BUCAK TATARLARI (1550-1700) PDF
Preview BUCAK TATARLARI (1550-1700)
BUCAK TATARLARI (1550-1700) Alper BAŞER Doktora Tezi Danışman: Doç. Dr. H. Mustafa ERAVCI Eylül 2010 Afyonkarahisar T.C. AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ BUCAK TATARLARI (1550-1700) Hazırlayan Alper Başer Danışman Doç. Dr. H. Mustafa ERAVCI AFYONKARAHİSAR 2010 ii YEMİN METNİ Doktora tezi olarak sunduğum “Bucak Tatarları (1550-1700)” adlı çalışmanın, tarafımdan bilimsel ahlâk ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Kaynakça’da gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf yaparak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. 14/09/2010 Alper BAŞER iii iv DOKTORA TEZ ÖZETİ BUCAK TATARLARI (1550-1700) Alper BAŞER AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI EYLÜL 2010 TEZ DANIŞMANI: Doç. Dr. H. Mustafa ERAVCI Bucak Deşt-i Kıpçak’ın Karadeniz çevresindeki en uç noktalarından olup çok sayıda Türk topluluğuna yurt olmuştur. Tatar toplulukların Bucak’a yerleşimi Altın Orda Devleti zamanında başlamış ama Osmanlı Devleti zamanında daha kalıcı olmuştur. 1550’li yıllardan itibaren bozkır coğrafyasında yaşanan kıtlık ve iç çatışmalar nedeniyle bölgeye çok sayıda Tatar gelip yerleşmiştir. 1550-1600 yılları arasında bölgede Kazak olarak nitelenen Tatar Ağaları faaliyet gösterirken, 1600- 1637 arasında Mansuroğulları ve beyleri Kantemir Mirza etkili olmuştur. 1665 yılında Ormembedoğlu ve Orakoğlu gibi Nogay Tatarı kabilelerinin bölgeye göç etmeleri ile Tatar nüfusun etkinliği artmıştır. Bucak havalisine gelen Tatarlar iktisadi ve askeri olarak Osmanlı Devleti’ne büyük katkılarda bulunmuşlardır. Anahtar Kelimeler: Bucak, Tatar, Nogay, Kantemir Mirza. v ABSTRACT BUDJAK TATARS (1550-1700) Alper BAŞER AFYON KOCATEPE UNIVERSITY THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES DEPARTMENT OF HISTORY SEPTEMBER 2010 Advisor: Assoc. Prof. Dr. H. Mustafa ERAVCI Budjak is at the edge of Wild Step in the Black Sea region and has been home to different Turkish societies. Inhabitation of Tatar societies began with the Golden Horde in the Budjak and has been consistent in the Ottoman period. After 1550 many Tatars came to region because of the famine and internal conflicts in the Wild Steppe geography. In the years between 1550-1600 Tatar Aghas defined as cossack were active in the region, between 1600-1637 bey of Mansuroğulları Kantemir Mirza was active in the region. The influence of Tatar population increased with the migration of Nogai clans to the region in 1665. Tatars who came to Budjak region has given important military and economic additions to Ottoman State. Key Words: Budjak, Tatar, Nogai, Kantemir Mirza. vi ÖNSÖZ Bucak step bölgesinin Avrupa’daki son noktası olup tarih boyunca çok sayıda Türk topluluğuna vatan olmuştur. Bucak bölgesinde dikkat çeken Türk topluluklarından birisi de Tatarlar’dır. Altın Orda Devleti’nin bölgeye hâkim oluşundan Osmanlı Devleti’nin bölgeden çekişilişine kadar Tatarlar sürekli olarak Bucak bölgesinde bulunan etnik unsurlar arasında yer almışlardır. Bucak bölgesi ile Tatarların ilişkisi Osmanlı Devleti zamanında özel bir nitelik göstermiş ve bozkır gelenekleri ile merkezi hükümet anlayışı karşı karşıya gelmiştir. Doktora tezimizde Tatar toplulukların Bucak bölgesi ile ilişkilerinin 1550- 1700 yılları arasındaki dönemi incelenmeye çalışılmıştır. Birinci bölümde 1550-1600 yılları arasında bölgede Tatar topluluğunun oluşumu, nitelikleri tespit edilmeye çalışılırken ikinci bölümde Bucak bölgesindeki Tatar toplulukların 1606-1637 yılları arasında lideri olmayı başaran Kantemir Mirza ve O’nun Osmanlı Devleti ile Kırım, Lehistan arasındaki ilişkilerdeki konumu incelenmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Bucak bölgesine Orakoğlu, Mamayoğlu, Ormembedoğlu gibi Nogay kabilelerin göç edişi, Kırım Hanlığı’nın bu göçlere karşı tepkileri üzerinde durulmuştur. Her üç bölümde de Tatarların siyasi faaliyetlerini tespite gayret gösterilmiştir. Tezimizin son bölümünde ise Bucak havalisine göç eden Tatarların iktisadi, içtimai ve idari yapılanması üzerinde durulmuştur. Bu çalışmanın gerçekleştirilmesi sürecinde yardım ve desteklerini esirgemeyen herkese teşekkür ederim. Bu isimlerden Fransızca makalelerin çevirisi ve yorumunda yardımcı olan Uşak Üniversitesi öğretim üyelerinden Yard. Doç. Dr. Kaya Bayraktar, Yard. Doç. Dr. Hasan Kara, Yard. Doç. Dr. Zahid Yıldırım; Lehçeden çevirileri gerçekleştiren ve Rusça metinlerde daima yardımcı olan Afyon Kocatepe Üniversitesi’nden öğretim görevlisi Öğr. Grv. Dr. Niare Kurtbelalova’ya, Farsça metinlerde gördüğü bilgileri ileten Araştıma Görevlisi Gülay Çınar’a, arşiv belgelerinde takıldığımız konularda yardımlarını esirgemeyen Okutman Mustafa Karazeybek’e, teknik konularda yardımcı olan Afyon Kocatepe Üniversitesi öğretim üyelerinden Yard. Doç. Dr. Özgür Ay’a, haritalarda yardımcı olan Araştırma Görevlileri Hasan Hüseyin Yılmaz ile Muhammed Bahadır’a, kaynak temini konusunda her türlü yardımını gördüğüm, Tatar kimliği konusunda önerilerini vii aldığım Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Hakan Kırımlı’ya yine kaynak temini ve tavsiyeleri ile yardımcı olan Sakarya Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Yücel Öztürk’e, bu konuyu seçmemde yardımcı olan, önerileri ile konuyu şekillendiren ve sürekli olarak destek veren danışmanım Doç. Dr. H. Mustafa Eravcı ile her zaman yanımda olan aileme teşekkür ederim. Alper Başer Eylül 2010-Afyonkarahisar viii İÇİNDEKİLER Sayfa YEMİN METNİ……………………………………………………………... iii TEZ JÜRİSİ KARARI VE ENSTİTÜ ONAYI……………………………. iv ÖZET…………………………………………………………………………. v ABSTRACT………………………………………………………………….. vi ÖNSÖZ……………………………………………………………………….. vii İÇİNDEKİLER……………………………………………………………… ix KISALTMALAR DİZİNİ…………………………………………………... xııı GİRİŞ………………………………………………………………………… 1 BİRİNCİ BÖLÜM BUCAK HAVALİSİNDE TATAR VARLIĞININ OLUŞUMU (1550-1600) 1. ALTIN ORDA DEVLETİ HÂKİMİYETİNE KADAR BUCAK BÖLGESİNDE TÜRK TOPLULUKLARI……………………………... 11 2. BUCAK BÖLGESİNDE ALTIN ORDA DEVLETİ HÂKİMİYETİ….. 14 3. BUCAK BÖLGESİNİN OSMANLI KONTROLÜ ALTINA GİRİŞİ (1484-1550)………………………………………………………………... 16 4. BUCAK BÖLGESİNE TATARLARIN DÖNÜŞÜ (1484-1550)……...... 19 5. 1550-1600 BUCAK BÖLGESİNE TATAR GÖÇÜ………...................... 23 6. TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE BUCAK BÖLGESİNDE TATAR VARLIĞI………………………………………………………….............. 27 7. 1550-1600 YILLARI ARASINDA BUCAK BÖLGESİNİ 44 ix ETKİLEYEN SİYASİ OLAYLAR VE BUCAK TATARLARI’NA ETKİLERİ………………………………………………………………... 8. GAZİ GİRAY DÖNEMİNDE KIRIM HANLIĞI’NIN GÜNEYDOĞU AVRUPA’DA ETKİNLİK KAZANMA ÇABALARI VE BUCAK BÖLGESİ………………………………………………………………… 57 9. BUCAK BÖLGESİNDEKİ TATARLARIN FAALİYETLERİ (1550- 1600)……………………………………………………………………….. 59 10. 1500-1600 YILLARI ARASINDA BUCAK TATARLARI’NA GENEL BAKIŞ…….................................................................................... 68 İKİNCİ BÖLÜM BUCAK TATARLARI (KANTEMİR ÇAĞI 1600-1637) 1. BUCAK BÖLGESİNE YENİ TATAR GÖÇLERİ VE KANTEMİR MİRZA’NIN BUCAK BÖLGESİNE GELİŞİ………………………….. 76 2. HOTİN SAVAŞI’NA KADAR KANTEMİR MİRZA VE BUCAK TATARLARI’NIN FAALİYETLERİ…………………………………... 81 3. HOTİN SAVAŞI’NDA BUCAK TATARLARI VE KANTEMİR MİRZA’NIN ROLÜ ................................................................................... 90 4. HOTİN SAVAŞI’NDAN KIRIM İSYANINA KADAR BUCAK TATARLARI……………………………………………………………... 97 5. KIRIM İSYANI VE KANTEMİR MİRZA (1623-1628)……………….. 101 6. KANTEMİR ÇAĞI’NIN SONU (1629-1637)…………………………… 116 7. BUCAK TATARLARI TARİHİNDE KANTEMİR MİRZA VE BUCAK TATARLARI İLE TEMEL PROBLEMATİKLER…………. 125 x
Description:The list of books you might like
