ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 1200-30 π. Χ. Σημειώσεις.

364 Pages·2016·27.05 MB·Greek

by  ΠΛΑΝΤΖΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 1100-30 π.Χ.

Σημειώσεις βασισμένες στο βιβλίο του Δ. Πλάντζου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 3
2. ΠΡΩΙΜΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: 11ος - 8ος π.Χ. 14
3. ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΠΛΑΣΤΙΚΗ, ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ 7ου π.Χ. 39
4. ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΠΛΑΣΤΙΚΗ, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ 6ου π.Χ. 70
5. ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΤΟΥ 6ου π.Χ. 115
6. ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΠΛΑΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ 5ου π.Χ. 143
7. ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΑΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΩΡΙΜΟΥ 5ου π.Χ. 170
8. ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΑΣΤΙΚΗ ΤΟΥ 4ου π.Χ. 203
9. ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΕΡΑΜΙΚΗ 239
10. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΛΑΣΤΙΚΗ 270
11. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΠΟΡΤΡΕΤΟ 307
12. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ, ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ 333
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Στην πρώτη -εισαγωγική- διδακτική ενότητα θα παρουσιαστούν τα χαρακτηριστικά της αρχαίας
ελληνικής τέχνης και θα καταστεί φανερή η επίδραση που έχει ασκήσει και συνεχίζει να ασκεί ο
κλασικός πολιτισμός στο δυτικό κυρίως πολιτισμό.

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Η αρχαία ελληνική τέχνη είναι μια τέχνη εικονογραφική. Με τη χρήση των εικόνων επιχειρείται η
προσέγγιση του θεατή και η λεπτομερής ανάλυσή τους οδηγεί στην κατανόηση του ιστορικού
περιβάλλοντος που εντάσσονται τα μνημεία.
Έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα με την ανθρώπινη μορφή να κυριαρχεί. Οι απεικονίσεις της
αρχαίας ελληνικής τέχνης έχουν αφηγηματικό χαρακτήρα. Είναι άμεσα συνυφασμένη με την
κοινωνία και επιτελεί κοινωνική λειτουργία όπως λατρευτική, τελετουργική, πολιτική και χρηστική.
Τα υλικά κατάλοιπα του ελληνορωμαϊκού, «κλασικού» πολιτισμού ταξινομεί, μελετά και ερμηνεύει η
κλασική αρχαιολογία που ανήκει στις κλασικές σπουδές. Η ταξινόμηση του υλικού γίνεται με βάση
μια σειρά από κριτήρια όπως το υλικό και η τεχνική κατασκευής, η εικονογραφία, η τεχνοτροπία, η
τυπολογική κατάταξη και η χρονολόγηση.
Η αρχαία ελληνική τέχνη έφτασε σταδιακά από την Αναγέννηση μέχρι και τον 19ο αι. στη Δύση και
αποτελεί πνευματικό και πολιτιστικό σημείο αναφοράς για τον δυτικό κόσμο. Τέλος, το ελληνικό
κράτος από την ίδρυση του ανέπτυξε μια στρατηγική οικειοποίησης του κλασικού πολιτισμού με την
κλασική τέχνη να αποτελεί συνισταμένη εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας.

1. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Σε αυτή την υποενότητα, αφού κάνουμε μια εισαγωγή στο ρόλο της εικόνας, θα παρουσιάσουμε τα
χαρακτηριστικά και τις περιόδους της αρχαίας ελληνικής τέχνης.
1.1 Εισαγωγή - Ο ρόλος της εικόνας
Ένα μεγάλο ποσοστό των υλικών καταλοίπων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού ανήκει και στην
κατηγορία της τέχνης. Δεν υπήρχε διάκριση αυτού που σήμερα αναγνωρίζουμε ως «καλές τέχνες»
από την απλή χειροτεχνία, όμως μεγάλο ποσοστό των αντικειμένων επιτελούσε τον ίδιο σκοπό με
αυτό της τέχνης στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Για παράδειγμα τα γλυπτά ή τα έργα μνημειακής
ζωγραφικής που θα δούμε σε επόμενες ενότητες δεν είχαν χρηστικό ή καθημερινό χαρακτήρα, αλλά
επιχειρούσαν να απευθυνθούν στο θεατή, εντυπωσιάζοντάς τον, μέσω της τεχνικής, της
εικονογραφίας, και της τεχνοτροπίας τους. Ακόμη και σε κατηγορίες χρηστικών αντικειμένων, όπως
η κεραμική, ο σκοπός τόσο της κατασκευή τους όσο και της διακόσμησή τους ήταν να
επικοινωνήσουν με το χρήστη / θεατή τους με τρόπο ανάλογο με αυτόν της μνημειακής τέχνης.
3
Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός υπήρξε ένας πολιτισμός των εικόνων1 που προκάλεσαν ισχυρή
εντύπωση στους Ρωμαίους και έτσι ο ρωμαϊκός πολιτισμός υιοθέτησε τις βασικές αρχές της
ελληνικής εικαστικής έκφρασης, μεταπλάθοντάς τις μέσα από νέες διανοητικές επεξεργασίες. Το
αποτέλεσμα ήταν, μέσω της ρωμαϊκής παρέμβασης, να διασωθεί και να επιβιώσει η εκδοχή του
αρχαιοελληνικού πολιτισμού που υιοθετήθηκε μετέπειτα από τη Δύση ως πολιτισμικό της πρότυπο.
Η αρχαία ελληνική τέχνη είναι, επομένως, μια τέχνη εικονογραφική. Οι εικόνες, οι εικονογραφικοί
τύποι, τα θέματα και τα σχήματα που παρουσιάζει απευθύνονται σε όσους είναι ικανοί να τα
αποκωδικοποιήσουν, να αντιληφθούν δηλαδή τη μυθολογική ή πραγματολογική αναφορά την οποία
κρύβουν, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις θεϊκές μορφές που ταυτίζονται από την ηλικία, τα
χαρακτηριστικά και τα σύμβολα που φέρουν συνήθως (κεραυνός για το Δία, αιγίδα για την Αθηνά,
κ.ο.κ.).
Η ελληνική τέχνη είναι κατά βάση αποσπασματική και υποδηλωτική, βασισμένη στο σύμβολο, το
εικονογραφικό σχήμα, τη συμβατική υποδήλωση. Συνεπώς, χρειάζεται λεπτομερής ανάλυση των
ίδιων των αντικειμένων και των εικονογραφικών σχημάτων που αυτά μεταφέρουν ώστε να γίνουν
κατανοητή η πολιτισμική δράση και το ιστορικό περιβάλλον όπου αυτά εντάσσονται.
1.2 Τα χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής τέχνης
Έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα: Το κεντρικό ενδιαφέρον εστιάζει στην ανθρώπινη μορφή και
στη δράση της. Ως ανθρώπινη μορφή νοείται κάθε πλάσμα, πραγματικό ή φανταστικό, θνητό ή
αθάνατο. Ο ανθρωπομορφισμός είναι εγγενές στοιχείο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Ακόμη και
αντικείμενα που δεν σχετίζονται εμφανώς με την ανθρώπινη μορφή, όπως τα αγγεία, μετέχουν, κατά
κάποιο τρόπο, στην ανθρώπινη φύση: στην περίπτωση των αγγείων, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν
όρους από την ανθρώπινη ανατομία για να περιγράψουν τα επί μέρους στοιχεία τους, όπως χεϋλος
για το στόμιο, □ μος για τη μετάβαση στο σώμα, κοιλία για το ίδιο το σώμα του αγγείου, πούς για τη
βάση του.
Έχει αφηγηματικό χαρακτήρα: οι απεικονίσεις της αρχαίας ελληνικής τέχνης αναφέρονται σε
μυθικά ή ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις. Ο αφηγηματικός της χαρακτήρας επηρεάζει και τη
συνθετική τεχνική των εικονιστικών παραστάσεων. Κατά κανόνα, οι αφηγηματικές σκηνές της
κλασικής τέχνης αποδίδονται με συνοπτικό τρόπο, που δεν ακολουθεί τη χρονική αλληλουχία
των γεγονότων. Δεν πρόκειται για «φωτογραφικά στιγμιότυπα», αλλά με υποδηλωτικό και
αφηρημένο συχνά τρόπο οδηγούν το θεατή να ανακαλέσει στη μνήμη του αφηγήσεις τις οποίες
γνωρίζει από την προφορική ή τη γραπτή παράδοση.

1 Ανάγλυφες παραστάσεις κοσμούσαν δημόσια και ιδιωτικά μνημεία στην πόλη και την ύπαιθρο,
ζωγραφικές απεικονίσεις εξιστορούσαν μυθικά και ιστορικά γεγονότα, ακόμα και σκηνές της
καθημερινότητας στα αγγεία, μορφές του μύθου αλλά και (αργότερα) της ιστορίας προβάλλονταν στα
νομίσματα και στα όπλα, αλλά και - υποθέτουμε - στα υφαντά ή στα ενδύματα.
4
Ο αμφορέας του Πολύφημου
5
Στην παράσταση που κοσμεί το λαιμό του αγγείου του 660 π.Χ. εξιστορείται η τύφλωση του
Πολύφημου, το γνωστό επεισόδιο από την ομηρική Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας, ακολουθούμενος από
τους συντρόφους του επιχειρεί να δραπετεύσει από τη σπηλιά του Κύκλωπα τυφλώνοντάς τον. Η
αφήγηση αποδίδεται συνοπτικά: σύμφωνα με την ομηρική εξιστόρηση, ο Οδυσσέας παροτρύνει τον
Πολύφημο να πιει το κρασί που έχει μαζί του ώστε να μεθύσει, να εξουδετερωθεί και να είναι εύκολη
η τύφλωσή του. Στην εικόνα, όμως, βλέπουμε τις δύο αφηγηματικές στιγμές της ιστορίας ενωμένες
σε μία, καθώς ο Πολύφημος πίνει από το κρασί του Οδυσσέα την ίδια στιγμή που αυτός, με τους
συντρόφους του, ήδη μπήγει το όπλο του στο μάτι του τέρατος.

Επιτελεί πολύπλευρη κοινωνική λειτουργία όπως
α) Λατρευτική: Έργα τέχνης προορίζονται ως αποδέκτες λατρείας, ως λατρευτικά αγάλματα
κ.ο.κ.
β) Τελετουργική: Έργα τέχνης ή χειροτεχνίας χρησιμοποιούνται σε δράσεις τελετουργικού
χαρακτήρα όπως η λατρεία των νεκρών ή τα ταφικά έθιμα.
γ) Πολιτική: Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εικονιστικές παραστάσεις της ελληνικής τέχνης
έχουν άμεσο ή (συχνότερα) έμμεσο πολιτικό χαρακτήρα.
δ) Χρηστική: Σημαντικό ποσοστό των χρηστικών, καθημερινών, αρχαίων αντικειμένων φέρει
διάκοσμο που υπερβαίνει το χρηστικό τους χαρακτήρα.

1.3 Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης
Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης είναι:
> Εποχή του Χαλκού (3200-1100 π.Χ.)
> Υπομυκηναϊκή εποχή (1100-1050 π.Χ.)
> Πρωτογεωμετρική εποχή (1050-900 π.Χ.)
> Γεωμετρική εποχή (900-700 π.Χ.)
> Αρχαϊκή εποχή (700-480 π.Χ.)
> Κλασική εποχή (480-336 π.Χ.)
> Ελληνιστική εποχή (336-31 π.Χ.)

Οι αρχαιολογικές περίοδοι της κλασικής Ελλάδας που θα δούμε στην διάρκεια των επομένων
ενοτήτων είναι:
> Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1100-700 π.Χ.)
> Αρχαϊκή Περίοδος (700-480 π.Χ.)
> Κλασική Περίοδος (480-336 π.Χ.)
> Ελληνιστική Περίοδος (336-30 π.Χ.
6
2. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Η κλασική αρχαιολογία αποτελεί ειδικό κλάδο της αρχαιολογίας που μελετά τα υλικά κατάλοιπα του
ελληνορωμαϊκού («κλασικού») πολιτισμού2. Ανήκει στις κλασικές σπουδές, μαζί με την κλασική
φιλολογία και την κλασική («αρχαία») ιστορία.
Ο όρος κλασικές σπουδές αναφέρεται στον κλάδο των επιστημών του ανθρώπου που ασχολείται με
τη φιλολογική, ιστορική και αρχαιολογική έρευνα της αρχαίας Ελλάδας και Ρώμης, δηλαδή της
κλασικής αρχαιότητας. Αντικείμενο της κλασικής αρχαιολογίας3 είναι ο πολιτισμός της αρχαίας
Ελλάδας και της Ρώμης που εμφανίστηκε στο χώρο της Μεσογείου κατά την περίοδο που ορίζεται
από τα συμβατικά όρια 1100 π.Χ. έως 400 μ.Χ.
Η κλασική αρχαιολογία μελετά τον κλασικό πολιτισμό σε όλες τις υλικές εκφάνσεις του και
συγκεκριμένα:
> το φυσικό περιβάλλον, δηλαδή το γεωφυσικό τοπίο και τους χώρους όπου αναπτύσσεται
ανθρώπινη δραστηριότητα,
> το δομημένο περιβάλλον, δηλαδή το τοπίο εκείνο που έχει εμφανή σημάδια ανθρώπινης
επέμβασης όπως κατοίκηση, οχύρωση, λατρεία κ.α.,
> την τεχνολογία, τα μέσα δηλαδή με τα οποία οι άνθρωποι παρενέβησαν στο περιβάλλον
όπως τεχνικές και υλικά δομής, τεχνικές εξόρυξης, εκμετάλλευσης και επεξεργασίας υλικών κ.α.,
> την τέχνη, δηλαδή το σύνολο της υλικής παραγωγής, είτε πρόκειται για αντικείμενα άμεσης
ή έμμεσης αισθητικής αξίας είτε όχι (ο όρος περιλαμβάνει κάθε υλικό προϊόν τεχνολογίας ή
καλλιτεχνικής παρέμβασης).

2.1 Η μεθοδολογία της μελέτης και της ερμηνείας των υλικών καταλοίπων
Η κλασική αρχαιολογία μελετά και ερμηνεύει τα κατάλοιπα του κλασικού πολιτισμού με
την διαδικασία της ταξινόμησης του υλικού. Η ταξινόμηση4 βασίζεται στα παρακάτω κριτήρια:

2 O ελληνορωμαϊκός πολιτισμός ονομάστηκε κλασικός ήδη στην αρχαιότητα, γιατί αποτελούσε
«κλασικό» (δηλ. θετικό) πρότυπο διαχρονικών, πανανθρώπινων αξιών, και αποτέλεσε πηγή
έμπνευσης και σημείο αναφοράς για τον δυτικό πολιτισμό της νεωτερικότητας (από την Αναγέννηση
έως τις μέρες μας).
3 Η κλασική αρχαιολογία, τόσο ως κλάδος της αρχαιολογίας όσο και ως κλάδος των κλασικών
σπουδών, έχει ως απώτερο στόχο τη συστηματική μελέτη του κλασικού πολιτισμού στην ολότητά του,
χρησιμοποιώντας τα υλικά κατάλοιπα ως αφετηρία, και αξιοποιώντας τα επιστημονικά πορίσματα της
ιστορίας και της φιλολογίας.
4 Ταξινόμηση είναι η διαδικασία της κατάταξης το υλικού- είτε πρόκειται για αρχιτεκτονήματα και
μνημεία υπερφυσικού μεγέθους είτε για φορητά αντικείμενα - σε γενικές κατηγορίες έτσι ώστε να
οριστούν εύχρηστες ομάδες που να επιτρέπουν περαιτέρω ανάλυση και την εξαγωγή εύλογων
συμπερασμάτων. Ανάγεται στο θετικιστικό πνεύμα του Διαφωτισμού. Με βάση τις αρχές του ορθού
λόγου, οι Διαφωτιστές φιλόσοφοι και επιστήμονες επεχείρησαν την ταξινόμηση σε επιστημονικές
κατηγορίες όλου του φυσικού κόσμου, ιεραρχώντας τα γενικά είδη και τις υποδιαιρέσεις τους. Το
αναλυτικό σύστημα της ανθρώπινης γνώσης - ένα ιεραρχικό διάγραμμα του επιστητού σχεδιασμένο
από τους εμπνευστές της Εγκυκλοπαίδειας Denis Diderot και Jean d'Alembert - περιελάμβανε, σύμφωνα
με τις προγραμματικές του διακηρύξεις, κάθε κομμάτι της ανθρώπινης γνώσης και εμπειρίας, από τη
χημεία και την άλγεβρα έως την ταξινόμηση των ορυκτών και των φυτών. Το επιστημολογικό εργαλείο
της ταξινόμησης υιοθετήθηκε από όλες τις νεωτερικές επιστήμες τον ύστερο 18ο και τον 19ο αι. ως το
πρώτο βήμα ορθολογικής προσέγγισης του υλικού κόσμου (συχνά και του άυλου).
7
Υλικό και τεχνική: Το υλικό και η τεχνική κατασκευής ενός αντικειμένου, αποτελούν ουσιαστικά
στοιχεία της ταυτότητάς του και συνιστούν χρήσιμες ιστορικές πληροφορίες. Η εξόρυξη για
παράδειγμα ντόπιων λίθων ή η χρήση εισηγμένων που προτιμώνται ως ποιοτικά ανώτεροι, είναι
διαδικασίες ιστορικού ενδιαφέροντος που ολοκληρώνουν τη γνώση μας για τη συγκεκριμένη
κοινωνία. Εκτός από το επίπεδο της τεχνογνωσίας, η αρχαία τεχνολογία μας δίνει πληροφορίες για
ανταλλαγές οικονομικής φύσεως όπως το εμπόριο. Όπως θα δούμε στις επόμενες ενότητες
απαιτητικές τεχνικές όπως η λάξευση μνημειακών λίθινων γλυπτών, η χύτευση μετάλλων, η χάραξη
πολύτιμων λίθων κ.α. υιοθετήθηκαν από συγκεκριμένες κοινότητες στον ελλαδικό χώρο μέσα από
μια διαδικασία πολιτισμικής ώσμωσης με το χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Ιστορικά, η μετάδοση
εξειδικευμένης τεχνολογίας από μία γεωγραφική περιοχή σε άλλη ερμηνεύεται κατά κανόνα ως
δείγμα εγκατάστασης ατόμων ή μικρών ομάδων στη μία ή στην άλλη και προϋποθέτει επαφές και
πολιτισμικές ανταλλαγές. Τέλος η συστηματική περιγραφή5 ενός αντικειμένου ή μνημείου αποτελεί
κύρια εργασία της αρχαιολογικής έρευνας.
Εικονογραφία: Εικονογραφία αποκαλείται το σύνολο των απεικονίσεων που φέρουν τα μνημεία και
κάθε είδους υλικά κατάλοιπα μιας πολιτισμικής ομάδας. Οι απεικονίσεις αυτές μπορεί να είναι
εικονιστικές παραστάσεις6 ή ανεικονικές7. Ο κλασικός αρχαιολόγος έρχεται συστηματικά σε επαφή
με απεικονίσεις στα αντικείμενα που μελετά τις οποίες καλείται να ταξινομήσει, να περιγράψει και να
ερμηνεύσει όπως ακριβώς και τα ίδια τα αντικείμενα. Ακόμη περισσότερο, καλείται να βασιστεί στις
απεικονίσεις που φέρουν τα μνημεία ώστε να τα ερμηνεύσει, να τα αξιολογήσει δηλαδή ως ιστορικές
μαρτυρίες.
Επίσης, εικονογραφία αποκαλείται και ο κλάδος της κλασικής αρχαιολογίας που ασχολείται με την
αναγνώριση, περιγραφή, και ερμηνεία των απεικονίσεων σε μια κατηγορία ή και στο σύνολο των
υλικών καταλοίπων ενός πολιτισμού.
Τεχνοτροπία: Τεχνοτροπία ονομάζουμε το σύνολο των ιδιαίτερων τεχνικών και υφολογικών
στοιχείων, συχνά ιδιοσυγκρασιακού χαρακτήρα, που διαφοροποιούν ένα έργο τέχνης από έργα
άλλων πολιτισμών, περιόδων ή εργαστηρίων. Στην κλασική αρχαιολογία η τεχνοτροπία
χρησιμοποιείται συχνά για την χρονολόγηση και ερμηνεία των έργων που καλείται να μελετήσει.
Τυπολογία: Η τυπολογική κατάταξη ή τυπολογία, είναι η διαδικασία κατάταξης των μνημείων σε
προκαθορισμένους τύπους (είδη, κατηγορίες) ανάλογα με τα τεχνικά, εικονογραφικά και
τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν και συνιστά το πρώτο βήμα για την κατανόηση
των υλικών καταλοίπων και τη διερεύνηση της πολιτισμικής τους συνάφειας.

5 Η περιγραφή των τεχνικών χαρακτηριστικών ενός αντικειμένου ή μνημείου είναι σημαντικό στοιχείο
της ταυτότητας του και αποτελεί κύρια εργασία της αρχαιολογικής έρευνας: με έμφαση στα ποσοτικά,
κυρίως, χαρακτηριστικά του αντικειμένου, όπως οι διαστάσεις, το σχήμα, κ.ο.κ., αλλά και με αναφορά
σε ορισμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως η επιμελημένη ή όχι επεξεργασία του, ο αρχαιολόγος
επιχειρεί μια πρώτη ερμηνευτική προσέγγιση, αποδίδοντας παράλληλα το αντικείμενο στην
ερευνητική κοινότητα και κυρίως σε όσους δεν θα έχουν πρόσβαση σε αυτό. Ως εκ τούτου, η
περιγραφή οφείλει να είναι κατά το δυνατόν απαλλαγμένη από αυστηρά ποιοτικές κρίσεις
ερμηνευτικού χαρακτήρα.
6 Να αποδίδουν δηλαδή αναγνωρίσιμες μορφές ή συνθέσεις αφηγηματικού χαρακτήρα.
7 Δηλαδή απλά σχήματα αφαιρετικού χαρακτήρα.
8
2.2 Χρονολόγηση
Η χρονολόγηση στην αρχαιολογία μπορεί να είναι :
> Απόλυτη: Η κατάταξη των υλικών καταλοίπων ανάλογα με την ακριβή ιστορική στιγμή της
κατασκευής τους, όταν αυτή είναι γνωστή (όπως «αργυρό τετράδραχμο Μιθραδάτου Στ' Ευπάτορος
του 90/89 π.Χ.»).
> Σχετική: Η κατάταξη των υλικών καταλοίπων σε σχέση με άλλα που θεωρούνται
πρωιμότερα ή νεότερα (όπως «ο κούρος της Αναβύσσου θεωρείται σύγχρονος με τον κούρο του
Μονάχου, αλλά ο Αριστόδικος πρέπει να είναι κατά μία τουλάχιστον εικοσαετία νεότερος από τους
άλλους δύο).
Πέρα από την εξέταση δια γυμνού οφθαλμού (την μακροσκοπική εξέταση όπως λέγεται), κατά την
οποία ο αρχαιολόγος παρατηρεί, κατατάσσει και ερμηνεύει τα αντικείμενα, η αρχαιολογία
χρησιμοποιεί και μεθόδους που έχουν αναπτύξει οι φυσικές επιστήμες (όπως η μέθοδος του
ραδιενεργού άνθρακα, της θερμοφωταύγειας κ.ά.). Καθώς όμως οι μέθοδοι αυτές χαρακτηρίζονται
από περιορισμούς τόσο ακρίβειας όσο και αξιοπιστίας, χρησιμοποιούνται συνήθως για κλάδους της
αρχαιολογίας όπου τα χρονικά διαστήματα είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά στα οποία μπορεί να
καταλήξει η κλασική αρχαιολογία με τις παραδοσιακές μεθόδους. Παρ’ όλα αυτά, η επιστήμη της
Αρχαιομετρίας, η οποία ασχολείται με την επιστημονική ανάλυση των υλικών καταλοίπων, είναι
ιδιαίτερα χρήσιμη στην κλασική αρχαιολογία - ουσιαστικά αποτελεί οργανικό κομμάτι της - καθώς
μπορεί να συμβάλει σε θέματα συντήρησης των αντικειμένων, αλλά και να δώσει απαντήσεις σε
ερωτήματα για τη σύστασή τους, την προέλευση της πρώτης ύλης κ.ο.κ.
Ως σταθερά χρονολογικά σημεία νοούνται στην αρχαιολογία ιστορικά γεγονότα που είχαν άμεσο και
ορατό αντίκτυπο στον υλικό πολιτισμό. Όταν, για παράδειγμα, η χρονολογία της καταστροφής μιας
πόλης είναι γνωστή με ασφάλεια με βάση τις ιστορικές πηγές, τότε μπορούν να χρονολογηθούν και
τα μνημεία που σχετίζονται με αυτή. Τέτοιες περιπτώσεις στην ελληνική αρχαιολογία είναι η
καταστροφή της αθηναϊκής Ακρόπολης από τους Πέρσες το 480 π.Χ. και η καταστροφή της
Ολύνθου στη Χαλκιδική από τον στρατό του Φιλίππου Β' το 348 π.Χ. Για ό,τι έχει προηγηθεί, τα
σταθερά αυτά σημεία αποτελούν το κατώτερο όριο για τη χρονολόγησή τους (terminus ante quem
σύμφωνα με τον λατινικό όρο) ενώ για ό,τι έπεται, τα συγκεκριμένα γεγονότα οριοθετούν το ανώτερο
χρονολογικό όριο (terminus post quem). Σημαντικό σταθερό χρονολογικό σημείο για την τέχνη του
6ου αι. π.Χ. συνιστά και το κτίσμα του Θησαυρού των Σιφνίων στους Δελφούς8.

8 Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, το μνημείο είχε κτιστεί στο σύντομο διάστημα της ακμής της Σίφνου,
και μάλιστα λίγο πριν την καταστροφή του από τον στρατό της Σάμου το 525 π.Χ. Τα αρχιτεκτονικά
γλυπτά του κτίσματος συσχετίζονται με άλλες εξελίξεις στην ελληνική τέχνη της περιόδου, οι οποίες
μπορούν, βάσει τεχνοτροπικών συσχετισμών, να χρονολογηθούν σε σχέση με το συγκεκριμένο
ορόσημο.

9
Μελέτη Περίπτωσης 1. John Beazley (1885-1970)
Ο Sir John Beazley ήταν καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της
Οξφόρδης από το 1925 έως το 1954. Οι εργασίες του για την ελληνική κεραμική, και ιδίως η
απόπειρα ταξινόμησης των σωζόμενων ελληνικών αγγείων βάσει της απόδοσής τους σε ατομικά
«χέρια» ζωγράφων των οποίων η ύπαρξη είτε είναι γνωστή είτε τεκμαίρεται βάσει λογικών ή
αισθητικών κριτηρίων, άσκησαν βαθύτατη επιρροή στην κλασική, αλλά και σε πολλούς άλλους
κλάδους της αρχαιολογίας, ενώ τα συμπεράσματά του αξιοποιούνται ακόμη και από αυτούς που
διατυπώνουν επιφυλάξεις για την αξιοπιστία της μεθόδου. Ο Beazley μας παρέδωσε ένα
ολοκληρωμένο (αν και ουδέποτε τεκμηριωμένο θεωρητικά) μεθοδολογικό σύστημα:
επικεντρώνοντας τις προσπάθειές του στην κεραμική της Αθήνας των αρχαϊκών και κλασικών
χρόνων συνέθεσε καταλόγους στους οποίους απέδωσε συγκεκριμένα αγγεία σε καλλιτέχνες
γνωστούς από τις υπογραφές τους, όπως ο Εξηκίας ή ο Ευφρόνιος. Αντίστοιχα, στις περιπτώσεις
εκείνες που δεν υπήρχαν υπογραφές, ο Beazley συνέθεσε καλλιτεχνικές προσωπικότητες βάσει των
έργων που απέδιδε σε αυτές, δίνοντάς τους συμβατικά ονόματα, όπως «Ζωγράφος του Άμαση»
(από τον αγγειοπλάστη με τον οποίο, σύμφωνα με την τεχνοτροπική απόδοση, εργαζόταν ο
συγκεκριμένος αγγειογράφος), «Ζωγράφος του Βερολίνου» (από το μουσείο όπου φυλασσόταν το
χαρακτηριστικότερο έργο που μπορούσε να αποδοθεί στο συγκεκριμένο αγγειογράφο), «Ζωγράφος
του Πριάμου» (από ένα συγκεκριμένο εικονογραφικό θέμα) κ.ο.κ. Οι δύο πρώτοι κατάλογοι
αποδόσεων (Attic Black-Figure Vase-Painters του 1956 και Attic Red-Figure Vase-Painters του
1963) γνώρισαν πολλαπλές επανεκδόσεις και συμπληρώσεις. Το Αρχείο Beazley στο Πανεπιστήμιο
της Οξφόρδης φιλοξενεί πλούσια βάση δεδομένων και είναι προσβάσιμο ηλεκτρονικά:
beazley.ox.ac.uk/index.htm

10