneti 113
x