BİZANS İMPARATORLUĞU VE BALKANLAR

181 Pages·2016·2.92 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH (ORTAÇAĞ TARİHİ) ANABİLİM DALI

BİZANS İMPARATORLUĞU VE BALKANLAR
(976-1076)

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Törebey GÜNAYDIN

ANKARA 2016
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ
TARİH (ORTAÇAĞ TARİHİ) ANABİLİM DALI

BİZANS İMPARATORLUĞU VE BALKANLAR
(976-1076)

Yüksek Lisans Tezi

Törebey GÜNAYDIN

Tez DanıĢmanı
Prof. Dr. Melek DELĠLBAġI

ANKARA 2016

II
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ
TARİH (ORTAÇAĞ TARİHİ)
ANABİLİM DALI

BİZANS İMPARATORLUĞU VE BALKANLAR
(976-1076):

Yüksek Lisans Tezi

Tez DanıĢmanı:

Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı: İmzası:
…………………………………… ……………………
…………………………………… ……………………
…………………………………… ……………………
…………………………………… ……………………
Tez Sınavı Tarihi………………….

III
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜMÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile, bu tezdeki bütün belgelerin akademik kurallara ve etik davranıĢ
ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalıĢmada bana ait olmayan tüm veri, düĢünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (…../…../2016)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı
…………………………………
Ġmzası
…………………………………

IV
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... I
ÖNSÖZ ...................................................................................................................... III
KISALTMALAR ...................................................................................................... V
GİRİŞ
1. KAYNAKLARA DAĠR ....................................................................................... 1
1.A. BĠZANS KAYNAKLARI ............................................................................ 1
1.B. DOĞU KAYNAKLARI................................................................................ 9
1.C. BATI KAYNAKLARI ................................................................................ 13
1.D. ARAġTIRMA ESERLER ........................................................................... 15
2. TARĠHĠ ARKA PLAN ....................................................................................... 18

BİRİNCİ BÖLÜM
1. BĠZANS ĠMPARATORLUĞU‟NUN II. BASĠL DEVRĠNDEN ÖNCE
BALKANLAR‟DAKĠ DURUMU ..................................................................... 24
2. KONT OĞULLARI (KOMETOPULOS) ĠSYANI VE II. BASĠL‟ĠN BALKAN
SEFERLERĠ ....................................................................................................... 28
3. II. BASĠL‟ĠN 1001-1005 YILLARI ARALIĞINDA ELE ALDIĞI BALKAN
FAALĠYETLERĠ ............................................................................................... 34
4. 1014-1018 YILLARI ARASINDA GELĠġEN BALKAN HADĠSELERĠ ........ 38
5. 1018-1025 YILLARI ARASINDA BĠZANS‟IN BALKAN ĠDARESĠ ............. 47
6. ON BĠRĠNCĠ YÜZYIL BAġLARINDA ĠMPARATORLUĞUN EKONOMĠK
YAPISI VE BU DURUMUN BALKANLAR‟DAKĠ TEZAHÜRLERĠ ........... 53

İKİNCİ BÖLÜM
1. BALKAN ĠDARESĠNDE YAġANAN DEĞĠġĠMLER VE ĠLK PEÇENEK
AKINLARI ........................................................................................................ 57
2. PETER DELYAN ĠSYANI (1040-1041) ........................................................... 64
3. IV. MĠKHAEL DÖNEMĠNĠN SEMBOL ĠSMĠ: HARALD HARDRADA ...... 71
4. MERKEZ‟DE NĠZAMIN BOZULMASI VE BALKANLAR‟DA
ĠSYANLAR ........................................................................................................ 75
I
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
1. PEÇENEKLER‟ĠN TUNA NEHRĠNĠ GEÇMESĠ VE ĠMPARATORLUK
ARAZĠSĠNĠ ĠġGALĠ (1048-49) ......................................................................... 82
2. PEÇENEK KRĠZĠ VE ĠMPARATORLUĞUN ÇARESĠZLĠĞĠ (1049-1052) 88
3. BALKANLAR‟DA PEÇENEK HÂKĠMĠYETĠNĠN ĠMPARATORLUK
TARAFINDAN TANINMASI (1053) ............................................................... 95
4. SIRPLAR‟IN ĠSTĠKRARSIZ YAPISI ve BĠZANS‟IN BÖLGEYE
MÜDAHALESĠ ............................................................................................... 100
5. IX. KONSTANTĠN MONOMAKHOS‟UN TACI ve I. ISAAKĠOS
KOMNENOS‟UN BALKAN SEFERĠ TEMELĠNDE BĠZANS-
MACARĠSTAN ĠLĠġKĠLERĠ .......................................................................... 101
6. UZ ĠSTĠLASI (1064) ........................................................................................ 105

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
1. ROMANOS DĠOGENES‟ĠN ĠSYAN TASARISI ve ĠÇERDĠĞĠ
PROBLEMLER ............................................................................................... 109
2. MALAZGĠRT MAĞLUBĠYETĠNĠN ARDINDAN BALKANLAR‟DA
GELĠġEN ĠLK HADĠSE .................................................................................. 111
3. ON BĠRĠNCĠ YÜZYILIN ĠKĠNCĠ YARISINDA ĠMPARATORLUK
EKONOMĠSĠ ve BALKAN HADĠSELERĠNE YANSIMASI ........................ 115
4. BALKANLAR‟DA ĠKĠ YENĠ ĠSYAN ............................................................ 120
5. VII. MĠKHAEL, NORMANLAR ve PAPALIK .............................................. 125
6. VII. MĠKHAEL ve MACARLAR .................................................................... 131
SONUÇ .................................................................................................................... 134
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 144
EKLER .................................................................................................................... 159
ÖZET....................................................................................................................... 168
ABSTRACT ............................................................................................................ 170

II
ÖNSÖZ
Bizans Ġmparatorluğu, kuruluĢ ve yıkılıĢ yılı itibarıyla Ortaçağ Tarihi‟nin
tamamını kapsayan ve hüküm sürdüğü coğrafyalar bakımından Avrupa ve Asya
kıtasında derin izler bırakmıĢ olan siyasi bir yapıdır. Varlığını sürdürdüğü her
yüzyılın ayrı bir ehemmiyet taĢıdığı bu yapının 976 ve 1076 yılları aralığında geliĢen
hadiselerini araĢtırmamızın sebebi, bu dönemde Avrupa halklarının sosyo-ekonomik
yönden belirgin bir Ģekilde inkiĢafa geçmiĢ olması ve öte yandan göçebe hayat
tarzının sunduğu etkin kuvveti Ortadoğu‟nun devlet geleneği ile harmanlamayı
baĢaran Oğuz Türkleri‟nin Anadolu‟daki yerleĢim sürecinin baĢlamıĢ olmasıdır. Bu
iki olgunun layıkıyla açıklanabilmesi, Bizans Ġmparatorluğu‟nun bu dönemdeki tarihi
ile birebir ilintilidir. Dolayısıyla Bizans Ġmparatorluğu‟nun bu kritik dönemde takip
ettiği siyaseti saptamak hem Anadolu tarihi için hem de Avrupa tarihi için
ziyadesiyle mühimdir.
Tezimizde Bizans Ġmparatorluğu‟nun izlediği politikaları merkez-taĢra iliĢkisi
temelinde inceleyerek bu konuya dair genel bir çerçeve oluĢtumaya gayret ettik.
Devrin genel Bizans politikasını tespit için Anadolu‟da ve Ġtalya‟da geliĢen vakaları
takip etmek yerine Balkan coğrafyasındaki hadiselere odaklandık. Böyle bir tercih
yapmamızın ilk nedeni, I. Haçlı Seferi öncesi hem Ġtalya merkezli Batı-Bizans
irtibatının hem de Anadolu‟da gerçekleĢen hadiselerin Fransız, Türk, Alman ve
Ġngiliz tarihçileri tarafından detaylı bir Ģekilde incelenmiĢ olmasıdır. Bir diğer
nedenimiz ise Ortaçağ araĢtırılmalarında fazla ehemmiyet atfedilmeyen Balkan
coğrafyasının barındırdığı siyasi, sosyal ve ekonomik hadiselerinin söz konusu
dönem için kısıtlı kaynakların aydınlatamadığı Ġtalya ve Anadolu merkezli karmaĢık
III
hadiselerin tanımlanmasına yardımcı olabileceği düĢüncesine sahip olmamızdır. Zira
on birinci yüzyıl içersinde Ġtalya‟da ve Anadolu‟da meydana gelen ivedi geliĢmelerin
takibi ziyadesiyle zordur. Dolayısıyla bu iki bölgeye nazaran daha az karmaĢaya
Ģahit olan Balkanlar‟ın incelenmesi vasıtasıyla Bizans Ġmparatorluğu‟nun izlediği
politikaları ve imparatorluk mekanizmasının olağan ve sıradıĢı hadiselere verdiği
tepkileri vazıh bir Ģekilde saptamak daha olasıdır. Bu çerçevede tezimizin ana gayesi,
Balkan hadiselerinin anlatımı ile on ve on birinci yüzyıl süreci içersinde iç ve dıĢta
geliĢen siyasi, sosyal ve ekonomik ahvalle bağlantılı bir Ģekilde Bizans
Ġmparatorluğu‟nun sahip olduğu istikrarlı politikaların genel bir taslağını
oluĢturabilmektir.
Hem Bizans Ġmparatorluğu hem de Balkan coğrafyası üzerine araĢtırma
yapmamız hususunda bizlere yaptığı araĢtırmalar ve verdiği cesaret ile ilham kaynağı
olan tez danıĢmanım saygı değer hocam Prof. Dr. Melek DelilbaĢı‟ya tezimizin her
aĢamasında verdiği desteklerden dolayı teĢekkürü bir borç bilirim. Balkan
coğrafyasının ehemmiyeti üzerinde duran ve bu durumu bizlere her fırsatta hatırlatan
kıymetli hocam Doç. Dr. Hatice Oruç‟a Balkan bilgisini ve sevgisini bizlere aĢıladığı
için Ģükranlarımı sunarım. Ayrıca Türk-Ġslam tarihi hakkındaki bilgilerini bizlerle
paylaĢan ve bu konuda geniĢ bir perspektif kazanmamızı temin eden değerli hocam
Prof. Dr. Ġlhan Erdem‟e teĢekkürlerimi sunarım.
Törebey Günaydın
Ankara-2016

IV
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale
AEMA : Archivum Eurasiae Medii Aevi (Wiesbaden, 1975).
A.Ü.D.T.C.F.D. : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi
(Ankara,1943-).
B : Byzantion (Brüksel, 1924-).
BF : Byzantinische Forschungen (Amsterdam,1966-).
BMGS : Byzantine and Modern Greek Studies (Oxford, 1975-83;
Birmingham, 1984-).
BS : Byzantinoslavica (Prag, 1929-).
CFHB : Corpus Fontium Historiae Byzantinae ( Washington Serisi,
Washington, 1967-; Berlin Serisi, Berlin/New York, 1967-;
Viyana Serisi, Viyana, 1975-; Ġtalya Serisi, Roma, 1975-; Brüksel
Serisi, Brüksel, 1975-).
Çev. : Çeviren.
Ed. : Editör.
E.H.B. : The Economic History of Byzantium: From the Seventh through
the Fifteenth Century, 3 vols., ed. Angeliki E. Laiou, Dumbarton
Oaks, Washington, 2002.
DİA : Diyanet Ġslam Ansiklopedisi.
DOP : Dumbarton Oaks Papers (Washington, D.C. 1941-).
DOT : Dumbarton Oaks Texts.
İA : Milli Eğitim Bakanlığı Ġslam Ansiklopedisi.
V
JÖB : Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik (Viyana, 1969-).
ODB : The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. A.Kazhdan, A.-
M.Talbot, A.Cutler, T.E.Gregory and P. Sevcenko, 3 vols,
Oxford, 1991.
REB : Revue des Etudes Byzantines (Paris, 1944-).
RPC : The Russian Primary Chronicle: Laurentian Text, trans. Samuel Hazzard
Cross and Olgerd P.Sherbowitz-Wetzor, Mediaeval Academy Of
America, Cambridge, 1953.
SEER : The Slavonic and East European Review (London, 1922-)
TAD : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih
Bölümü Tarih AraĢtırmaları Dergisi (Ankara, 1943-).
TM : Travaux et Memorires (Paris, 1964-)
Trans : Translate.
TTK : Türk Tarih Kurumu.
Yay. : Yayınlayan.
ZRVI : Zbornik Radova Vizantoloshkog Instituta (Belgrad, 1952-)

VI