anab lm dalı narlı (erdek/balıkes r)

188 Pages·2008·1.24 MB·Turkish

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
HALKBİLİM (ETNOLOJİ) ANABİLİM DALI

NARLI (ERDEK/BALIKESİR) KÖYÜ’NDE BALIKÇILAR
-KÜLTÜR VE ÇEVRE İLİŞKİSİ AÇISINDAN ETNOGRAFİK BİR ANALİZ-

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Seda KILINÇ

Ankara, 2005
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
HALKBİLİM (ETNOLOJİ) ANABİLİM DALI

NARLI (ERDEK/BALIKESİR) KÖYÜ’NDE BALIKÇILAR
-KÜLTÜR VE ÇEVRE İLİŞKİSİ AÇISINDAN ETNOGRAFİK BİR ANALİZ-

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Seda KILINÇ

Danışman: Doç. Dr. M. Muhtar KUTLU

Ankara, 2005
ii

ÖNSÖZ

İnsan sadece biyolojik bir varlık değil, aynı zamanda, toplumsal bir
varlıktır. Öteki canlılardan farklı olarak doğayı denetim altına alabilmiş ve bir
kültürel evrim düzeyine ulaşmıştır. Bu bağlamda “kültür” kavramı, insanın bir
parçası olduğu ve içinde varolduğu “doğal çevre” ile kurduğu ilişki ve etkileşim
olarak değerlendirilebilir. İnsanın içinde bulunduğu yaşam koşullarına uyum
sağlaması sonucunda, kültür denilen, temel varoluş etkinliğinin geliştiği
söylenebilir. İnsanın içinde var olduğu; “ekolojik çevre” ile “kültür” arasında
ilişki ve etkileşim, üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu nedenle
yapılan bu çalışmada, balıkçıların yaşadıkları doğal çevreye uyum sağlama
süreçleri ve grubun sosyo-kültürel yapısı incelenmiştir.

Bu çalışmada, deniz ekosistemi içinde yaşıyor olmalarının, balıkçıların,
kültürel örüntülerine ve algılarına etkileri üzerinde durulmuş, denizi ve
denizciliği, yaşamlarının bir parçası, hatta bir yaşam biçimi olarak seçmiş olan
balıkçılar ve aileleri tanıtılmıştır. Yüreklerinin derinlerinden gelen bir sevgiyle,
hatta tutkuyla denize yakın, onu seven, sayan ve ondan geçimlerini sağlayan
denizciler, bu tutkularını bilgileri ile donatarak balıkçılık yaparlar ve ekolojik
çevreye uyum sağlarlar. İçinde yaşadıkları ekolojik çevre balıkçıların, geçim
stratejilerini ve yaşam biçimlerini belirlemiştir.

Denizci bir filozofa benzer. İlişkilerinde; rakamlar, formüller, kesin
hesaplar, denklemler, vazgeçilmez ilkeler vardır. Hoşgörüsü, suyun kaldırma
gücü kadardır, asla fazlasını kabul etmez. Denizin “keşke”si, “belki”si,
“bakalım”ı, “inşallah”ı, “ama”sı yoktur. Bu yüzden denizin yetiştirdiği çocuklar,
denizciler de tıpatıp ona benzerler. Denizciler korkusuz, yiğit, yardımsever,
yürekli, dürüst insanlardır. Deniz onlar için özgürlük, kurtuluş ve keşif alanıdır.
En gizemli ve en bildik, en güçlü ve en yumuşak bir öğe olarak deniz, aynı
zamanda balıkçılar için bir yenilenme kaynağıdır. Balıkçının kendine özgü
anlayışı ve zengin iç dünyasının içinde denizi, denizcileri, deniz dünyasını ve
iii

gemileri yorumlayışı farklı bir duyarlılığı temsil eder. Bu bağlamda yapılan
çalışmada, yaşadıkları ekolojik çevreye uyum sağlayan balıkçıların ailelerini
ve balıkçılık etkinliklerini analiz etmenin yanında duygusal faktörler de göz
ardı edilmemiştir. Ekolojik ortamın insanın kültürel oluşumuna ve gelişimine
etkilerinin vurgulandığı bu çalışma ile, ekolojik çevreye farklı bir açıdan
bakılmasının sağlanacağı umulmaktadır.

Balıkçıların yaşamlarını sürdürdükleri “doğal çevre” ve kendi ürünleri
olan “kültürel çevre” arasındaki karşılıklı etkileşime bağlı olarak ortaya çıkan
kültürel süreci aktaran bu çalışma, birçok kişinin desteği ve yardımı ile,
yürütülmüştür.

Öncelikle, beni her zaman her konuda destekleyen, değerli akademik
katkılarının yanı sıra, insani ilişkiler açısından da kendisinden birçok şey
öğrendiğim değerli hocam Doç. Dr. M. Muhtar Kutlu’ya en içten teşekkürlerimi
sunarım. Yüksek lisans yaşantımın ve tez çalışmamın her aşamasında
özverili katkılarda bulunan, değerli önerilerinden yaralandığım, bana psikolojik
anlamda da her zaman destek olan sayın hocamı tanımaktan ve birlikte
çalışmaktan büyük mutluluk duyuyorum.

Lisans ve yüksek lisans eğitimim boyunca böyle bir çalışmayı
yapabilmem için gerekli bilgi birikiminin oluşmasına katkıda bulunan, gerek
ders notlarından ve yazdığı kitaplardan gerekse bilimsel yönlendirmelerinden
yararlandığım sayın hocam Prof. Dr. Gürbüz Erginer’e teşekkürlerimi ve
saygılarımı sunuyorum.

Tez çalışmam sırasında gereksinim duyduğumda yol göstererek
yardımlarını esirgemeyen ve çalışmama geliştirici katkılarda bulunan değerli
hocam Doç. Dr. Tayfun Atay’a teşekkür borçluyum.

Tez çalışmam sırasında gereksinim duyduğumda yardımcı olan ve
ilgilerini esirgemeyen Arş.Gör. Abdürrahim Özmen ve Arş.Gör. Melike
Kaplan’a teşekkürlerimi borç bilirim.
iv

Çalışmamın alan araştırmasını tamamlayabilmem için uygun ortamı
sağlayan, çalışmamı herhangi bir zorluk yaşamadan yürütmemde büyük payı
olan Narlı (Erdek/Balıkesir) Köyü’ndeki tüm balıkçılara ve ailelerine, özellikle
“Bahri Reis” adlı gırgır teknesinin sahibi Sinan Taşkesen’e ve “Emin” adlı
teknenin sahibi Emin Salça’ya içten teşekkürlerimi sunarım.

Tez çalışmam sırasında görüşme isteğimi kabul eden, konum ile ilgili
her türlü bilgiyi veren araştırma grubuma ve balıkçı aileleri ile görüşme
olanağı sağlayan, çalışmamın zenginleşmesine katkıda bulunan araştırma
alanında yaşayan köy halkına teşekkür ediyorum.

Eğitim yaşantımın her aşamasında beni her zaman destekleyen,
yüksek lisans süreci boyunca ve tez çalışmam sırasında da desteklerini hep
hissettiğim sevgili aileme, özellikle sevgili annem Sema Taştan’a ve teyzem
Nuray Taştan’a en içten teşekkürlerimi sunarım.

Seda KILINÇ
v

ÖZET

NARLI (ERDEK/BALIKESİR) KÖYÜ’NDE BALIKÇILAR
-KÜLTÜR VE ÇEVRE İLİŞKİSİ AÇISINDAN ETNOGRAFİK BİR ANALİZ-

Kılınç, Seda
Yüksek Lisans, Halkbilim (Etnoloji) Anabilim Dalı
Tez Danışmanı: Doç. Dr. M. Muhtar Kutlu
Ağustos 2005, 206 sayfa

Bu araştırmada, Narlı (Erdek/Balıkesir) Köyü’nde yaşayan balıkçıların,
kültür ve çevre ilişkisi açısından etnografik analizi yapılmıştır; “kültürel ekoloji”
kapsamında, balıkçıların yaşadığı çevreye kültürel mekanizmalar aracılığı ile
ne şekilde uyarlandığı araştırılmıştır.

Balıkçıların ekolojik çevreye uyarlanma süreci; çevrenin doğası içinde
ve toplumun sosyo-kültürel yapısı, gereksinimleri ile ilişkili bir çerçevede
değerlendirilmiştir. Geçim kaynağı olarak balıkçılığın yöre insanlarının
yaşamındaki yeri, deniz-merkezli ortaya çıkan bir ekosistem içinde
yaşamalarının kültürel örüntülerine etkileri ve çevreyi algılamaları da
incelenmiştir.

Araştırma, Mayıs 2003-Kasım 2004 tarihleri arasında periyodik
olmamakla birlikte, belirli aylarda ve mevsimlerde, alanda uzun süre kalınarak
yürütülmüştür. Veriler gırgır balıkçılığı yapan üç, küçük çapta balıkçılık yapan
on bir aile ile yapılan gözlem ve görüşmelerle elde edilmiştir. Araştırma grubu
olan balıkçıların bir arada bulundukları (balık avına gidiş ve dönüş saatlerinde
iskele, kahvehane gibi) mekan ve zamanlar belirlenerek, sohbet ortamı
içerisinde, “serbest görüşme” yapılarak çalışma yürütülmüştür. Balıkçıların
aile yapılarını analiz etmek amacı ile de, evlerine gidilerek, gözlem ve
görüşmeler yapılmıştır. Bunun yanı sıra, günlük yaşamlarında ve özel
vi

günlerinde (düğün, sünnet, mevlit törenleri ve kadın günleri gibi) bulunularak
da, veriler toplanmıştır.

Elde edilen veriler, istatistiksel veri ve anket tekniği uygulanmadan,
objektif değerlendirme çerçevesinde analiz edilmiştir. Araştırma grubuna,
çalışmanın amaçları doğrultusunda, yarı yapılandırılmış sorular yöneltilmiştir.
Yapılan görüşmelerden elde edilen veriler yazılı olarak kaydedilmiş ve
araştırma grubunun, çeşitli etkinlikler sırasında, fotoğrafları çekilmiştir.

Bulgular; balıkçılığın kompleks ve yıpratıcı bir iş olduğunu, deneyim,
teknik bilgi ve sistematik bir yöntem anlayışı gerektirdiğini göstermiştir. Deniz-
merkezli bir ekosistemde yaşayan balıkçıların, çevresel uyarlanmalarının,
çevrenin doğası içinde ve toplumun yapısına, gereksinimlerine, teknolojisine
orantılı bir biçimde olduğu da araştırmanın bulguları arasındadır. Bunun yanı
sıra, balıkçıların aileleri ile ilişkilerinin de son derece sıcak ve içten olduğu
saptanmış, yaşamı her yönü ile değerlendirmeye çalıştıkları gözlenmiştir.

Balıkçıların GPS, radar gibi gelişmiş teknolojik aletlerin yanında, doğal
işaretlerden yararlanarak da, avlarını buldukları araştırmanın bir başka
bulgusudur. Gırgır teknelerinde, modern navigasyon aletleri bulunmaktadır, bu
nedenle, balıkçılar doğanın işaretlerinden daha az yararlanmaktadırlar. Küçük
çapta teknelerde ise; bu kadar gelişmiş bir donanım olmadığı için, balıkçılar
doğanın kendine özgü dilini daha çok yorumlamaktadırlar. Balıkçıların, balık
avından olumlu sonuç alabilmek için, bazı ritüeller yaptıkları belirlenmiştir.

Çalışmanın bir başka bulgusu; yörede 1960’lı yıllarda başlayan turizm
etkinliklerinin, ekonomik boyutun yanı sıra toplumsal ve kültürel boyutlar
açısından da, balıkçıların yaşamını etkilediğidir.

Alanda elde edilen bulgular, “Kültürel Ekoloji” yaklaşımının temel
özelliklerinden hareket ile tartışılmıştır.
vii

SUMMARY

FISHERMEN IN NARLI (ERDEK/BALIKESİR) VILLAGE
-AN ETNOGRAPHIC ANALYSIS OF CULTURAL AND ENVIRONMENTAL
RELATIONSHIP-

Kılınç, Seda
Master's Degree, Department of Folklore (Ethnology)
Adviser: M. Muhtar Kutlu, PhD, an Associate Professor of
Department of Folklore (Ethnology)
August 2005, 206 pages

This study makes an ethnographic analysis of fishermen living in Narlı
(Erdek/Balıkesir) Village from the point of cultural and environmental
relationship; and explores, within the scope of “cultural ecology”, how the
fishermen have adapted to their environment through cultural mechanisms.

The process of adaptation of fishermen to the ecological environment
has been considered within the nature of the environment and in relation with
the socio-cultural structure and requirements of the society. The place of
fishing in the lives of local people as their mainstay, the effects of their living in
a sea-centered ecosystem on their cultural patterns and their perceptions of
the environment are also studied.

The study has been conducted through long stays on the study site in
certain months and seasons between May 2003-November 2004 in a non-
periodic manner. Data were obtained from the observations and
conversations with three families engaged in trawl fishing, and eleven families
engaged in small-scale fishing. The times and places (such as quays and
coffee houses during the departure and arrival hours of fishermen) when and
where the fishermen, the study group, came together were established and
viii

the study has been conducted in a chatting environment, making “free
conversation”. And to analyze the family structures of fishermen, visits were
paid to their homes to make observations and conversations. Data were also
collected by being involved in their daily lives and special events (marriages,
circumcisions, memorial services and women's days etc.).

Data obtained were analyzed through objective assessment and no
statistical data and questionnaires were applied. The study group was asked
semi-structured questions parallel to the objectives of the study. Data
obtained from the conversations were put into writing and the study group's
photos were taken during various activities.

Findings have revealed that fishing is a complex and a wearisome job,
and it required experience, know-how and a sense of systematic method.
That the environmental adaptations of fishermen living in a sea-centered
ecosystem is within the nature of the environment and proportional to the
structure, requirements and technology of society are also among the findings
of this study. In addition, it has also been found that the relationships of
fishermen with their families were rather warm and sincere, with the
observation that they tried to think life with all aspects.

Another finding of the study is that the fishermen found their prey
utilizing from natural signs in addition to using developed technological
instruments like GPS and radars. Trawl boats are equipped with modern
navigational tools, so fishermen make less use of natural signs. And since
small-scale boats are not so highly equipped, fishermen mostly interpret the
unique language of nature. It has also been found that the fishermen made
some rituals and performed some prayers in order to get positive results from
the fish hunt.

Another finding of the study is that the tourism activities in the region,
dating back to the 1960s, have also affected the lives of fishermen, for social
and cultural dimensions in addition to the economic dimension.
ix

Findings obtained on the site were discussed based on the basic
characteristics of the “Cultural Ecology” approach.