büyükşehir belediye sisteminin evrimi

316 Pages·2016·2.67 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE SİSTEMİNİN EVRİMİ:
DEMOKRATİKLİK VE ETKİNLİK BOYUTLARIYLA
SİSTEM ANALİZİ

Aysun YEMEN

DOKTORA TEZİ

Danışman
Prof. Dr. Mehmet Akif ÇUKURÇAYIR

Konya- 2016
i

BİLİMSEL ETİK SAYFASI
ii
TEZ KABUL SAYFASI
iii
TEŞEKKÜR
Halka rağmen değil, halkla beraber, katılımcı ve etkin bir yerel yönetim
anlayışının Türk İdari Sistemi’nde hak ettiği yeri bulması amacıyla yapmış olduğum
bu çalışmanın her aşamasında bana yol gösteren ve maddi manevi desteğini
esirgemeyen sevgili danışmanım Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR hocama
öncelikle teşekkürlerimi ve minnettarlığımı sunuyorum.
Çalışma boyunca fikirleriyle ve manevi destekleri ile yanımda olan sevgili
Tez İzleme Komitesi’ndeki hocalarım Yrd. Doç. Dr. Hayriye SAĞIR ve Yrd. Doç.
Dr. Burcu GÜVENEK’e teşekkür ediyorum. Doktora sürecim boyunca bana maddi
manevi rehberlik eden sevgili hocam Doç. Dr. Nilüfer NEGİZ’e ve tez
savunmamdaki özverisinden dolayı Yrd. Doç. Dr. Erdal BAYRAKÇI hocama
teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca tezimin anket kısmında bana destek olan Doç. Dr.
Erbay ARIKBOĞA ve üniversite hayatım boyunca beni hep motive eden Prof. Dr.
M. Zihni TUNCA hocalarıma çok teşekkür ederim. Çalışmanın uygulama kısmına
katılım sağlayan Konya’daki ve Manisa’daki AKP, CHP ve MHP’li değerli
büyükşehir belediye meclis üyelerine ve iki ilde de katılım sağlayan değerli
vatandaşlarımıza şükranlarımı sunuyorum. Son ve asıl olarak; eğitim ve çalışma
hayatım boyunca hep yanımda olan kıymetli aileme minnettarlığımı dile getirmek
istiyorum.
Son Söz…
Biz muttekâ-yi zer-keş-i câha dayanmazız
Hakkın kemâl-i lûtfunadır istfnâdımız
iv

T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Aysun YEMEN
Numarası 144128001010
n
i Ana Bilim / Bilim Dalı Kamu Yönetimi
n
i
nc Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
e
r
ğ Tez Danışmanı Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR
Ö
Tezin Adı BVÜEY EÜTKKŞİENHLİİKR BBEOLYEUDTİLYAER SIİYSLTAE MSİİSNTİENM E AVNRAİMLİİZ: Dİ EMOKRATİKLİK

ÖZET
Dünyada, tarihi çok eskilere dayanan yerel yönetimlerin, Türk idare kültürüne
girmesi Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerine rastlamaktadır. Yerel
yönetimler, bir geçiş sürecinden çok, zorunlu sebeplerden dolayı oluşturulmuş yeni
yapılanmalardan biri olarak Osmanlı idari sistemine dahil edilmiştir. Yerel
yönetimlerin belediye şeklinde örgütlenmesi ise 1800’lü yılların ilk yarısına denk
gelmektedir. Tanzimat ile ortaya çıkan yerel yönetimlerde, özerkçi eğilimlerin
olduğu sıklıkla dile getirilmektedir. Bu doğrultuda ilk belediye teşkilatı 1855 yılında
İstanbul’da kurulmuştur. Söz konusu yapılanmadan sonra büyükşehir belediye
örgütlenmesinin yönetim sistemine dahil edilmesi için 129 yıl gibi bir süre geçmiştir.
Bu süreçte bir İmparatorluk yıkılıp yerine Cumhuriyet temelli bir devlet kurulmuştur.
Cumhuriyet döneminde, güçlü yerel yönetimlerin oluşturulması için gösterilen
çabalar yetersiz kalmıştır. Bu durumun ekonomik, sosyal, politik birçok sebebi
bulunmaktadır. Bu nedenle, hem kuramsal hem de uygulama boyutuyla yerel
yönetimlerin irdelenmesi gerekmektedir.
Yerel yönetim sisteminde bir çeşit yapılanma olan ve çalışmanın ana temasını
oluşturan büyükşehir belediyeleri, 1984 yılında kurulmuştur. Bu tarihten yola çıkarak
öncesi ve sonrasıyla büyükşehir belediyelerinin geçirmiş olduğu evrim, farklı
başlıklar altında incelenmiştir. İnceleme yapılırken, hem teorik düzlemde hem de
uygulamalı olarak belirlenen büyükşehir belediyelerinde demokrasi ve etkinlik
boyutlarıyla bir analiz gerçekleştirilmiştir. Çalışma ile genel olarak, büyükşehir
belediyelerinin etkinliğinin ve demokratiklik açısından mevcut durumunun ortaya
konulması ve daha etkin ve demokratik büyükşehir belediyelerinin oluşturulması için
öneriler geliştirilmesi amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Demokrasi, Etkinlik, Temsil, Yerel Katılım, Büyükşehir
Belediyeleri, 6360 Sayılı Kanun.
v

T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Aysun YEMEN
Numarası 144128001010
Ana Bilim / Bilim Dalı Kamu Yönetimi
Tezli Yüksek Lisans Doktora
Programı
n
i Tez Danışmanı Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR
n
i
c
n
e
r
ğ EVOLUTION OF THE METROPOLITAN MUNICIPALITY SYSTEM: A
Ö
Tezin İngilizce Adı SYSTEM ANALYESFISF IBCAIESENDC YO ND IDMEEMNOSICORNAST IZATION AND

SUMMARY
Before addressing the formation process of metropolitan municipalities,
formation of local governments needs to be considered. Early adoption of local
governments by Turkish administrative culture goes back to the final years of
Ottoman Empire. Local governments have been created as one of new administrative
structures due to necessities rather than a transition process in Ottoman history.
Early municipal forms of local government organizations go back to first decades of
1800s. It is often mentioned that autonomists trends existed at local administrations
during Tanzimat era. In this direction, the first municipal organization was
established in 1855 in Istanbul. After the mentioned settlement, it took 129 years for
metropolitan municipal organization’s getting involved in administrative system. .
During this period, a collapsed empire has been replaced by a republic-based state. In
republic period efforts were insufficient to develop strong local governments. There
are several economic, social and political reasons of this failure. Therefore, local
authorities should be discussed with both theoretical and practical dimensions.
Metropolitan municipalities which is a kind of settlement in administrative
system and constitute the main theme of this study, was established in 1984. Based
on prior to this date, evolution of metropolitan municipalities has been examined
under the different headings with before and after. During the examination;
metropolitan municipalities have been analysed in theoretical and practical ways
with democracy and efficiency dimensions. In this study it is aimed the determining
of metropolitan municipalities’ current situation about efficiency and
democratization and offering suggestions for constituting more effective and
democratic metropolitan municipalities.
Keywords: Democracy, Efficiency, Representation, Local Participation,
Metropolitan Municipalities, The Law No. 6360.
vi
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ................................................................................... i
TEZ KABUL SAYFASI ......................................................................................... ii
TEŞEKKÜR .......................................................................................................... iii
ÖZET ..................................................................................................................... iv
ABSTRACT ............................................................................................................ v
KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................................... ix
TABLOLAR VE HARİTALAR LİSTESİ ............................................................ x
BİRİNCİ BÖLÜM
BÜYÜKŞEHİR YÖNETİMİ VE TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİM SÜRECİ
1.1. Kavramsal Çerçeve.................................................................................................... 4
1.1.1. Demokrasi .......................................................................................................... 4
1.1.2. Katılım ............................................................................................................. 11
1.1.3. Temsil .............................................................................................................. 16
1.1.4. Etkinlik............................................................................................................. 19
1.2. Kent Yönetimi ve Büyükşehir Yönetimi .................................................................. 24
1.2.1. Türkiye’de Büyükşehir Belediye Yönetimini Ortaya Çıkaran Nedenler ............. 32
1.2.2. Türkiye’de Büyükşehir Yönetimlerinin Tarihsel Gelişimi ................................. 35
1.2.3. İdari Reform Raporlarında Büyükşehir Belediye Sistemi................................... 38
1.2.4. Kalkınma Planlarında Büyükşehir Belediye Sistemi .......................................... 41
1.2.5. 3030 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ......................................................... 48
1.2.6. 5216 Sayılı Kanun ve Büyükşehir Sisteminde Yeni Dönem............................... 55
1.2.6.1. Büyükşehir Belediyesinin Amacı, Kapsamı Ve Tanımlar ............................ 56
1.2.6.2. Büyükşehir Belediyelerinin Görev Ve Yetkileri .......................................... 58
1.2.6.3. Büyükşehir Belediyesinin Organları ........................................................... 63
vii
1.2.6.4. Büyükşehir Belediyesi Teşkilatı Ve Personeli............................................. 66
1.2.6.5. Büyükşehir Belediyelerinin Mali Yapısı ..................................................... 67
1.2.7. 6360 Sayılı Kanun Ve Büyükşehir Belediye Sistemi ........................................ 69
İKİNCİ BÖLÜM
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNDE SORUN ALANLARI
2.1. Yönetsel Sorunlar .................................................................................................... 79
2.2. Örgütlenme Sorunları .............................................................................................. 83
2.3. Hizmet Sorunları ..................................................................................................... 86
2.4. Mali Sorunlar .......................................................................................................... 88
2.5. İmar ve Planlama Sorunları ..................................................................................... 91
2.6. Yerel Siyaset ve Denetim Sorunu ............................................................................ 95
2.7. Artan Nüfus Sorunları ........................................................................................... 102
2.8. Katılım Sorunları ................................................................................................... 106
2.9. Temsil Sorunları .................................................................................................... 112
2.10. 6360 Sayılı Kanun’dan Doğan Sorunlar ............................................................... 118
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ............................................................................................ 132
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİ VE
DEMOKRATİKLİĞİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: KONYA VE MANİSA
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ
3.1. Konya Ve Manisa’da Yerel Yönetimlerin Tarihçesi ............................................... 132
3.1.1. Konya’nın Demografik Yapısı ve Büyükşehir Belediyesine İlişkin Bilgiler ..... 132
3.1.2. Manisa’nın Demografik Yapısı ve Büyükşehir Belediyesine İlişkin Bilgiler .... 133
3.2. Araştırmanın Amacı .............................................................................................. 134
3.3. Araştırmanın Kapsamı ve Örneklem Seçimi........................................................... 135
3.4. Araştırmanın Yöntemi ........................................................................................... 139
3.5. Bulgular ................................................................................................................ 141
viii
3.5.1. Vatandaşlara Yönelik Araştırma Sonuçları ...................................................... 141
3.5.1.1. Demografik Veriler .................................................................................. 142
3.5.1.2. Demokrasi ve Katılım .............................................................................. 145
3.5.1.3. Memnuniyet ve Etkinlik ........................................................................... 163
3.5.1.4. Etkinlik ve Katılımın Vatandaşların Açısından Önemi .............................. 173
3.5.1.5. 6360 Sayılı Kanun ve Vatandaşların Değerlendirmeleri ............................ 189
3.5.2. Büyükşehir Belediye Meclis Üyeleri ve 6360 Sayılı Kanun ............................. 194
3.5.2.1. Demografik Veriler .................................................................................. 194
3.5.2.2. Katılım .................................................................................................... 200
3.5.2.3. Etkinlik .................................................................................................... 213
3.5.2.4. Etkinlik ve Demokrasi.............................................................................. 221
3.5.2.5. 6360 Sayılı Kanun ve Büyükşehir Belediye Meclis Üyelerinin
Değerlendirmeleri................................................................................................. 232
3.6. Büyükşehir Belediyelerinde Demokratikleşme Ve Etkinlik Açısından Yeniden
Tasarımına Yönelik Elde Edilen Bulguların Ana Hipotezlerle Karşılaştırılması ............ 243
SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................... 257
KAYNAKÇA ...................................................................................................... 265
EKLER LİSTESİ ............................................................................................... 289
EK 1: Vatandaş Anket Soruları .................................................................................... 289
EK 2: Büyükşehir Belediye Meclis Üyesi Anket Soruları ............................................. 293
EK 3: Seçmen Sayıları ................................................................................................. 297
EK4: Büyükşehir Belediye Meclis Üye Listeleri ........................................................... 298
ÖZGEÇMİŞ .......................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
ix
KISALTMALAR DİZİNİ
AB Avrupa Birliği
ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AKP Adalet ve Kalkınma Partisi
BYKP Beş Yıllık Kalkınma Planı
BŞB Büyükşehir Belediyesi
CHP Cumhuriyetçi Halk Partisi
DPT Devler Planlama Teşkilatı
GBVG Genel Bütçe Vergi Gelirleri
GLA Greater London Authority
KAYA Kamu Yönetimi Araştırma Projesi
KHK Kanun Hükmünde Kararname
KHGM Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
MEHTAP Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi
MHP Milliyetçi Hareket Partisi
OECD Avrupa Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı
STK Sivil Toplum Kuruluşları
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TMMOB Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği