Breien aan het verleden

148 Pages·2014·6.34 MB·French

Faculteit Letteren en Wijsbegeerte
Vakgroep archeologie
Departement Oude Nabije Oosten

Promotor: Prof. Dr. E. Haerinck
Academiejaar: 2013-2014
Breien aan het verleden:

Het lappendeken van Sagzabad
Dissertatie voorgelegd teneinde het behalen van de graad Master of Arts in de
Archeologie

Van De Velde Sander
Stamnr. 00900846

Gilgamesj die alles gezien heeft, de grondvesten van de wereld.
Hij die alles wist, alles begreep.
Hij die alle landen ontdekte, alle wijsheid verzamelde.

Zie zijn oorkondekist van koper.
Maak het bronzen slot open.
Neem het deksel van zijn geheimen weg.
Neem en lees het tablet van lapis lazuli,
dat vertelt hoe Gilgamesj alle moeilijkheden het hoofd bood.

–Gilgamesj-epos Tablet1, vers 3-5;23-28
Voorwoord

Net als Gilgamesj ervoer ik menig obstakel tijdens mijn reis doorheen het Oude Nabije
Oosten. Net als Gilgamesj meende ik meermaals alles gezien te hebben, tot een volgende tekst
me van die waan ontdeed. Bovenal stond ik, net als Gilgamesj, niet alleen voor mijn taak.
Mijn dank gaat dan ook uit naar alle Enkidu’s die me op uiteenlopende wijzen hielpen mijn
spreekwoordelijke Hemelstier te slechten.

Vanwege zijn nimmer aflatende inzet om telkens weer, nieuwe generaties archeologen warm
te maken voor de archeologie van het Oude Nabije Oosten, richt ik graag nog een dankwoord
aan prof. Dr. E. Haerinck. Het lijkt niet meer dan gepast dat het sluitstuk op een loopbaan als
student fungeert als dankwoord voor een indrukwekkende staat van dienst.

Ondanks de meedogenloze wetenschap die archeologie soms placht en schijnt te zijn, zullen
archeologen altijd dromers blijven. Ik realiseer me dat ik wellicht nooit zal kunnen genieten
van het spel van zon en schaduw doorheen eindeloze zuilengalerijen, nooit zal kunnen
vertoeven in de exotische weelde van oude oosterse hoven, of het warme Iraanse zand tussen
mijn tenen zal voelen. Ontembare nieuwsgierigheid naar het verleden maakt echter het
leveren van een bijdrage aan de wedersamenstelling ervan in welke mate ook een te koesteren
privilege.

Sander, 2014
Abstract

The outline of this paper is to produce a thorough evaluation of all available archaeological
data concerning the ancient site of Sagzabad, a tell located on the northern fringe of the
central-Iranian plateau. In doing so a reappraisal of its potential as key site shall be put
forward regarding the Bronze Age – Iron Age transition of northwest and central Iran. To this
end we will apply the principles of a hermeneutic circle: Starting off by drawing general
conclusions from all information centered around the Sagzabad cluster. We then continue by
broadening our contextual horizon in all directions of the compass; thus creating a web of
archeological sites linked by a set of applied variables. Those variables being material culture,
mortuary patterns, architecture and subsistence strategy. Finally we’ll return to our general
conclusions to specify them in the light of our contextualization.

Keywords: Iran, Qazvin plain, Sagzabad, Bronze Age - Iron Age transition, Relative &
absolute Chronology
Résumé

L’objectif de cet ouvrage est de produire une évaluation approfondie de toutes les données
archéologiques disponibles concernant l'ancien site de Sagzabad, un tell situé sur la frange
nord du plateau central iranien. En le faisant, on présente une analyse du potential de
Sagzabad concernant la discussion sûr la transition de l’Age du Bronze à l’Age du Fêr. On
atteindra cet objectif par appliquer le principe d’un cercle herméneutique. Nous commençons
par conclure tout qu’on peut en ce qui concerne le groupe de sites qui forment le groupe de
Sagzabad. Nous continuons par élargir notre contextualization dans toutes les directions de la
boussole, ainsi qu’on crée un réseau de sites connectés par un ensemble de variables: la
culture matérielle, les habitudes funéraires, l’architecture et la subsistence. Enfin nous
retournons à nos revendications précédentes avec l’intention de les spécifier.

Mots-clés: Iran, plaine de Qazvin, Sagzabad, transition de l’Age du Bronze à l’Age du Fêr,
Chronologie absolute et relative
Inhoudstafel

Voorwoord i
Abstract ii
Résumé iii

Inhoudstafel ................................................................................................................................ 1
Inleiding ..................................................................................................................................... 2
Een heldere fundering ................................................................................................................ 7
Deel I: Algemeen begrip – De kennishorizon .......................................................................... 12
Hoofdstuk 1. De Sagzabad cluster ..................................................................................... 12
Hoofdstuk 2. Architectuur .................................................................................................. 20
Hoofdstuk 3. Materiële cultuur .......................................................................................... 25
3a. Metaal ..................................................................................................................... 26
3b. Aardewerk .............................................................................................................. 38
Hoofdstuk 4. Funeraire gebruiken ...................................................................................... 59
Hoofdstuk 5. Natuurwetenschappelijke benadering ........................................................... 64
5a. Palynologie, seismologie & sedimentologie ........................................................... 65
5b. Archeozoölogie ....................................................................................................... 69
Deel II Specifiek begrip ........................................................................................................... 74
Hoofdstuk 6. De sprong van brons- naar ijzertijd .............................................................. 74
Hoofdstuk 7. Een nieuw perspectief................................................................................... 78
Conclusie .................................................................................................................................. 85
Bibliografie ............................................................................................................................... 87
Figurenlijst ............................................................................................................................. 100

Bijlage iv
Inleiding

Ettelijke millennia geaccumuleerde bewoningsgeschiedenis die de archeologische tell site van
Sagzabad te bieden heeft bleken tot dusver niet voldoende om haar uit de marges van
wetenschappelijk onderzoek los te weken. Ofschoon de ligging van de site alleen al een
voldoende indicatie is voor haar belangrijkheid. Bij nader onderzoek is de afwezigheid van
wetenschappelijk gewicht ten dele te wijten aan de beperkt gebleven publicaties.
Eindrapporten van opgravingcampagnes nu ruim 40 jaar geleden blijven uit en recenter
opvolgingsonderzoek resulteerde in uitsluitend Perzische rapportering. Een andere bepalende
factor in de obscuriteit van Sagzabad is de staat waarin de site al verkeerde tijdens haar eerste
opgraving in het begin van de jaren ‘70; een deels agrarisch ontgonnen tell waarvan het
leeuwendeel afgedekt door alluvium en bovendien bezaaid was met de kenmerkende kuilen
van clandestiene activiteit.
Dit werkstuk intendeert een begin te maken met het weer op het voorplan plaatsen van Iraans
archeologisch onderzoek te Sagzabad. Dit, door een coherente synthese samen te stellen van
alle relevante, archeologische informatie betreffende Sagzabad en tot op zekere hoogte haar
zustersites Zaghe en Ghabrestan. Een heus breiwerk, zo blijkt. Aan de hand van die synthese
zullen we vervolgens het potentieel van de site aan de kaak stellen daar waar ze als referentie
wordt gebruikt in de discussie over de overgang van brons- naar ijzertijd op het noordelijk
centraal Iraans plateau.
Concreet zal hiertoe als overkoepelende structuur het principe van een hermeneutische cirkel
worden toegepast.1 Wat wil zeggen dat we vertrekken van een gegeven dataset, waaruit we
algemene conclusies trekken. In dit geval betreft het hoofdzakelijk de preliminaire rapporten
van de opgravingcampagnes te Sagzabad, alsook enkele latere studies eveneens gemaakt op
basis van vernoemde rapporten. Vervolgens zullen we onze kennishorizon verruimen door,
vertrekkende vanuit Sagzabad, aan de hand van een aantal parameters, de tell te linken aan
andere sites. In dit werkstuk zal het gaan om materiële cultuur, waar vooral aardewerk de
boventoon voert, funeraire gebruiken, architectuur en voedselvoorziening. Met het

1 Hier wordt het principe van de hermeneutische cirkel gehanteerd zoals geformuleerd door M. Heidegger in zijn
magnum opus ‘Sein und Zeit’ in 1927 en is oorspronkelijk geïnspireerd of fenomenologische studies.

2
resulterende web van onderling verbonden sites keren we tot slot terug naar onze eerder
gemaakte algemene conclusies. Met een bredere kennishorizon kunnen we eerdere studies
tegen het licht houden en eerder gemaakte conclusies bijstellen om aldus de site Sagzabad
stevig ingebed te zien in een ruim geografisch en chronologisch kader.
In dit werkstuk zal de geografische reikwijdte zich voornamelijk beperken tot de regio’s
noordwest Iran, noordoost Iran, de aanpalende Turkmeense Kopet Dag en de noordelijke helft
van het centraal Iraans plateau. Chronologisch zullen periodes tussen het transitioneel
chalcolithicum (5200 v.Chr.) en het Achaemeniedisch einde van de ijzertijd (300 v.Chr.)
bestudeerd worden. Het zwaartepunt situeert zich aan het eind van de brons- en begin van de
ijzertijd.

Wanneer de naam Sagzabad, Sakkizabad of Kara Tepe opduikt in gepubliceerd werk, is dat
niet zelden als aanvulling naast de prominenter vertegenwoordigde namen Tepe Ghabrestan
en Zaghe.2 Deze laatste twee zijn kleinere tells die respectievelijk op 300m ten westen en 2km
ten oost-noordoosten van Sagzabad Tepe gelegen zijn (Negahban 1973, 5-6). Doorgaans zijn
de sites van Ghabrestan en Zaghe uitvoeriger onderzocht en beschreven dan hun grotere
zusterheuvel (Fazeili 2005, 2009; Wong 2008; etc.). De drie tells vertegenwoordigen bij
benadering drie opeenvolgende bewoningsfasen: één uit het 6de-5de millennium, één uit het 4de
millennium en één uit het 2de-1ste millennium v.Chr. Zij vormen een geheel waarnaar
verwezen wordt als de ‘Sagzabad cluster of groep’ (Infra).

De Sagzabad cluster is gelegen in het westen van de Bu’in-Zahra microregio, het hart van de
Qazvinvlakte. De Qazvinvlakte op haar beurt nestelt zich in de oksel tussen het Elboers
gebergte in het noorden en Rahman bergen in het zuidwesten (Mashkour 1999, 65). Wat
maakt dat de alluviale vlakte, die grotendeels overlapt met de gelijknamige provincie,
seizoensmatig water en vruchtbaar slib ontvangt van anastomoserende smeltwaterrivieren uit
de bergen (Maghsoudi 2012, 1). Dit was ongetwijfeld van groot belang voor vroege
landbouwgemeenschappen. Vandaag stroomt de Hajji’Arab rivier net ten zuiden van de site in
een vaste bedding (Maghsoudi 2012, 2; Schmidt 2011, 9-10). Verder ligt de Qazvinvlakte niet
alleen op de rand van het centraal Iraans plateau, maar ook op de rand van de Arabische en de

2 Afhankelijk van de voertaal van een publicatie wordt al dan niet Sakkizabad of Sagzabad als benaming
gebruikt, waar ‘Kara of Ghara Tepe’ voornamelijk de lokale benaming is voor de lage heuvel die letterlijk
betekent “zwarte heuvel” (Shahmirzadi 1977, 67)

3