2006 yılında insan hakları ve tihv

400 Pages·2013·8.19 MB·Turkish

T(cid:241)HV
Türkiye (cid:241)nsan Hakları Vakfı

Türkiye (cid:241)nsan Hakları Raporu
2006

Ankara, Nisan 2007
Türkiye (cid:241)nsan Hakları Vakfı Yayınları (47)
Yayına Hazırlayan : Dokümantasyon Merkezi

ISBN: 978-975-7217-57-2

Türkiye (cid:241)nsan Hakları Vakfı, Türkiye Medeni Yasası’na göre kurulmu(cid:237),
hükümet dı(cid:237)ı ve ba(cid:240)ımsız bir kurulu(cid:237)tur. Statüsü 30 Aralık 1990 tarihli ve
20741 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlü(cid:240)e girmi(cid:237)tir.

BULU(cid:236) Tasarım ve Matbaacılık, Ankara
Tel: [phone] – Faks: (312) 222 44 07
(cid:241)Ç(cid:241)NDEK(cid:241)LER
ÖNSÖZ.......................................................................................................................................................................................1
KÜRT SORUNU..........................................................................................................................................................................4
1 - OHAL'in Ardından Bölgede (cid:241)nsan Hakları.............................................................................................................................25
2 - Zorunlu Göç........................................................................................................................................................................32
YA(cid:236)AM HAKKI..........................................................................................................................................................................41
1 - Yargısız (cid:241)nfaz, Dur (cid:241)htarı, Rasgele Ate(cid:237) Açma Olayları.........................................................................................................59
2 - Faili Meçhul Siyasi Cinayetler.............................................................................................................................................73
3 - Kara Mayınları....................................................................................................................................................................85
4 - Silahlı Çatı(cid:237)malar...............................................................................................................................................................88
5 - Yasadı(cid:237)ı Örgüt Saldırıları..................................................................................................................................................118
K(cid:241)(cid:236)(cid:241) GÜVENL(cid:241)(cid:239)(cid:241) HAKKI..........................................................................................................................................................133
1 - Kayıplar............................................................................................................................................................................140
2 - Gözaltında Ölüm Olayları...................................................................................................................................................142
3 - (cid:241)(cid:237)kence ve Kötü Muamele Olayları....................................................................................................................................146
CEZAEVLER(cid:241) VE (cid:241)NSAN HAKLARI...........................................................................................................................................173
1 - F-Tipi Cezaevleri ve Ölüm Orucu.......................................................................................................................................173
2 - Cezaevi Davaları...............................................................................................................................................................180
3 - Cezaevinde Ölümler..........................................................................................................................................................190
4 - Cezaevinde Baskılar, Tedavisi Engellenen Mahkumlar......................................................................................................191
DÜ(cid:236)ÜNCE VE (cid:241)FADE ÖZGÜRLÜ(cid:239)Ü.........................................................................................................................................205
ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜ(cid:239)Ü.................................................................................................................................................247
1 - (cid:241)nsan Hakları Savunucularına Baskılar.............................................................................................................................247
2 - Siyasi Partiler...................................................................................................................................................................249
3 - Meslek Örgütleri ve Çalı(cid:237)ma Ya(cid:237)amı.................................................................................................................................254
4 - Dernek, Vakıf ve Sivil (cid:241)nisiyatifler......................................................................................................................................256
TOPLANTI VE GÖSTER(cid:241) ÖZGÜRLÜ(cid:239)Ü....................................................................................................................................261
EKLER
Ek 1 - TBMM (cid:241)nsan Haklarını (cid:241)nceleme Komisyonu Hakkari (cid:236)emdinli (cid:241)nceleme Raporu...........................................................277
Ek 2 - (cid:236)emdinli (cid:241)ddianamesi...................................................................................................................................................291
Ek 3 - Hrant Dink Davası Yargıtay Kararı................................................................................................................................353
Ek 4 - Terörle Mücadele Kanununda De(cid:240)i(cid:237)iklik Yapılmasına Dair Kanun.................................................................................379
Ek 5 - (cid:241)zmir Ceza ve Tutukevleri Ba(cid:240)ımsız (cid:241)zleme Grubu Kasım 2005-Ekim 2006 Raporu.......................................................383
Ek 6 - 20 Ekim 2000 tarihinde ba(cid:237)layan ölüm orucu sürecinde ölenlerin tam listesi...............................................................393
Ek 7 - Türk Tabipleri Birli(cid:240)i Heyeti'nin Tekirda(cid:240) F Tipi Cezaevi Ziyareti Raporu........................................................................395
KISALTMALAR
AB Avrupa Birli(cid:240)i KDP Kürdistan Demokrat Partisi (Kuzey Irak)
A(cid:241)HM Avrupa (cid:241)nsan Hakları Mahkemesi KESK Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu
A(cid:241)HS Avrupa (cid:241)nsan Hakları Sözle(cid:237)mesi KHK Kanun Hükmünde Kararname
AKP Adalet ve Kalkınma Partisi KONGRA-GEL Kürdistan Halk Kongresi
AKPM Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi MAZLUM-DER (cid:241)nsan Hakları ve Mazlumlar (cid:241)çin Dayanı(cid:237)ma Derne(cid:240)i
ANAP Anavatan Partisi MGK Milli Güvenlik Kurulu
AP Avrupa Parlamentosu MHP Milliyetçi Hareket Partisi
BBP Büyük Birlik Partisi M(cid:241)T Milli (cid:241)stihbarat Te(cid:237)kilatı
BES Büro Emekçileri Sendikası MLKP Marksist Leninist Komünist Parti
BM Birle(cid:237)mi(cid:237) Milletler MKP Maoist Komünist Parti
BMMYK BM Mülteciler Yüksek Komiserli(cid:240)i MYK Merkez Yürütme Kurulu
CHP Cumhuriyet Halk Partisi OHAL Ola(cid:240)anüstü Hal
C(cid:241)K Ceza (cid:241)nfaz Kanunu ÖDP Özgürlük ve Dayanı(cid:237)ma Partisi
CMUK Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ÖTP Özgür Toplum Partisi
CMK Ceza Muhakemesi Kanunu PKK Kürdistan (cid:241)(cid:237)çi Partisi
CPT Avrupa (cid:241)(cid:237)kenceyi Önleme Komitesi PM Parti Meclisi
ÇGD Ça(cid:240)da(cid:237) Gazeteciler Derne(cid:240)i RP Refah Partisi
ÇHD Ça(cid:240)da(cid:237) Hukukçular Derne(cid:240)i RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu
DBP Demokrasi ve Barı(cid:237) Partisi SES Sa(cid:240)lık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası
DEHAP Demokratik Halk Partisi SHP Sosyal Demokrat Halkçı Parti
DETAK Devrimci Tutsak Aileleri Birli(cid:240)i SDP Sosyalist Demokrasi Partisi
D(cid:241)HA Dicle Haber Ajansı S(cid:241)P Sosyalist (cid:241)ktidar Partisi
DGM Devlet Güvenlik Mahkemesi SPY Siyasi Partiler Yasası
DHKP-C Devrimci Halk Kurtulu(cid:237) Partisi-Cephesi TAYAD Tutuklu Aileleri Yardımla(cid:237)ma Derne(cid:240)i
D(cid:241)SK Devrimci (cid:241)(cid:237)çi Sendikaları Konfederasyonu TBB Türkiye Barolar Birli(cid:240)i
DSP Demokratik Sol Parti TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
DTP Demokratik Toplum Partisi TCY Türk Ceza Yasası
DYP Do(cid:240)ru Yol Partisi TGC Türkiye Gazeteciler Cemiyeti
E(cid:239)(cid:241)T(cid:241)M-SEN E(cid:240)itim, Bilim ve Kültür Emekçileri Sendikası THÖD Temel Haklar ve Özgürlükler Derne(cid:240)i
EMEP Eme(cid:240)in Partisi T(cid:241)HV Türkiye (cid:241)nsan Hakları Vakfı
ESP Ezilenlerin Sosyalist Platformu T(cid:241)KB Türkiye (cid:241)htilalci Komünistler Birli(cid:240)i
GÖÇ-DER Göç Edenler Sosyal Yardımla(cid:237)ma ve Kültür Derne(cid:240)i T(cid:241)KKO Türkiye (cid:241)(cid:237)çi Köylü Kurtulu(cid:237) Ordusu
HABER-SEN Basın Yayın ve (cid:241)leti(cid:237)im Emekçileri Sendikası TMMOB Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birli(cid:240)i
HADEP Halkın Demokrasi Partisi TMY Terörle Mücadele Yasası
HAK-PAR Haklar ve Özgürlükler Partisi TDP Toplumcu Demokrasi Partisi
HEP Halkın Emek Partisi TSK Türk Silahlı Kuvvetleri
HÖC Haklar ve Özgürlükler Cephesi TTB Türk Tabipleri Birli(cid:240)i
HPG Halk Savunma Güçleri TUHAD Tutuklu ve Hükümlü Aileleriyle Yardımla(cid:237)ma Derne(cid:240)i
HRW Human Right Watc ((cid:241)nsan Hakları (cid:241)zleme Örgütü) TUYAB Tutuklu ve Hükümlü Yakınları Birli(cid:240)i
(cid:241)HD (cid:241)nsan Hakları Derne(cid:240)i TÜRK-(cid:241)(cid:236) Türkiye (cid:241)(cid:237)çi Sendikaları Konfederasyonu
ILO Uluslararası Çalı(cid:237)ma Örgütü TÜM-YARGI-SEN Tüm Yargı ve (cid:241)nfaz Kurumları Çalı(cid:237)anları Sendikası
(cid:241)P (cid:241)(cid:237)çi Partisi YÖK Yüksek Ö(cid:240)retim Kurulu
KADEK Kürdistan Özgürlük ve Demokrasi Kongresi
ÖNSÖZ
Türkiye’nin insan hakları ve demokrasi alanındaki dönü(cid:237)ümlerinde Avrupa Birli(cid:240)i’nin motor gücü olu(cid:237)turdu(cid:240)u 2005 yılının
sonuna kadar genel kabul görüyordu. 2005 yılı sonunda da Türkiye’nin AB üyelik sürecinin resmen ba(cid:237)latılması, her iki tarafın
ba(cid:237)arısı olarak de(cid:240)erlendirildi. Ancak 2006 yılına gelindi(cid:240)inde, bu süreç kesintiye u(cid:240)radı. 11 Aralık 2006 tarihinde AB
Komisyonu’nun tavsiyesiyle görü(cid:237)melerdeki sekiz ba(cid:237)lık, askıya alındı. Buna gerekçe olarak da Kıbrıs’ta limanların kullanıma
açılmaması ve Türkiye’nin Ankara Protokolü’ne uymadı(cid:240)ı gösterildi.
Daha önce T(cid:241)HV’nin de aralarında bulundu(cid:240)u insan hakları örgütlerinin AB’nin de(cid:240)i(cid:237)ik düzeydeki temsilcileriyle yaptı(cid:240)ı
görü(cid:237)melerde AB tarafının dile getirdi(cid:240)i ele(cid:237)tiriler, a(cid:240)ırlıklı olarak uygulamalara yönelik olmu(cid:237)tu. AB temsilcileri, yapılan yasal
düzenlemeleri, memnuniyetle kar(cid:237)ılıyorlardı. Bizler ise yapılan reformların özüne dair ciddi ele(cid:237)tirilerimizi dile getiriyor,
hükümetlerin kapsamlı ve gerçek bir demokratikle(cid:237)me iradesi göstermediklerinin altını çiziyorduk. AB tarafını da
demokratikle(cid:237)me sorunlarını, gündemlerinin alt sıralarına aldıkları gerekçesiyle ele(cid:237)tiriyorduk. Türkiye’nin AB’ye üyelik
sürecinin uzun ve ucu açık olmasının geni(cid:237) toplum kesimlerinde olu(cid:237)turdu(cid:240)u soru i(cid:237)aretleri, AB ile ili(cid:237)kilerin en alt düzeye
indirilmesi ile daha da derinle(cid:237)ti. Bu süreçte zaten yükseli(cid:237)te olan milliyetçi akımlar güçlendi, AB kar(cid:237)ıtlı(cid:240)ı yaygınla(cid:237)tı, insan
hakları savunucuları ile resmi görü(cid:237)lere muhalif olan ki(cid:237)i ve kurulu(cid:237)lar hedef haline geldi. Varlıkları öteden beri bilinen milliyetçi
kadrolar ve bunların çeteleri (cid:237)iddet eylemleri gerçekle(cid:237)tirdiler. Bu geli(cid:237)meler ı(cid:237)ı(cid:240)ında, AB’nin halen BM ortamında görü(cid:237)ülmekte
olan Kıbrıs sorununu iç sorun haline getirmesini önemli bir yanlı(cid:237)lık olarak de(cid:240)erlendiriyoruz.
2007 yılının Mayıs ayında yapılacak Cumhurba(cid:237)kanlı(cid:240)ı seçimleri ve ardından yapılacak genel seçimler, geçti(cid:240)imiz dönemden
ba(cid:237)layarak Türk siyasi hayatında önemli tartı(cid:237)malara neden oldu. Ba(cid:237)bakan Recep Tayyip Erdo(cid:240)an’ın Cumhurba(cid:237)kanlı(cid:240)ı’na
aday olabilece(cid:240)i kendilerini laik olarak tanımlayan kesimlerle siyasi (cid:241)slamcılar arasındaki gerginli(cid:240)i daha da artırdı.
PKK’nın Irak’taki varlı(cid:240)ının Türkiye’ye yönelik terör ve güvenlik tehdidi olu(cid:237)turdu(cid:240)u tartı(cid:237)maları da gündemin üst sıralarında
yeraldı. TSK’nin bu nedenle Kuzey Irak’a müdahale etme olasılı(cid:240)ına kar(cid:237)ı ABD tarafından geli(cid:237)tirilen ve kabul gören “ABD, Irak
ve Türkiye hükümetlerinin tayin ettikleri birer temsilciden olu(cid:237)an bir komisyon çözüm bulsun” önerisi, 2006 yılında hayata
geçirildi. (cid:241)li(cid:237)kiler, tarafların ba(cid:237)langıçta yaptıkları açıklamalarla gergin ba(cid:237)ladı. Ancak daha sonraları yapılan ortak çalı(cid:237)malarla
birlikte bu hava da ortadan kalktı.
Kerkük’te yapılacak referanduma kısa bir süre kalması, Kürt nüfusun kente yönelik göçünün yo(cid:240)unluk ve hız kazanmı(cid:237) olması,
iç sava(cid:237)ın Irak’ı parçalanmaya sürüklemesi olasılı(cid:240)ı, Türkiye siyasi ya(cid:237)amında a(cid:240)ırlıklı bir yer tuttu. Böylesi bir tartı(cid:237)ma
ortamında Türkiye’nin bölgedeki ve dünyadaki konumuna ve rolüne dair senaryolar geli(cid:237)tirildi. Irak’tan ayrılmı(cid:237) ya da federatif
bir Kürdistan devletinin kurulması, Kerkük’ün Kürt egemenli(cid:240)ine girmesi gibi geli(cid:237)melerin Türkiye tarafından kabul
edilmeyece(cid:240)i, sivil ve askeri yetkililerce açıkça açıklanmı(cid:237)tır. Bu kararlılık gösterisi, Türkiye ve Irak merkezi yönetimi ile Kuzey
Irak Kürt yönetimi arasında gerilimli bir tartı(cid:237)ma yaratmı(cid:237)tır.
Genelkurmay Ba(cid:237)kanı Org. Ya(cid:237)ar Büyükanıt’ın, 10 Kasım 2006 tarihinde katıldı(cid:240)ı bir resepsiyonda kendisine yöneltilen bir soru
üzerine verdi(cid:240)i “Terör sorunu, Türkiye’de insan hakları ve azınlık haklarına indirgenerek, çok uluslu zemine çekilmek isteniyor.
Hiç kimse terörden bahsetmiyor, insan hakları ve azınlıklardan bahsediyor ve çok uluslu zemine ta(cid:237)ınıyor. E(cid:240)er bu çok uluslu
zemine ta(cid:237)ınırsa Osmanlı dönemine gideriz” yanıtı hafızalardan silinmedi. Genelkurmay Ba(cid:237)kanı’nın bu açıklamalarında,
Türkiye’nin insan hakları ve azınlık sorunları üzerinden geli(cid:237)tirilen tartı(cid:237)malarla parçalanma ortamına sürüklendi(cid:240)i ve bunun
uluslararası bir zeminde yapıldı(cid:240)ını ifade edilmektedir. Büyükanıt’ın bu açıklaması, insan hakları savunucuları açısından kaygı
verici bir de(cid:240)erlendirmedir. Zira, vatan hainlerinin binlercesinin listesini hazırladıklarını açıkça beyan eden ve silah üzerine
yemin ederek ölüme gidebilecekleri gibi insanları öldürebileceklerini açıklayan dernekler ya da benzer kafadaki çeteler bu
açıklamalardan cesaret alabilir. Papaz Santoro’yu öldürdükten sonra “bismillah Allahu Ekber”, Danı(cid:237)tay üyelerine silahla
Önsöz Türkiye (cid:241)nsan Hakları Raporu 2006

saldırırken “Allah’ın askeriyiz, elçisiyiz” ve Hırant Dink’i vurduktan sonra bir “Ermeniyi öldürdüm”, diye ba(cid:240)ıran “çocuk”ların
benzeri çocukları e(cid:240)iterek, yeni cinayetlere hazırlayabilirler.
Devletin en yetkili mercilerinin iç ve dı(cid:237) dü(cid:237)man tehdidi altında bir Türkiye ortamı tanımlamaları ile bu tür örgütlenmelerin
görülür ve tanınır hale gelmesi e(cid:237) zamanlı olmu(cid:237)tur. Yazar Orhan Pamuk ve Prof. Baskın Oran’ın da aralarında bulundu(cid:240)u
aydınlarımızın aldıkları sözlü ve yazılı tehditler, muhalif dü(cid:237)ünce sahiplerinin can güvenliklerinin risk altında bulundu(cid:240)una
i(cid:237)aret etmektedir. Geçti(cid:240)imiz yıl yükseli(cid:237)e geçen çatı(cid:237)ma ve (cid:237)iddetin toplumsal ortamda etkinlik kazanması, üzerinde durulması
gereken tehlikeli bir olgudur.
(cid:241)(cid:237)te Hırant Dink de bu ortamda 19 Ocak 2007 tarihinde öldürüldü. Hrant Dink’in ölümü, Türkiye’nin barı(cid:237)severlerini,
demokratlarını, insan hakları savunucularını ve insan sevgisini yüre(cid:240)inden söküp atmamı(cid:237) insanlarımızı derinden etkiledi.
(cid:241)kiyüz bin insanın cenaze törenine katılarak, “Hepimiz Hrant’ız, Hepimiz Ermeniyiz” sloganları ile onu kucaklaması katillere ve
onların komutanlarına çarpıcı bir yanıt oldu. Hrant Dink’in öldürülece(cid:240)ine ili(cid:237)kin yapılan ihbarlara ra(cid:240)men emniyet te(cid:237)kilatının
bu konuda herhangi bir önlem almamı(cid:237) olmasını, cinayet kadar vahim olarak de(cid:240)erlendiriyoruz. Hırant, insan hakları
savunucusuydu, (cid:241)HD ve T(cid:241)HV’nin birlikte düzenledi(cid:240)i yıllık insan hakları konferanslarının da katılımcısıydı. Son olarak Aralık
ayında (cid:241)sveç’te birlikte katıldı(cid:240)ımız bir toplantı ve sonrasında (cid:241)stanbul’da bir araya geldi(cid:240)imiz görü(cid:237)melerde “Aidiyet ve Kimlik”
sorunu üzerinde ortak bir çalı(cid:237)mayı planlıyorduk. T(cid:241)HV olarak bu konudaki çalı(cid:237)malarımızı sürdürüyoruz. Ürkek güvercinin barı(cid:237)
ülküsünü gerçekle(cid:237)tirmek için çabalarımız, devam edecektir.
Kaybımız ve acımız büyük oldu. Onu unutmayaca(cid:240)ız. ..
Geçti(cid:240)imiz dönemde, milliyetçili(cid:240)in topluma (cid:237)ırınga etti(cid:240)i (cid:237)iddet ve linç ortamının etkilerini azaltmak, toplumsal barı(cid:237)ın zeminini
onarmak, silah ve (cid:237)iddet yöntemlerinin çözemedi(cid:240)i Kürt sorununa barı(cid:237)çıl söylemlerle yakla(cid:237)mak amacıyla bazı giri(cid:237)imler
gerçekle(cid:237)tirildi. Bir grup aydın bu konudaki kaygılarını iletmek üzere Ba(cid:237)bakan’la bir araya geldi, “Türkiye Barı(cid:237)ını Arıyor”
ba(cid:237)lıklı bir konferans düzenlendi. Bu görü(cid:237)menin ve Konferansın olumlu etkilerine kar(cid:237)ın maalesef güneydo(cid:240)u illerindeki
operasyonlar sürdü. PKK’nin 2006 yılının Ekim ayı ba(cid:237)ında itibaren geçerli olmak üzere ilan etti(cid:240)i ate(cid:237)kesi, can kayıplarının
azalması ve toplumdaki gerilimleri azaltması bakımından önemli bir adım olarak de(cid:240)erlendiriyoruz.
2006 yılında maalesef Türkiye’deki reform sürecinin AB ile müzakerelere ba(cid:240)lı bir ev ödevi oldu(cid:240)u ve demokratikle(cid:237)me
konusunda atılan adımların samimi olmadı(cid:240)ına ili(cid:237)kin görü(cid:237)lerimizi destekleyen düzenlemeler yapıldı. Terörle Mücadele
Yasası’nda yapılan yeni düzenlemelerle terör tanımı geni(cid:237)letildi, sanıkların müdafi sayısı birle sınırlandı. Düzenleme ile
sakıncalı bulunan müdafilerin reddedilebilmesi, sanıkla müdafi görü(cid:237)melerinin gerekli görülmesi halinde izlenebilmesini içeren
bu düzenlemelerle birlikte, ifade özgürlü(cid:240)ünü tehdit eden ve i(cid:237)kence uygulamasına zemin hazırlayan bir yasal düzenleme
yeniden hayatımıza girdi.
T(cid:241)HV olarak TCY’nin 301. maddesi üzerinden tartı(cid:237)malar ba(cid:237)ladı(cid:240)ında Ba(cid:237)bakan’a bir mektup yazarak görü(cid:237) ve önerilerimizi
ilettik. 301. maddenin tek ba(cid:237)ına ele alınmasının yetmeyece(cid:240)ini sadece TCY’de aynı amaçla kullanılabilecek en az 14 ayrı
madde bulundu(cid:240)unu, ifade özgürlü(cid:240)ünün Anayasal çerçevede daha kapsamlı bir yakla(cid:237)ımla ele alınması gerekti(cid:240)ini belirttik.
Hazırladı(cid:240)ımız metinlerle Türkiye’de ifade özgürlü(cid:240)ünün sa(cid:240)lanabilmesi için yapılması gereken çalı(cid:237)malar ve mevcut durumla
ilgili de(cid:240)erlendirmelerimizi kamuoyu ile payla(cid:237)tık. Bu süreçte Adalet Bakanı ve Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek’in, yasa yapıcı
kendileri de(cid:240)ilmi(cid:237) gibi önce sivil toplum örgütlerinden TCY’nin 301. maddesi ile ilgili de(cid:240)i(cid:237)iklik önerisi istemesi, ardından da
aydınları iki yüzlü ve kemiksiz olarak nitelemesi de dikkat çekicidir.
Geldi(cid:240)imiz noktada, i(cid:237)kencenin sayısal olarak azalmasına bakarak, Türkiye’de artık i(cid:237)kence sorunu olmadı(cid:240)ına ili(cid:237)kin gerek
ulusal gerekse uluslararası düzeyde genel bir görü(cid:237) olu(cid:237)mu(cid:237)tur. Ancak biz rakamlardaki dü(cid:237)ü(cid:237)e ra(cid:240)men Türkiye’de i(cid:237)kencenin
devam etti(cid:240)ini söylemeye devam ediyoruz. 2006 yılının Mart ayında Diyarbakır’da ya(cid:237)anan olaylar sırasında güvenlik güçlerinin
uygulamaları, bu alanda bir mesafe alınmadı(cid:240)ını göstermektedir. Çıkan olaylarda be(cid:237)i çocuk olmak üzere on be(cid:237) ki(cid:237)i güvenlik
güçleri tarafından öldürülmü(cid:237)tür. Ankara’dan gönderilen özel timlerin kente giri(cid:237)inden sonra, olayların ikinci günü, insanlar
öldürülmü(cid:237), gözaltına alınmı(cid:237), yo(cid:240)un i(cid:237)kence görmü(cid:237)tür. Ço(cid:240)u çocuk olmak üzere be(cid:237)yüzün üzerinde insan güvenlik binaları
içindeki spor salonunda alıkonulmu(cid:237) ve sistemli i(cid:237)kenceye tabi tutulmu(cid:237)tur. Ölümlerin failleri yine belli de(cid:240)ildir. 15 ki(cid:237)inin
öldürülmesi ile ilgili nasıl bir soru(cid:237)turma yürütüldü(cid:240)ü bilinmemektedir. Diyarbakır Barosu’nun duyurusunu yaptı(cid:240)ı 35 i(cid:237)kence
olayı ile ilgili soru(cid:237)turmanın sonuçları bilinmemektedir. Diyarbakır’da ya(cid:237)anan olaylar, toplumsal tepkileri sindirmek üzere a(cid:237)ırı
(cid:237)iddet kullanmaya hazır kuvvetlerin varlı(cid:240)ını, istenilen yer ve zamanda görev yaptıklarını, bu görevler arasında öldürme ve
i(cid:237)kencenin de bulundu(cid:240)unu bir kez daha göstermi(cid:237)tir.
Geçti(cid:240)imiz yıl da güvenlik güçleri gösterilerde gözaltına almadan a(cid:237)ırı güç yoluyla (cid:237)iddet uygulamaya devam etti. Cezaevlerinde
tutuklu ve hükümlülere yönelik i(cid:237)kence ve kötü muamele 2006 yılında da sürdü. F tipi cezaevlerinde izolasyon uygulamasında
2
Türkiye (cid:241)nsan Hakları Raporu 2006 Önsöz

çıkartılan genelgeye ra(cid:240)men önemli bir de(cid:240)i(cid:237)iklik olmadı. Tutuklu ve hükümlülerin avukata eri(cid:237)me, yakınlara haber verme ve
di(cid:240)er hakları ile ilgili engel ve kısıtlar sürdü. (cid:241)(cid:237)kencenin soru(cid:237)turulması ve cezalandırılmasında sorunlar devam etti. Cezasızlık
devam etmektedir. (cid:241)(cid:237)kence ve kötü muamele suçları nedeniyle A(cid:241)HM’in verdi(cid:240)i 750 bin YTL’lik tazminatın Hazine tarafından
ödenmesi de i(cid:237)kencenin cezasızlı(cid:240)ının hatta sahiplenilmesinin bir örne(cid:240)idir.
Bu arada Mart ayında (cid:241)HD ile birlikte “gizli anayasa” ya da “kırmızı kitap” olarak da bilinen Milli Güvenlik Siyaset Belgesi’nin
(MGSB) yürütmesinin durdurulması ve iptalinin istemiyle Danı(cid:237)tay’a yaptı(cid:240)ımız ba(cid:237)vuru da milli güvenlik politikasının
siville(cid:237)tirilmesi ve demokratikle(cid:237)tirilmesi açısından önemli bir adımdır. Ancak Danı(cid:237)tay’ın anayasaya uygunluk açısından
incelenmesi için MGSB’nin “içeri(cid:240)inin açıklanması istemi” Ba(cid:237)bakanlık tarafından reddedildi. Danı(cid:237)tay daha sonra da MGSB’yi
incelemeden yürütmenin durdurulması talebimizi reddetti.
Hak ihlalleriyle ilgili rapor hazırlanmasına gerek olmayan bir Türkiye özlemimizle…
T(cid:241)HV BA(cid:236)KANI
YAVUZ ÖNEN
3

KÜRT SORUNU
2006 yılında da “Kürt sorunu” Türkiye gündeminin önemli yasalarda ba(cid:237)ta cins ayrımcılı(cid:240)ı olmak üzere, tüm toplumsal
konularından biri olmaya devam etti. Irak’taki geli(cid:237)meler, e(cid:237)itsizliklerin kaldırılması.
özellikte Barzani’nin ba(cid:237)kanlı(cid:240)ında Kürdistan Bölgesel 4- Bir toplumsal uzla(cid:237)ma projesiyle iki toplumun kar(cid:237)ılıklı
Yönetimi’nin kurulması, Kerkük’de 2006 yılında yapılacak birbirini affederek barı(cid:237)ı ve özgür birli(cid:240)i tesis etmesi
referandum, ABD’nin tutumu ve bölgedeki güçlerle ili(cid:237)kileri amacıyla, PKK önderli(cid:240)i dahil tüm siyasi tutukluların serbest
gibi meseleler sorunun önemini Türkiye açısından da bırakılması, siyasal ve toplumsal ya(cid:237)ama katılımlarının
peki(cid:237)tirdi. engellenmemesi.
Bu dönemde de Türkiye’de ya(cid:237)ayan Kürtlerin hakları, maruz 5- Özel sava(cid:237) amacıyla Kürdistan’da bulunan güçlerin
kaldıkları ayrımcılık, siyasal temsiliyetleri, yo(cid:240)un olarak çekilmesi, köy koruculu(cid:240)u sisteminin la(cid:240)vedilmesi ve
ya(cid:237)adıkları yerlerin ekonomik olarak iyile(cid:237)tirilmesi gibi köylülerin köylerine geri dönü(cid:237)ü için sosyal ve ekonomik
konularda herhangi bir adım atılmadı. projelerin geli(cid:237)tirilmesi.
PKK’nin ate(cid:237)kes ilan etmesi ve Kürt sorunun barı(cid:237)çıl 6- Yukarıdaki maddelerin gerçekle(cid:237)mesine paralel olarak
yöntemlerle çözümüne yönelik ça(cid:240)rılar, TSK ve hükümetin gerillanın, her iki tarafın belirleyece(cid:240)i bir takvim dahilinde,
Kürt sorununa yakla(cid:237)ımında bir de(cid:240)i(cid:237)iklik yaratmadı. Sorunu kademeli olarak silahlarını bırakıp yasal demokratik
sadece PKK ile ordu arasındaki bir mesele olarak görme toplumsal ya(cid:237)ama katılım sürecinin ba(cid:237)latılması.
e(cid:240)ilimi, 2005 yılında da devam etti.
KKK Yürütme Konseyi A(cid:240)ustos ayı sonunda yaptı(cid:240)ı
Ola(cid:240)anüstü hal dönemini andıran uygulamaların sürdü(cid:240)ü açıklamada, “Ko(cid:237)ullar olu(cid:237)turulursa Kürt sorununda
bölgede meydana gelen olaylarda çok sayıda ki(cid:237)i öldü, silahların ortadan kaldırılmasına dönük bir süreci ba(cid:237)latmaya
yaralandı, gözaltına alındı ve tutuklandı. hazır oldu(cid:240)unu açıkladı. 1 Eylül günü, ANF’nin internet
Çatı(cid:237)ma ortamı ve yoksulluk bölgede insan hakları ihlallerinin sitesinde yayınlanan açıklamada KKK, “Türkiye’deki
temel nedenleri olmaya devam etti. 38 insanın ölümüne yol aydınların ve sivil toplum kurulu(cid:237)larının yanısıra Irak ve
açan sel felaketi bölgedeki yoksullu(cid:240)u ve altyapı eksikli(cid:240)ini Kürdistan Bölge yönetimleriyle ABD’nin de ate(cid:237)kes ça(cid:240)rısı
bir kez daha gözler önüne getirdi. yaptı(cid:240)ını” bildirdi. “ABD’nin Kürt sorununun çözümüne
yönelik projelerini ortaya koyması gerekti(cid:240)i” vurgulanan
PKK’nin Ate(cid:237)kes (cid:241)lanı
açıklamada “Türk devletinin saldırıları durdu(cid:240)u taktirde bir
Koma Komalen Kürdistan (KKK), 7-9 A(cid:240)ustos günleri
ate(cid:237)kes ilan etmeye ve ardından da silah bırakmaya hazır
arasında yapılan Yürütme Konseyi toplantısından sonra,
oldukları” belirtildi.
“Kürt Sorununda Demokratik Çözüm Deklarasyonu“nu
HPG Savunma Komitesi Ba(cid:237)kanı Duran Kalkan, Mayıs ayında
açıkladı. Altı maddelik deklarasyonda a(cid:237)a(cid:240)ıdaki talepler öne
yaptı(cid:240)ı açıklamada 1 Haziran 2004 tarihinde ate(cid:237)kese son
sürüldü:
verilmesinin “sava(cid:237) kararı de(cid:240)il savunma kararı” oldu(cid:240)unu
1- Kürt kimli(cid:240)inin tanınması ve Türkiyelilik üst kimli(cid:240)i çatısı
belirtti. Özgür Politika gazetesinin internet sitesinde 31 Mayıs
altında tüm kimliklerin anayasal güvenceye kavu(cid:237)turulması.
günü yayınlanan açıklamada Duran Kalkan (cid:237)unları söyledi:
2- Kürt dili ve kültürü önündeki engellerin kaldırılması,
“Türkiye yönetiminin dünyanın dört bir yanında PKK’yi ‘terör
anadilde e(cid:240)itim hakkının tanınması ve Kürdistan bölgesinde
örgütü’ saydırtmak amacıyla diplomasi yürütmesi, (cid:241)ran’la gizli
Türkçe’nin yanında Kürtçe’nin ikinci resmi dil olarak kabul
anla(cid:237)ma yapması, Avrupa Birli(cid:240)i’nin, ABD’nin deste(cid:240)ini
edilmesi, bunun yanında di(cid:240)er azınlıkların kültürel haklarına
almak için yo(cid:240)un çaba harcaması, KDP ve YNK üzerinde
saygı gösterilmesi.
baskı uygulaması, herkesi topyekun sava(cid:237) kapsamında
3- Dü(cid:237)ünce, inanç ve ifade özgürlü(cid:240)ü temelinde serbest
PKK’yi ezme sava(cid:237)ına katmaya çalı(cid:237)masının, 1 Haziran
siyaset ve örgütlenme hakkının tanınması, anayasa ve
atılımının yarattı(cid:240)ı büyük siyasi düzeyi gösteriyor. (…) Karar
Kürt Sorunu Türkiye (cid:241)nsan Hakları Raporu 2006

daha hareket tarafından tartı(cid:237)ma a(cid:237)amasındayken, anlayan ko(cid:237)ullarına göre yeniden belirlenmesi, devlet ile Kürt halkı
ve tehlikeli gören tek gücün Amerika oldu. ABD tehlikeyi arasında yeniden güven ortamının sa(cid:240)lanması gerekmektedir.
gördü ve tedbir geli(cid:237)tirmeye çalı(cid:237)tı. Provokatif, tasfiyeci - Kürt halkının varlı(cid:240)ını inkar eden, reddeden, yok sayan
e(cid:240)ilimi örgütleyip harekete geçirmesi, destek vermesi bakı(cid:237)ların askeri çözümlerin derhal terk edilmesi
buradan kaynaklandı ve bunun sonucunda bu kararın 1 gerekmektedir. Kürt halkının varlı(cid:240)ı ve kimli(cid:240)i kabul edilerek
Eylül’de alınması engellendi. Daha sonra da kararın pratik uygulamalarla kanıtlanmalıdır.
alınmasını engellemek için yo(cid:240)un çaba içerisinde oldu. ABD
- Temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasında e(cid:237)it, ayrımsız
kararın hemen ardından provokasyonun tasfiye edildi(cid:240)ini
devlet güvencesi sa(cid:240)lanmalıdır.
görüp, kar(cid:237)ı taktiklerde geli(cid:237)tirmeye çalı(cid:237)tı. Örne(cid:240)in 9
- Bölgeye ili(cid:237)kin “özel bir yaraların sarılması projesi”
Haziran’da DEP milletvekilleri gündemde yokken bir sabah
hazırlanmalıdır.
bırakılacakları söylendi, ak(cid:237)am olmadan da büyük bir gövde
gösterisiyle cezaevinden salıverildiler. (…) Kürt halkı Çe(cid:237)itli sivil toplum örgütleri, sendikalar, siyasi parti, aydın,
nezdinde, 1 Haziran kararını bo(cid:237)lu(cid:240)a dü(cid:237)ürmek istediler. yazar, akademisyen ve sava(cid:237) kar(cid:237)ıtlarının olu(cid:237)turdu(cid:240)u Barı(cid:237)
Türkiye bu kararı anlamadan sadece uyguladı. Daha çok (cid:241)çin Demokratik Birlik (cid:241)nisiyatifi’nin 15 Nisan günü Ankara’da
Amerika zoruyla uyguladı. Türkiye’de tereddüt vardı, çok yaptı(cid:240)ı toplantının sonuç bildirgesinde Kürt sorunun barı(cid:237)çıl
hesap etmiyorlardı. Umutları, beklentileri ve hesapları böyle çözümüne yönelik yapılması gereken çalı(cid:237)malar (cid:237)öyle
bir aktif mücadelenin geli(cid:237)emeyece(cid:240)i yönündeydi.” sıralandı:
Yıl içinde “ate(cid:237)kes ilan edilmesi ve Kürt sorununun barı(cid:237)çıl - Türkiye genelinde, barı(cid:237) çalı(cid:237)malarını yürütmek üzere
yöntemlerle çözülmesi” için de(cid:240)i(cid:237)ik kesimlerden ça(cid:240)rılar “Barı(cid:237) Giri(cid:237)imi” olu(cid:237)turulması
yapıldı. - Var olan barı(cid:237) giri(cid:237)imlerinin ortakla(cid:237)tırılması için
13 Nisan günü Ankara’da temaslarda bulunan Almanya görü(cid:237)meler yapılması
Ye(cid:237)iller Partisi E(cid:237)ba(cid:237)kanı Claudia Roth, Türkiye’de gerginlik - Ba(cid:237)bakan Recep Tayyip Erdo(cid:240)an’ın “Silahları bırak, masaya
ortamının son bulması için hem hükümetin hem de PKK’nın otur” ça(cid:240)rısının gerçekle(cid:237)mesi için çalı(cid:237)maların yapılması
silah bırakmasını istedi. (cid:241)nsan Haklarını (cid:241)nceleme Komisyonu
- Kürt halkının dil, kültür, sosyal ve demokratik taleplerinin
Ba(cid:237)kanı Mehmet Elkatmı(cid:237), AB Uyum Komisyonu Ba(cid:237)kanı
çözüme kavu(cid:237)turulması
Ya(cid:237)ar Yakı(cid:237), Dı(cid:237)i(cid:237)leri Bakanı Abdullah Gül ve Ba(cid:237)bakan
- “Arkada(cid:237)ıma dokunma, haklarını tanı” gibi barı(cid:237) ve
Tayyip Erdo(cid:240)an’la görü(cid:237)en Roth, Erdo(cid:240)an’ın geçen yılki
karde(cid:237)lik kampanyalarının düzenlenmesi
Diyarbakır ziyaretinde yaptı(cid:240)ı Kürt sorunuyla ilgili
açıklamaların büyük bir açılım olmasına kar(cid:237)ın devamının - Seçim barajının kaldırılarak tüm yurtta(cid:237)ların Meclis’te
gelmedi(cid:240)ini ve Kürt halkına gerekli güven ortamının temsilinin sa(cid:240)lanması için çalı(cid:237)malar yapılması
sa(cid:240)lanmadı(cid:240)ını belirtti. - Anti-demokratik uygulamalar için olu(cid:237)turulmu(cid:237) tüm özel
DTP’nin HPG militanlarının cenaze törenlerinden sonra birimlerin, J(cid:241)TEM, koruculuk, özel tim vs. gibi kurumların
ba(cid:237)layan ve 25 Mart günü Diyarbakır’da ba(cid:237)layarak bölgenin kaldırılması için mücadele edilmesi
di(cid:240)er illerine sıçrayan olaylara ili(cid:237)kin hazırladı(cid:240)ı raporu - Toplumsal barı(cid:237)ın sa(cid:240)lanması için farklı kurumlarla
açıklamak için 13 Nisan günü düzenlenen basın toplantısında diyaloga geçilmesi, medyadan da barı(cid:237)a katkı sa(cid:240)lanması ve
konu(cid:237)an DTP Genel Ba(cid:237)kan Yardımcısı Hasip Kaplan, siyasi genel af ça(cid:240)rısı yapılması
“Bugün asıl tehlike çözümsüzlük bata(cid:240)ına saplanan
Türkiye toplantısının ça(cid:240)rıcıları olarak 10 ki(cid:237)iden olu(cid:237)an
beceriksiz yönetimlerin, Kürt sorununu terör sorunu olarak,
Giri(cid:237)im Heyeti’nde yer alan isimler (cid:237)öyle: Abdullah Aydın, Ali
askere havale ederek, sorumluluktan kaçmalarıyla, askeri
(cid:241)brahim Tutu, Aydın Çubukçu, Ayhan Bilgen, Ayla Yıldırım,
çözüm dı(cid:237)ında sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel çözümler
Do(cid:240)u Ergil, (cid:241)mam Canpolat, (cid:241)smail Hakkı Tombul, Mehmet
geli(cid:237)tirmemeleri, 12 Eylül askeri darbesinden bugüne ‘en iyi
Bekaro(cid:240)lu, Mehmet Cengiz Güleç, Metin Bakkalcı, Nusret
çözüm çözümsüzlüktür’ anlayı(cid:237)ında ısrar etmeleridir” dedi.
Do(cid:240)ruak, Ruhi Koç, Sırrı Sakık, Tayfun (cid:241)(cid:237)çi, Yavuz Önen,
Kaplan, alınması gereken acil önlemleri (cid:237)öyle sıraladı: Ye(cid:237)im Dormen, Yıldırım Kaya, Yusuf Alata(cid:237), Ziya Halis.
- Öncelikle diyalog kanalları açılarak, silahların susması için 11 Haziran günü Diyarbakır’da i(cid:237)adamı, yazar, siyasetçi,
bazı adımların atılması sa(cid:240)lanmalıdır. (cid:241)lk adım olarak akademisyen ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin katıldı(cid:240)ı
bölgedeki STK’lar, siyasi partiler, aydınlarla ve bilim çevreleri “Kürt Sorununda Barı(cid:237) ve Barı(cid:237) Çalı(cid:237)malarının
ile görü(cid:237)meler yapılmalı, ortak kararlar alınmalı ya(cid:237)ama Ortakla(cid:237)tırılması” konulu konferans düzenlendi. Konferansa,
geçirilmelidir. eski DEP milletvekilleri Hatip Dicle, Orhan Do(cid:240)an, Selim
- Devlet ve hükümetin Kürt sorununa bakı(cid:237) ve mevcut Sadak, Diyarbakır Büyük(cid:237)ehir Belediye Ba(cid:237)kanı Osman
tespitlerinin de(cid:240)i(cid:237)tirilmesi, düzeltilmesi,de(cid:240)i(cid:237)en dünya Baydemir, yazar Suzan Samancı, Diyarbakır Baro Ba(cid:237)kanı
6