AİLE İŞLETMELERİNDE KURUMSALLAŞMANIN İŞLETME BAŞARISINA OLAN ETKİLERİ: Aydın ...

292 Pages·2010·1.31 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐŞ-DR-2010-0001

AĐLE ĐŞLETMELERĐNDE KURUMSALLAŞMANIN
ĐŞLETME BAŞARISINA OLAN ETKĐLERĐ:
Aydın Đlinde Faaliyet Gösteren Aile Đşletmeleri Örneği

HAZIRLAYAN

Bihder GÜNGÖR AK

TEZ DANIŞMANI

Prof. Dr. Bahattin RIZAOĞLU

AYDIN - 2010
2

T.C
ADNAN MENDERES ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐŞ-DR-2010-0001

AĐLE ĐŞLETMELERĐNDE KURUMSALLAŞMANIN
ĐŞLETME BAŞARISINA OLAN ETKĐLERĐ:
Aydın Đlinde Faaliyet Gösteren Aile Đşletmeleri Örneği

HAZIRLAYAN

Bihder GÜNGÖR AK

TEZ DANIŞMANI

Prof. Dr. Bahattin RIZAOĞLU

AYDIN - 2010
3

BEYAN SAYFASI

Bu tezde görsel, işitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların
akademik ve etik kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan
anacak bu çalışmaya özgü olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek
belirttiğimi beyan ederim.

Bihder GÜNGÖR AK
4

Bihder GÜNGÖR AK

AĐLE ĐŞLETMELERĐNDE KURUMSALLAŞMANIN ĐŞLETME BAŞARISINA
OLAN ETKĐLERĐ: AYDIN ĐLĐNDE FAALĐYET GÖSTEREN AĐLE
ĐŞLETMELERĐ ÖRNEĞĐ

ÖZET
Aile işletmelerinin özellikle yönetim tarzları ve nesillerarası devirleri sırasında
yaşanan çatışmaların ve bu çatışmaların çözümüne yönelik söylemlerin son günlerde
arttığı görülmüştür. Bu nedenle aile işletmelerinin kurumsallaşması ve kurumsallaşma
biçimlerinin aile işletmelerinin başarısına olan katkılarının ekonomi ve yönetim bilimi
açısından önem kazandığı tespit edilmiştir. Çalışmamızda, Aydın ilinde faaliyet
gösteren aile işletmelerinin kurumsallaşma biçimlerini ne kadar önemsedikleri ve
kurumsallaşma biçimlerinin aile işletmelerinin örgütsel ve örgütsel olmayan işletme
başarılarını hangi yönde ve nasıl etkilediği araştırılmıştır.
Çalışmada veri toplama yöntemi hazır bilgiler ve soru sorma biçiminde
olmuştur. Birincil ve ikincil veriler olmak üzere iki tür veri kullanılmıştır. Kullanılan
birincil veriler çalışmamızın konusuyla ilgili kişi ya da kişilere yöneltilen soru formları
(anket) ile sağlanmıştır. Araştırma verilerinin toplanmasında veri toplama aracı olarak
aile işletmelerinin kurucu girişimcilerine ve çalışanlarına yönelik üç ayrı soru formu
kullanılmıştır. Çalışmamızda 153 aile işletmesi sahibi ve bu işletmelerde çalışan 185
personel ile görüşmeler yapılmıştır.
Çalışmada, aile işletmelerinin kurumsallaşmaları işletme sahiplerine göre önem
sırasıyla tutarlılık, kültürel güç, otonomi, saydamlık, formalleşme, profesyonelleşme ve
sosyal sorumluluk kurumsallaşma biçimleri ile ölçülebildiği görülmüştür.
Kurumsallaşma biçimlerinin örgütsel başarı biçimlerinden çıktı başarısına katkısı
yüksek iken, işlevsel başarı ve yenilik-uyum başarısına katkının yeterince güçlü
olmadığı görülmüştür. Örgütsel olmayan işletme başarı biçimlerinin ise katkılarının
5
yüksek olmamakla birlikte önem sırası ile yetki-sorumluluk başarısı, hukuksal başarı,
sosyal başarı, profesyonelleri kullanma başarısı, duygusal başarı, gelecek nesilleri
değerlendirme başarısı, aile anayasasının varlığı başarısı şeklinde belirlenmiştir. Tüm
kurumsallaşma biçimlerinin işletmelerin çıktı başarısına katkıda bulunduğu, otonomi ve
formalleşmenin yenilik-uyum başarısına olan katkısının işlevsel başarıdan daha yüksek
olduğu tespit edilmiştir.
Sonuç olarak, Aydın ilinde faaliyet gösteren aile işletmelerinin her konuda tam
olarak kurumsallaşamadıkları ve kurumsallaşma biçimlerini tam olarak yerine
getiremedikleri için örgütsel ve örgütsel olmayan işletme başarı biçimlerini de
sağlayamadıkları görülmüştür.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Aile Đşletmeleri, Kurumsallaşma, Kurumsallaşma Biçimleri, Đşletme Başarı Biçimleri,
Örgütsel Başarı Biçimleri, Örgütsel Olmayan Başarı Biçimleri, Aile Anayasası,
Kurumsal Yönetim Đlkeleri
6

NAME AND SURNAME: Bihder GÜNGÖR AK
TITLE: INSTITUTIONALIZATION’S EFFECTS ON BUSINESS
ACCOMPLISHMENT IN FAMILY BUSINESS: THE CASE OF FAMILY
BUSINESSES WHICH REMAIN ACTIVELY IN AYDIN PROVINCE
ABSTRACT
It is seen that the conflicts which ocur especially during the transfer from
generation to generation and management policies of family businesses and utterances
for solution of those conflicts have increased recently. So, the institutionalization of
family businesses and the contributions of institutionalization forms to the succes of
family businesses have been determined to become important in terms of economy and
business admistration. In this study, how much importance family businesses which
remain actively in Aydın province give to the institutionalization forms of family
businesses and in what respects and how institutionalization forms effect the
organizational and non-organizational business success of family businesses have been
researched.
In this study, the method of collecting data has been in the form of asking
questions and existing information. Two kinds of data have been used as primary and
secondary data primary data, which are used in the study, have been collected with
interviews that have been asked to a person or people who are related to our subjects of
the study. On collecting the data of research, three different question forms for workers
and entrepreneurial managements of family businesses have been used as a means of
collecting data. In our study, interviews have been made with 153 owners of family
businesses and 185 personnels working in those businesses.
In this study, it has been seen that the institutionalization of family businesses is
able to be evaluated by, in order of significance institutionalization forms of coherence,
cultural power, autonomy, transparency, regular, professionalization and social
responsibility according to the owners of businesses. It has been seen that while
institutionalization forms contribute to output succes from organizational succes forms
7
in a great way, its contribution to functional success and success of innovation-harmony
is not huge enough. Non-organizational business success forms’ contribution, on the
other hand, is not great and it has been determined as, in order of significance, success
of authority and responsibility, forensic success, social success, success of employing
professionals, emotional succes, succes of assessment of future generations, succes of
existence of family constitution. It has been determined that the whole
institutionalization forms have contributed to the output succes of the businesses, and
regular and autonomy’s contribution to the succes of innovation-harmony is higher than
functional succes.
In conclusion, family businesses which remain actively in Aydın province have
been seen not to be able to achieve organizational and non-organizational business
success forms because of the fact that they have not been able to institutionalize
perfectly in evert respect and carry out the institutionalization forms thoroughly.

KEYWORDS
Family Business, Institutionalization, Institutionalization Forms, Business Success
Forms, Organizational Success Forms, Non-Organizational Success Forms, Family
Constitution, Corporate Governance Principles.
8

ÖNSÖZ
Emeğin başarısı, çalışmaların süresi ile birlikte niteliği ile de ölçülebilirse anlam
kazanır.
Çalışmalarımızın gelecekte değer arttırıcı, gelişmeyi ve büyümeyi hedefleyen
aile işletmelerinin faydalanabileceğini umut ediyoruz.
Çalışmalarımda desteğini esirgemeyen başta tez danışmanım Prof Dr Bahattin
RIZAOĞLU, tez izleme komitesinde yer alan hocalarım Prof Dr Selim BEKÇĐOĞLU
ve Prof Dr Erdoğan GAVCAR’a teşekkür ederim.
Çalışmalarımın her safhasını benimle birlikte yaşayan herkese zamanlarını
benimle paylaştıkları için teşekkür ediyorum.
9

ĐÇĐNDEKĐLER

ÖZET i
ABSTRACT i
ÖNSÖZ iii
ĐÇĐNDEKĐLER iv
ÇĐZELGELER LĐSTESĐ ix
EKLER LĐSTESĐ x
TABLOLAR LĐSTESĐ xi
KISALTMALAR VE SĐMGELER LĐSTESĐ xvi
GĐRĐŞ 1
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
GENEL OLARAK AĐLE ĐŞLETMESĐ KAVRAMI
1.1. AĐLE KAVRAMI 21
1.2. ĐŞLETME KAVRAMI 22
1.3. AĐLE ĐŞLETMESĐ KAVRAMI 25
1.4. AĐLE ĐŞLETMELERĐNĐN KURULMA NEDENLERĐ VE ÖZELLĐKLERĐ 28
1.5. AĐLE ĐŞLETMELERĐNĐN YAŞAM EVRELERĐ 31
1.6. AĐLE ĐŞLETMELERĐNDE GÜÇ ODAKLARI 35
10
1.7. AĐLE ĐŞLETMELERĐNDE YAŞANAN ÇATIŞMALAR VE NEDENLERĐ 39
1.8. AĐLE ĐŞLETMELERĐNĐN ÜSTÜNLÜKLERĐ 43
1.9. AĐLE ĐŞLETMELERĐNĐN ZAYIFLIKLARI 46
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
KURUMSALLAŞMA KAVRAMI, SÜRECĐ VE KURUMSALLAŞMANIN AĐLE
ĐŞLETMELERĐNĐN BAŞARILARINA ETKĐLERĐ
2.1. KURUMSALLAŞMA VE SÜRECĐ 49
2.1.1. Kurumsallaşma Kavramı ve Kurumsallaşmanın Önemi 49
2.1.2. Kurumsal Yönetim Đlkeleri 52
2.1.3. Kurumsallaşma Biçimleri 55
2.1.4. Kurumsallaşma Düzeyinin Ölçütleri 60
2.1.5. Kurumsallaşma Süreci ve Ögeleri 63
2.1.6. Kurumsallaşma Sürecinde Bireylere Düşen Görevler ve Karşılaşılan
Güçlükler 69
2.1.7. Kurumsallaşmanın Yararları ve Sakıncaları 76
2.1.8. Türkiye’de Aile Đşletmelerinin Kurumsallaşma Durumu 83
2.2. KURUMSALLAŞMANIN AĐLE ĐŞLETMELERĐNĐN BAŞARISINA
ETKĐLERĐ 85
2.2.1. Başarı ve Đşletme Başarısı Kavramları 85
2.2.2. Aile Đşletmelerinde Başarı Ölçütleri 87
2.2.3. Aile Đşletmelerinde Đşletme Başarı Biçimleri 89
2.2.4. Đşletme Başarı Biçimleri ve Kurumsallaşma Arasındaki Đlişkiler 94
2.2.5. Kurumsallaşmanın Aile Đşletmelerinin Başarısına Etkileri 98
2.2.6. Aile Đşletmelerinde Kurumsallaşmanın Engelleyici Ögeleri 101
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AĐLE ĐŞLETMELERĐNDE KURUMSALLAŞMA