Table Of Content

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΑ ΕΚΛΟΣΗ Τσιμισκή 2, 54625 Θεσοαλονίκη Τηλέφωνο 2310 551754, 2310 533026 Ομοιότυπο: 551748 Για επιστολές: Τ.Θ. 10756, 54110 Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: [email protected] ΙΑΙΟΚΤΗΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΤΑΙΡΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ · ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΑΚΚΑΣ Α.Β.Ε.Ε. · ALUMYL ΜΥΛΩΝΑΣ Α.Ε. · ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ · Ν. ΓΛΕΟΥΔΗΣ ΚΑΒΕΞ Α.Ε. · ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΔΑΣΚΟΠΟΥΛΟΣ · ΔΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ Α.Ε. · ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ · ΕΞΕΔΚΑ Α.Ε. · Κ. & Ν. ΕΥΘΥΜΙΑΔΗΣ Α.Β.Ε.Ε. · ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ Α.Ε. · ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ - ISOMAT Α.Β.Ε.Ε. · COMMERCIAL VALUE Α.Ε. · Δ. Φ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Α.Ε. · Ε. Ν. ΜΑΝΟΣ Ε.Π.Ε. · ΜΠΑΡΜΠΑΣΤΑΘΗΣ Α.Ε. · ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΟΥΤΑΡΗΣ · ΣΑΝΗ Α.Ε. · ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΑΜΠΟΥΚΗΣ · ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. · ΦΑΡΜΑΓΟΡΑ Α.Ε. · ΦΙΛΚΕΡΑΜ-JOHNSON Α.Ε. · ΑΦΟΙ ΧΑΪΤΟΓΛΟΥ Α.Β.Ε.Ε. · ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΒΑΡΕΛΛΑ, ΕΥΤΕΡΠΗ ΜΑΡΚΗ, ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΥΤΕΡΗ ΤΕΥΧΟΣ ΛΩΑΕΚΑΤΟ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003 Εκδοτικό σημείωμα ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΣ: € 6 ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΤΗΣΙΟΣ: € 17 ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: € 30 Στην αρχή νομίζαμε ότι η έκδοση ενός «περιοδικού» που θα προσφέρει στους Θεσ- ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: σαλονικείς τα πορίσματα της τρέχουσας επιστημονικής έρευνας για την πόλη τους MARIANNA ΠΑΓΚΑΛΟΥ θα ήταν αγώνας αντοχής. Αποδείχθηκε ότι κάναμε λάθος: Είναι αγώνας ταχύτητας. 0 τηλ. 2310 288491 ρυθμός με τον οποίον προχωρά η έρευνα είναι τέτοιος, που μόνο η σκληρή δουλειά και η συλλογική προσπάθεια μας επιτρέπουν να τον παρακολουθούμε. Η ευλογημένη αυτή ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΔΟΚΙΜΙΩΝ: πόλη προσελκύει ολοένα και περισσότερους ερευνητές να δημιουργήσουν ολοένα και ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΑΧΙΝΙΔΟΥ, πληρέστερες μελέτες. Ανάμεσα στους νέους επιστήμονες κυοφορούνται ήδη σημαντικές Χαϊδη Κεραμοπουλου έρευνες που θα δουν μελλοντικά το φως της δημοσιότητας από τις σελίδες μας. Συμπλη τηλ. 2310 551754 ρώνοντας το δωδέκατο τόμο της σειράς, μέσα σε τέσσερα χρόνια, έχουμε δημοσιεύσει εκατόν εβδομήντα κείμενα (σε 1.500 περίπου σελίδες) που περιλαμβάνουν τη μισή σχε ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: δόν βιβλιογραφία της τετραετίας σχετικά με το παρελθόν της Θεσσαλονίκης. Καμία ελ Στέλλα Λουκά ληνική πόλη δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτό τον όγκο πνευματικής παραγωγής —αλ τηλ. 2310 533026 λά και ενδιαφέροντος και αγωνίας— που παρατηρείται στη Θεσσαλονίκη. Αρκεί να ση μειώσει κανείς ότι η ανάλογη κίνηση στην Αθήνα δεν έχει ξεπεράσει τα ευρήματα της εποχής του Καμπούρογλου, παρά το γεγονός ότι η λεόντειος μερίδα των παντοειδών ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ κρατικών επιχορηγήσεων της ιστορικής έρευνας ουδέποτε απομακρύνθηκε από το κλει ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ νόν και νεφώδες άστυ. Οι ερευνητές του μέλλοντος θα σταθούν ασφαλώς μπροστά στο περίεργο αυτό φαινόμενο. Και θα επινοήσουν ασφαλώς πολλές εξηγήσεις, παρακάμπτο Λασσάνη 3, 546 22 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310 237463, 2310 237515 ντας ενδεχομένως την κυριότερη και την απλούστερη: την αγάπη για την πόλη. Είναι ασφαλώς η αγάπη για την πόλη που στηρίζει την παρούσα έκδοση. Η αγά πη του επιχειρηματικού κόσμου, που εκδηλώνεται με την έμπρακτη συνδρομή και την οργανωτική στήριξή του. Η αγάπη του αναγνωστικού κοινού, που δίδει στη «Θεσσα- ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ λονικέων Πόλιν» τους πλέον αφοσιωμένους συνδρομητές και αναγνώστες. Σε πόσα επι UNIVERSITY STUDIO PRESS A.E. στημονικά περιοδικά η καθυστέρηση μιας εβδομάδας στην κυκλοφορία συνοδεύεται Αρμενοποΰλου 32, 546 35 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310 208731, 209637, 209837 από τηλεφωνήματα διαμαρτυρίας και προσμονής; Είναι η αγάπη για την πόλη που ωθεί Fax 2310 216647 ώριμους και νέους ερευνητές να στρέψουν σ’ αυτήν το ενδιαφέρον τους, συχνά χωρίς e-mail: [email protected] η επιλογή αυτή να προσδίδει ακαδημαϊκά οφέλη. Στον παρόντα τόμο —μεγαλύτερο κατά 25% από το συνηθισμένο μέγεθος— πε ριλαμβάνονται δεκαέξι τίτλοι που καλύπτουν είκοσι τρεις αιώνες: Συνταρακτικά ευρή ΠΑΡΟΡΑΜΑΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ ματα στο χώρο της ΔΕΘ, οι αρχαίοι οικισμοί γύρω από το Θερμαϊκό Κόλπο, η βιογρα φία ενός επιστήμονα της πόλης, οι άνθρωποι του Άιχμαν στη Θεσσαλονίκη, οι εμφύλιοι Εζήλευσεν ο δαίμων του τυπογραφείου τη με λέτη του κυρίου Γιάννη Καρατζόγλου περί της πόλεμοι του δέκατου τέταρτου αιώνα, ο βενετικός βομβαρδισμός του 1688, ο τρόπος ανατινάξεως της Οθωμανικής Τραπέζης και V που εντάχθηκε η αυτοδιοικούμενη εκπαίδευση της πόλης στον κρατικό μηχανισμό μετά έπληξεν αυτήν τριπλώς: Ως προς το βαπτιστι- την απελευθέρωση, ένας ψάλτης της Αγίας Σοφίας που επιτρέπει τη χρονολόγηση ενός κό του όνομα, ως προς το επίθετο και ως προς τον τίτλο, αφήνοντας άθικτο μόνον το κείμενο. παλιού κώδικα, οι αντιδράσεις κατά της μεταρρυθμιστικής εκπαιδευτικής νοοτροπίας Η ορθή διατύπωση του ονόματος του συγγρα του Μίλτου Κουντουρά, ο εκλογικός παροξυσμός του 1963-1964 και η εκλογική συμπε φέα και του τίτλου είναι: Γιάννης Καρατζό γλου, «Τρόμος πάνω από την πόλη: Η ανατί- rr ριφορά των Θεσσαλονικέων, η ναυμαχία του Τσεσμέ, ο Ηλίας Πετρόπουλος, το Περί Ο ναξη της Οθωμανικής Τράπεζας στη Θεσσαλο πτερο των Εθνών στη ΔΕΘ και η θεμελίωσή του προ πενήντα ετών καθώς και μία προ Ο νίκη το 1903. Η βομβιστική ενέργεια κατά της Γ< σωπική αναδρομή στην Αγγελική Μεταλλινού είναι τα θέματα που σας παρουσιάζουμε. Οθωμανικής Τράπεζας μέσα από τα αρχεία Βλέπετε, δεν είναι αγώνας αντοχής. Αντοχή έχουμε —και υπομονή και πείσμα. Εί της» (σ. 79-95). Ζητούμε συγνώμη τόσο από o τον αναβαπτισθέντα συγγραφέα όσο και από u ναι αγώνας ταχύτητας κι εσείς τρέχετε μαζί μας. f τους ταλαιπωρηθέντες αναγνώστες μας. t o Η KTPPWWWIER^ffllS^HB II^IHfiSiL if tgtwu, ο * Θαμμένα μυστικά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, ο περίπλους του Θερμαϊκού με το σοφό μάτι του ερευνητή και Συμβολές ερευνητών στην ιστορία της Θεσσαλονίκης για ανθρώπους που άφησαν έργο θετικό και για άλλους 'p αποχαιρετισμός στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης που καταζητούνται από τη διεθνή κοινότητα w V* ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑ 0 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΘΑΜΜΕΝΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ αρχιτέκτων Αναστασία Π. ΒαλαΒανίδου ιχνηλατεί το Βίο και κυρίως το έργο 0 ΕΚΘΕΣΗΣ του πολιτικού μηχανικού Δαμιανού Μιχαήλ, γνωστού στους παλαιότερους Λ V* υστικά θαμμένα στο χώρο της ΔΕΘ αποκαλύπτει γλαφυρά η Δρ Μαρία Τσι- Θεσσαλονικείς από το σημαντικό έργο που άσκησε στην περίοδο 1952-1978 ως q J μπίδου-Αυλωνίτη. Ξεχωρίζει ένας αρχαίος δρόμος, μοναδικό εύρημα του γενικός διευθυντής του Οργανισμού Υδρεύσεως Θεσσαλονίκης. Η μελέτη αποτε o αρχαίου οδικού συστήματος στην περιοχή εκτός των τειχών. Πρόκειται μάλ λεί συνεισφορά στην ιστορία της ύδρευσης της Θεσσαλονίκης αλλά και στην μι- κροϊστορία της πόλης. λον για τον παλαιότερο δρόμο που ξεκινούσε από την Κασσανδρεωτική πύλη και ** JJ κατευθυνόταν προς τα νοτιοανατολικά, διασχίζοντας το εκτεταμένο ανατολικό P νεκροταφείο. Το εύρημα είναι συναρπαστικό όχι μόνο για τους αρχαιολόγους, αλ 01 ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΟΥ Α Δ 0 Λ <Ρ Ο Υ ΑΙΧΜΑΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟ d λά και για όσους ασχολούνται με την τοπογραφία της βυζαντινής και της νεότε ΝΙΚΗ - 1943 ρης περιόδου. Προς τον οδικό αυτό άξονα ήταν στραμμένο το μοναδικό για τη Θεοσαλονίκη ταφικό μνημείο που αποκαλύφθηκε πρόσφατα στο χώρο της ΔΕΘ. άνθρωπος που έστειλε στο θάνατο περίπου 128.000 Εβραίους εξακολου Όσο για το τμήμα της σαρκοφάγου που αναπαριστά σκηνή κυνηγιού, συμπληρώ θεί να παραμένει ασύλληπτος. Σήμερα ελάχιστα ενδιαφέρει εάν ζει στη t> νει τμήμα γνωστής σαρκοφάγου, που αποτελούσε ένα από τα παλιότερα αποχτή Συρία ή στη Λατινική Αμερική. Σημασία έχει η εμφανής αδυναμία ή ίσως ΙΟΙ ματα της συλλογής γλυπτών του Μουσείου! και η απροθυμία που επέδειξαν δικαστικοί λειτουργοί και κυβερνήσεις για τον εντοπισμό του Μπρούνερ, το όνομα του οποίου το 1945 ήταν δέκατο τρί 14 το στον κατάλογο των εγκληματιών πολέμου. Αυτός και μερικοί άλλοι ήταν οι * ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΘΕΡΜΑΪΚΗ ΖΩΝΗ 6 0 ς - 2 0 ς αι. π.Χ. άνθρωποι του Αδόλφου Αιχμαν στη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι εκτέλεσαν το σχέδιο _* εξόντωσης του εβραϊκού πληθυσμού της. Στο έργο και τη μεταπολεμική τύχη αυ το άρθρο του αυτό ο Δρ Κώστας Σουέρεφ επιχειρεί ένα έργο πολύ δυσκολότε τών των ψυχρών δολοφόνων αναφέρεται ο Δρ Στράτος Δορδανάς. 14 ρο από ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Συστηματοποιεί τις γνώσεις που έχουν a κατά καιρούς κατατεθεί σχετικά με τη γεωπολιτική πραγματικότητα που δια- I 1 I | ~ w » ex « _ μορφώθηκε στα αρχαϊκά, στα κλασικά και τα ελληνιστικά χρόνια ανάμεσα στον ¥ MU *> «*#<■* 4 |||λ||Ρ 2 7 κάτω ρου του Αξιού ποταμού και τα ακρωτήρια Μεγάλο'Εμβολο του Αγγελοχωρί- ου και Τούζλα της Νέας Μηχανιώνας. Επιχειρεί όχι μόνο να αναθεωρήσει τις προ 6 βληματικές που έχουν επικρατήσει μέχρι σήμερα, αλλά και να εισάγει νέες, που Η Θεσσαλονίκη και η αυτοκρατορία του Βυζαντίου, η Θεσσαλονίκη και η Βενετία, η Θεσσαλο' και ο ελλαδικός προκύπτουν από τις διαφορετικές προσεγγίσεις σύγχρονων ιστορικών και αρχαι κρατικός εκπαιδευτικός μηχανισμός CD ολόγων. Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΣΤΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΤΑΡΑΧΩΝ V* ΤΟΝ 14° ΑΙΩΝΑ H ι εμφύλιοι πόλεμοι του 14ου αιώνα προκάλεσαν την κορύφωση των προβλημά ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣ των και την όξυνση των αντιθέσεων που υπέφωσκαν επί πολλά χρόνια στη Βυ ΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ζαντινή Αυτοκρατορία. Οι κοινωνικές συγκρούσεις επικεντρώθηκαν στις πό ο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης κατασκευάστηκε τα έτη 1961 και λεις, με κυριότερη εστία τη Θεσσαλονίκη. Οι κάτοικοί της πέρασαν εξαιρετικά δύ- I2Q 1962. Υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα οράματα της γενιάς των Θεσσαλονι- σκολες ώρες, γιατί βρέθηκαν αποκομμένοι για μεγάλα χρονικά διαστήματα από την ' /_ κέων δημιούργησαν τη σύγχρονη πόλη πριν και μετά το Β Παγκόσμιο πό- ύπαιθρο, την οποία λεηλατούσαν τουρκικά ή σέρβικά στρατεύματα, συμμαχικά της που 0 } λεμο. Το 1924 άρχισε η αναζήτηση του απαραίτητου χώρου, το 1949 αποκτήθηκε μιας ή της άλλης παράταξης. Η Καθηγήτρια Βασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη δίνει οτο οικόπεδο που σήμερα καλύπτεται από τη ΔΕΘ, στα μέσα της δεκαετίας του 1950 μελέτημα αυτό το καταστάλαγμα πολυετών ερευνών, βοηθώντας τον αναγνώστη αποκτήθηκε το σημερινό οικόπεδο, το 1962 το Μουσείο λειτούργησε. 0 εορτασμός να παρακολουθήσει τη Θεσσαλονίκη του 14ου αιώνα από τις σωστές αποστάσεις. της Άνοιξης των Μουσείων στις 4 Απριλίου του 2003 σήμανε για το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης την έσχατη ημέρα λειτουργίας του με τη μορφή που είχε 0 ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗΣ ΘΕΣΣΑ προσλάβει τα τελευταία χρόνια. Δεν πρόκειται μόνο για προσωρινό κλείσιμο, αλ ΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΒΕΝΕΤΙΚΑ ΠΛΟΙΑ (ΑΡΧΕΣ ΜΑΪΟΥ ι 6 8 8 ) λά για το τέλος μιας εποχής. Γράφει ο Κώστας Σουέρεφ. Καθηγητής Ιωάννης Ψαρράς επαναδιαπραγματεύεται το ζήτημα του βομ βαρδισμού του ναού του Αγίου Μηνά της Θεσσαλονίκης στα ι688.Ήταν θρύ- . , . λος ή ιστορικό γεγονός; Η τελευταία συμβολή στο θέμα πραγματοποιήθηκε ακριβώς πριν από πενήντα χρόνια από τον μακαριστό I. Βασδραβέλλη. Τώρα, ο συγγραφέας — γνωστός για τη βαθιά γνώση των βενετικών πηγών — επανεξετά- ι ζει το θέμα στηριγμένος στα πρωτότυπα βενετικά έγγραφα. ΡΟΛΟΣ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ Τ* «*.£·»«/ n fttig i* ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ συμβολή της Εφορείας των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας αποτελεί μια σημαντική διάσταση της εκπαιδευτικής ΜΜεερριικκάά θθέέμμαατταα φφααίίννοοννττααιι νναα ααννήήκκοουυνν σσττοο ππααρρόόνν,, άάλλλλοοττεε πάλι φαίνονται να ανήκουν στην ιστορία. Τα όρια είναι ■ m - διαδικασίας, που δεν έχει ακόμη ερευνηθεί και αποτιμηθεί επαρκώς. Η ερευ- δδυυσσδδιιάάκκρριιτταα "3 “ νήτρια της ιστορίας της εκπαίδευσης Αν. Καθηγήτρια Σιδηρούλα Ζιώγου-Καρα- στεργίου μελετά το μεταβατικό στάδιο της ένταξης των σχολείων των "Νέων Χω Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΣΕΣΜΕ ΚΑΙ ΤΟ ... ΞΑΝ ρρώώνν"" σσττοο εεκκππααιιδδεευυττιικκόό ππλλααίίσσιιοο ττοουυ εελλλληηννιικκοούύ κκρράάττοουυςς.. ΠΠρρόόκκεειιττααιι γγιιαα ττηηνν εεππίίπποο ννηη πποορρεείίαα ααππόό ττηηνν κκοοιιννοοττιικκήή ααυυττοοδδιιοοίίκκηησσηη κκααιι ααυυττοοδδιιααχχεείίρριισσηη ππρροοςς ττηηνν κκρρααττιικκήή ι Έλληνες — με εξαίρεση τους Υδραίους — παραπλανήθηκι μμέέρριιμμνναα κκααιι ττοο σσυυγγκκεεννττρρωωττιισσμμόό.. ντινό χρησμό τουι Λοεέοονντιαα ττοουυ Σεοοφφοουύ πποουυ ααννααφφέερρεεττοο σσττοο «« ςανοον γένος», ίο «ξανθόν γένος» [[==rruussiijj rroodd]] ααππόό σσφφάάλλμμαα ττωωνν ααννττιιγγρρααφφέέ ων μετεβλήθη εις «ruskij rod», δηλαδή σσεε ««ρρωωσσιικκόό γγέέννοοςς»» κκααιι έέττσσιι ττααυυττίίσσττηηκκεε ττ ο ξανθό γένος του 2^3 ifttg i*. %w π* {% &, 9 f χρησμού με τους ομόάδδοοξξοουυςς ΡΡώώσσοουυςς πποουυ ήήτταανν ππρροοοορριισσμμέέννοο:ι να διώξουν τους Τούρκους από την Κωυννσσττααννττιιννοούύπποολληη.. ΓΓιιαα ττηη σσχχέέσσηη ττηηςς ιισσττοορρ ικής παρεξήγησης m Mm .. · 4 i με τη ναυμαχία του ΤΓσσεεσσμμέέ γγρράάφφεειι οο σσυυγγγγρρααφφέέααςς ΝΝίίκκοοςς ΒΒααρρ διάμπασης, υπεύ- Από ένα τεκμήριο του 15ου αιώνα, στα εκπαιδευτικά «σκάνδαλα» του μεσοπολέμου και στον προεκλογικό «παρο θυνος της έκδοσης «Εϊ--ΙΙσσττοορριικκάά»».. ξυσμό» του 1963-1964 ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΙΟΟΥΥΛΛΟΟΣΣ:: IINN MMEEMM00 RRIIAAMM ταν ο Ηλίας Πετρόόπποουυλλοοςς άάρρχχιισσεε νναα σσυυγγκκεεννττρρώώννεειι ττοο φφωωττοο γραφικό υλικό που 1 1 A 1Π Λ r U IN U Λ U 1 Π z. Π IU I « Ν Η IN υ I in Η ιν\ ε " ^ α . ι 5 ; εξέδωσε αργότεραα σσεε δδύύοο ττόόμμοουυςς γγιιαα ττηη ΘΘεεσσσσααλλοοννίίκκηη ττηηςς ττοουι ρκοκρατίας και της ταν ένας ψάλτης στην Αγία Σοφία που έζησε πριν από έξι αιώνες. Οι κληρο πυρκαγιάς του 19177,, οοιι γγννώώσσεειιςς ττωωνν ιισσττοορριικκώώνν γγιιαα ττηηνν ππεερρίίοοίδ ο αυτήν ήταν ελά- νομικές του υποθέσεις ωθούν τον Δρα Ευάγγελο Χεκίμογλου να επανέλθει χιστες. Η προσπάθεια. ττοουυ σσυυγγγγρρααφφέέαα νναα ττεεκκμμηηρριιώώσσεειι μμίίαα ππρροο<ς μία φωτογραφίες 2 3 9 J7 C στην χρονολόγηση ενός σημαντικού τεκμηρίου για την ιστορία της Θεσσαλο- που συγκέντρωσε από> τταα ππααλλααιιοοππωωλλεείίαα εείίχχεε μμεεγγάάλληη ααξξίίαα.. ΤΤοο υυλλ ικό αυτό αποτελεσε * νίκης, του περίφημου «κανουναμέ» που μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι συντάχθηκε τη Βασική δεξαμενή ααππόό ττηηνν οοπποοίίαα ααρρδδεεύύττηηκκαανν πποολλλλοοίί εεππιισσττήή μονες. Αποφοίτησε γύρω στα 1520, αλλά ο ψάλτης της Αγίας Σοφίας μας βοηθά να στραφούμε ακόμη από το νυχτερινό οκταιττάάξξιιοο γγυυμμννάάσσιιοο ττηηςς ΧΧΑΑΝΝΟΟ μμεε ββααθθμμόό 1133 κκααιι 6ι /9. Το 1950 υπέβα- παλαιότερα. Βλέπε και τον προηγούμενο τόμο. λε αίτηση εγγραφής σπτηη σσχχοολλήή ΝΝΟΟΕΕ ττοουυ ΑΑΠΠΟΟ.. ΔΔηημμοοσσιιεεύύοουυμμεε τταα cσχετικά τεκμήρια. ΤΑ «Δ1ΔΑΣΚΑΛΕΙΑΚΑ» Η «ΣΚΑΝΔΑΛΑ» ΤΗΣ ΘΕΣΣΑ ΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΤΤΩΩΝΝ ΕΕΘΘΝΝΩΩΝΝ ΣΣΤΤΗΗ ΔΔΕΕΘΘ ΛΟΝΙΚΗΣ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1928) ο παλαιό «περίπτε:ρροο 66»» ττηηςς ΔΔΕΕΘΘ αανναακκαατταασσκκεευυάάσσττηηκκεε εεφφέέτττο ς και αποτελεί τον παιδαγωγός Μίλτος Κουντουράς υπήρξε ένας από τους βασικούς εκπροσώ πλέον ζηλευτό χώρροο ττηηςς.. ΗΗ πποοιιόόττηηττάά ττοουυ δδεείίχχννεειι ππώώςς θθαα ήήττ<α ν η ΔιεθνήςΈκθε- πους του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και εισηγητής σημαντικών μέτρων για ση Θεσσαλονίκης αανν γγίίννοονντταανν ππεερριισσσσόόττεερρεεςς εεππεεννδδύύσσεειιςς υυππ έρ αυτής και λιγό- * I I την εφαρμογή της «Μεταρρύθμισης» της βενιζελικής τετραετίας 1928-32. Το τερη πολεμική εναντίίοονν ττηηςς.. ΔΔηημμοοσσιιεεύύοουυμμεε ττοο ρρεεπποορρττάάζζ ττοουυ δημοσιογράφου Β. " 7 7 J7 Q 1928 τοποθετήθηκε ως διευθυντής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, όπου Βεκιάρη από την εφ•ηημμεερρίίδδαα ««ΤΤοο ΦΦωωςς»» ττηηςς 2277--55--11995544,, όότταανν το Περίπτερο των και δοκίμασε να εφαρμόσει τις νεωτεριστικές αντιλήψεις του. Σύντομα αντιμετώ Εθνών θεμελιώθηκε κκααιι ααννααδδρροομμήή ττοουυ ΕΕυυάάγγγγεελλοουυ ΧΧεεκκίίμμοογγλλοο υ για το σημαντικό πισε πειθαρχική δίωξη ύστερα από καταγγελία ομάδας γονέων που φαίνεται ότι ρόλο που έπαιξε το κττίίσσμμαα ααυυττόό σσττιιςς ππααλλααιιόόττεερρεεςς δδιιοορργγααννώώσσεειις της ΔΕΘ. υποκινήθηκε από μέλη του διδακτικού προσωπικού του σχολείου. Έτσι, ξέσπασαν τα «Σκάνδαλα» της Θεσσαλονίκης, που έμειναν στην εκπαιδευτική ιστορία ως Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥΓ ΗΗ ΑΑΓΓΓΓΕΕΛΛΙΙΚΚΗΗ.. ΑΑΝΝΑΑΜΜΝΝΗΗΣΣΕΕ ΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ «Διδασκαλειακά». Τα γεγονότα εξετάζει ο ιστορικός Δημήτριος Χρ. Γόλης. ΠΑΙΔΙΚΗ ΜΟΥ ΗΗΛΛΙΙΚΚΙΙΑΑ Η Αγγελική ΜεταλΛλιιννοούύ εείίννααιι σσττηηνν ππρρααγγμμααττιικκόόττηητταα γγιιααγγιιάά οό)λ ων μας και μητέρα ΣΕ ΑΔΙΑΚΟΠΟ ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΟΞΥΣΜΟ: ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ της τοπικής μας ισιττοορρίίααςς.. ΣΣεε μμιιαα εεπποοχχήή πποουυ ηη ίίδδιιαα ηη έέννννοοιιαα ττ ης τοπικής ιστορίας ρ f ρ 1963-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1964 ήταν άγνωστη στπηηνν ΕΕλλλλάάδδαα,, ηη ΑΑγγγγεελλιικκήή ΜΜεεττααλλλλιιννοούύ σσυυγγκκ έντρωσε πολύτιμες ? ? μ α· Καθηγητής Γιώργος Αναστασιάδης εξετάζει τις δύο κρίσιμες εκλογικές ανα- μαρτυρίες και οπτικό υυλλιικκόό,, πποουυ θθαα ήήτταανν ααδδύύννααττοο νναα σσυυγγκκεεννττρρωω θούν σήμερα. Μαζί ■ ** μετρήσεις που έφεραν την Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου στη με την αδελφή της, τηνν ΜΜεερρόόππηη ΒΒαασσιιλλιικκοούύ,, υυππήήρρξξαανν οοιι σσηημμααννττιικκόό τερες λόγιε;cς= τTηn(ς^ μ£ε-- __ διακυβέρνηση — όχι όμως και στην εξουσία — και τις συνδέει με την καθημε σοπολεμικής Θεσσαλοννίίκκηηςς,, ττηηνν οοπποοίίαα λλάάττρρεεψψαανν.. ΠΠρρααγγμμααττοοπποοίίηηισ αν — με αννεείίππωωττεεςς ρινή ζωή των Θεσσαλονικέων. στερήσεις—πολλές εκδδόόσσεειιςς πποουυ χχωωρρίίςς ααυυττέέςς θθαα ήήμμαασστταανν ααππεείίρραω ς φτωχότερροοιι,, κκιι ααςς μην το κατανοούμε. Γρηάάφφεειι οο εεγγγγοοννόόςς ττηηςς ΚΚααθθηηγγηηττήήςς ΣΣππάόρροοςς ΒΒαασιλειάδης. Ο ΕΚΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ (ΕΚΛΟΓΕΣ 1963 ΚΑΙ 1964) Μέσα από την ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων σε συγκεκριμένες συνοι- 210 κίες, διαφοροποιημένες από ιστορικά και πολεοδομικά χαρακτηριστικά, προκύ- ^ πτει ότι στις εκλογές του 1964 η Ένωση Κέντρου αποκόμισε τα μεγαλύτερα πολιτι Παρουσιάζονται τα Βιβλία: «Δημήτριος Δίγκας (1876-1974 <αι το έργο του πρώτου μακεδόνα υπουργού» κά κέρδη στη θεωρούμενη ως «αριστερή» προσφυγική συνοικία των Αμπελοκή (από τον Καθηγητή Γ. X. Χουρμουζιάδη) και «Α study of 1 irice de Hirsch: Entrepreneur and Philanthro- πων. Γράφει ο Ευάγγελος Χεκίμογλου. pist» (από τον ιστορικό της οικονομίας Γιάννη Καρατζόγλ ις και το περιοδικό «Πειραϊκά», έντυπο συνά- δελφον της «Θεσσαλονικέως Πόλεως». iSm B B :: 1 ' J [> : Hj H w Μαρία Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Το αρχαίο ανατολικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης “ - ^ και τα θαμμένα μυστικά ^ της Διεθνους'Εκθεσης Κατά τα έτη 2000 - 2001, με αφορμή την επέκταση του Μακεδο- Παλιές ιστορίες νικου Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΜΜΣΤ), η Ιστ' Εφορεία ευκαιρίες χαμένες ... Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων διενήργησε μια κατεπείγου- σα σωστική ανασκαφική έρευνα στις εγκαταστάσεις της Διεθνούς Έκθε σης Θεσσαλονίκης. Είναι βέβαια από παλιά γνωστό, και όχι μόνο στους ειδικούς, ότι η ευρύτερη περιοχή αποτελεί έναν χώρο ιδιαίτερα σημα ντικό για την πρώιμη ιστορία της πόλης: εντάσσεται στον πυρήνα του αρχαίου ανατολικού νεκροταφείου και αποτελεί ουσιαστικά μια αδιαί ρετη ενότητα με την περιοχή της Πανεπιστημιούπολης, την ιστορία της οποίας επιχειρήσαμε να διαγράψουμε εν συντομία σε προηγούμενο τεύχος του περιοδικού1. Η ανίχνευση ωστόσο του παρελθόντος αποδεικνύεται εδώ ακόμη δυσκολότερη, μια και η ιστορία της έρευνας είναι τελείως δυσανάλογη με την πυκνότητα των κτηριακών εγκαταστάσεων, οι οποίες κατέκλυ- σαν τη συγκεκριμένη έκταση από το 1940 μέχρι τις μέρες μας. Ένα λα κωνικό σχόλιο του X. Μακαρόνα αποτελεί την πρώτη και μοναδική σχε δόν αναφορά στις αρχαιότητες της ΔΕΘ κατά τα «σκοτεινά χρόνια»: «Κατά τας εργασίας εκσκαφών επί του χώρου των νέων εγκαταστάσε ων της Διεθνούς Εκθέσεως το 1940 ανευρέθησαν 30 τάφοι, χρονολογού μενοι, κατά τον ερευνήσαντα αυτούς Νίκόλαον Κοτζιάν, από του 3ου και 4ου αιώνος μετά Χριστόν. Εις μερικούς εξ αυτών ευρέθησαν ανάγλυφα και επιγραφαί. Μεταξύ των κτερισμάτων υπάρχουν πήλινα ειδώλια χοί ρων και μόσχων και τα συνήθη lacrymateria...»2. Μετά όμως από αυτό, δεν υπάρχει κανένα πια στοιχείο για τα πολυάριθμα περίπτερα που 11 κατασκευάστηκαν, αυθαίρετα και χωρίς καμία εποπτεία, πριν από το όμως αυτό θα επανέλθουμε λίγο αργότερα. 1980, ούτε βέβαια θα μάθουμε ποτέ τι καταστράφηκε κατά τις βαθιές Τέλος, το 1998, με αφορμή την ανακατασκευή των τριών πυλών εκσκαφές για την ανέγερση του Αλεξάνδρειου Μελάθρου ή του πύργου της ΔΕΘ, ερευνήθηκε μία έκταση 1.000 τ.μ. στον χώρο μόνο της βόρει του ΟΤΕ. ας πύλης (πλατείας Σιντριβανιού), που απέδωσε ακόμη 408 τάφους. Η Ελάχιστες μόνο σποραδικές καταγραφές αφορούν ορισμένα τυχαία πλειονότητα των ταφών που αποκαλύφθηκαν εδώ ανήκει στους πρώ ευρήματα που αποκαλύπτονταν κατά καιρούς. Ανάμεσά τους μια ζω τους μεταχριστιανικούς αιώνες, ενώ η έρευνα στα βαθύτερα στρώματα γραφιστή επιτύμβια στήλη του 3ου αι. π.Χ. (μοναδική της κατηγορίας όπου είχαν εντοπιστεί ελληνιστικοί τάφοι δεν ολοκληρώθηκε, λόγω της αυτής από τη Θεσσαλονίκη), με την επιγραφή ΙΣΤΙΑΙΟΣΣΩΣΙΚΡΑΤΟΎΣ μεγάλης πίεσης για την έγκαιρη απόδοση του έργου8. Στην ανατολική (ΜΘ 2.438)3. Η στήλη ήρθε στο φως το 1954 κοντά στην πύλη της πλα και νότια είσοδο δεν πραγματοποιήθηκε ανασκαφή, καθώς οι χώροι τείας Σιντριβανιού, αποτελώντας την πρώτη, μεμονωμένη, ένδειξη ότι εκεί διαμορφώθηκαν για να δεχτούν τις μεταλλικές κατασκευές των και στον χώρο αυτό το νεκροταφείο ήταν σε χρήση από τα ελληνιστικά πυλών χωρίς εκσκαφές σε βάθος. χρόνια και όχι από τα πρώτα μεταχριστιανικά, όπως θεωρούνταν έως τότε... Από την ίδια περιοχή προέρχεται μία ακόμη επιτύμβια στήλη Μια «συνήθης» ανασκαφή (ΜΘ 2.277) με την επιγραφή ΕΥΜΕΝΗΣ ΖΩΠΥΡΟΥΛΥΣΙΜΑΧΕΤΣ, των Η τελευταία, μέχρι στιγμής, αρχαιολογική έρευνα στις εγκαταστάσεις μέσων του 3ου αι. π.Χ., καθώς και πέντε ακόμη, ρωμαϊκών χρόνων. της Έκθεσης σχετίζεται και πάλι με τον χώρο του Μακεδονικού Μου Μεσολάβησαν πάντως τριάντα ολόκληρα χρόνια, μέχρι το 1985, για σείου και την επικείμενη νέα επέκτασή του προς ανατολάς, στον δρόμο να πραγματοποιηθεί από την Εφορεία μας η πρώτη οργανωμένη σω μεταξύ του ήδη υπάρχοντος κτίσματος και του περιπτέρου 13. Οι ερ στική ανασκαφή στον χώρο της ΔΕΘ, με αφορμή την επικείμενη τότε γασίες, όπως ήδη αναφέρθηκε στην αρχή, διήρκεσαν από τον Οκτώβρη ανέγερση του ιταλικού περιπτέρου (σημερινού Περιπτέρου 15) κι αφού του 2000 μέχρι τον Ιούλιο του 2001 και κάλυψαν μία επιμήκη έκταση είχε ήδη προηγηθεί καταστροφή μεγάλου μέρους του οικοπέδου από 1230 τ.μ., διάτρητη κυριολεκτικά από αποχετευτικούς αγωγούς και τις ανεξέλεγκτες εκσκαφές. Παρ’όλο που κι αυτή περιορίστηκε ανα φρεάτια, καθώς και ενεργά ή μη δίκτυα του ΟΤΕ και της ΔΕΗ (Εικ. 1). γκαστικά στα λίγα σημεία όπου θα γινόταν θεμελίωση βαθύτερη από Καθώς το σχέδιο επέκτασης του ΜΜΣΤ, είχε —τι παράδοξο! — ασφυ τη συνήθη «επιφανειακή», τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευ κτικά χρονικά όρια παράδοσης9, καταβλήθηκαν εντατικές προσπάθειες να των εκατό και πλέον τάφων ήταν αρκετά για να τεκμηριώσουν τη προσαρμογής της ανασκαφής στις ιδιαίτερες τεχνικές απαιτήσεις του χρήση του χώρου από την εποχή του Κασσάνδρου και της ίδρυσης της έργου, με στόχο την άμεση τμηματική αποδέσμευση του χώρου και την ίδιας της Θεσσαλονίκης4. παράλληλη ανέγερση του κτίσματος. Η αρχή λοιπόν, έστω και καθυστερημένα και μετ’ εμποδίων, είχε γίνει: την επόμενη δεκαετία οι ανασκαφές πολλαπλασιάστηκαν, σε συ Συνολικά, ερευνήθηκαν 224 τάφοι, διαφόρων κατηγοριών, οι οποί νάρτηση με τις νέες κτηριολογικές ανάγκες που προέκυπταν, αιφνιδια οι αποκαλύφθηκαν από το επίπεδο του σημερινού οδοστρώματος και στικά συνήθως, πιεστικά σε χρόνο και χρήμα πάντοτε. μέχρι βάθους ± 2,50 μ., όπου εντοπίζεται το φυσικό έδαφος της περιο Εικ. I. Γενική άποψη της ανασκα χής, διευθετημένοι σε πολύ πυκνή διάταξη, σε δύο ή τρία επάλληλα φής της επέκτασης του ΜΜΣΤ Βουτιά στο Βάθος του χρόνου στρώματα, των οποίων τα όρια δεν ήταν βέβαια ιδιαίτερα σαφή10. Συ (2000), από Νότο. Διακρίνονται οι Έτσι, όταν το 1992 άρχισε η κατασκευή του συνεδριακού κέντρου «Ιω χνά προέκυπτε και η ανάγκη της έρευνας τάφων εγκλωβισμένων κάτω σύγχρονες επεμβάσεις, δίκτυα άννης Βελλίδης» στον χώρο του παλιού Λούνα-Παρκ, εμφανίστηκε, κ.λπ., στον χώρο (αριστερά η πα όπως ήταν αναμενόμενο, η συνέχεια του νεκροταφείου με την αποκά λιά πτέρυγα του Μουσείου). λυψη άλλων 260 τάφων, ρωμαϊκών κυρίως αλλά και ελληνιστικών χρό νων5, σε μία έκταση περίπου 800 τ.μ. Αναπάντεχη, ωστόσο, ανατροπή για τα μέχρι τότε δεδομένα υπήρξε ο εντοπισμός, αμέσως κάτω από τους ελληνιστικούς τάφους, ενός αρχαιολογικού στρώματος προϊστορι κών χρόνων που χρονολογείται στη μέση και νεότερη φάση της Νεολι θικής περιόδου, η έρευνα του οποίου έφερε στο φως σημαντικά κατά λοιπα της αρχαιότερης έως σήμερα γνωστής κατοίκησης στο κέντρο της Θεσσαλονίκης6. Στη συνέχεια, το 1996, κατά την εκσκαφή για την ανέγερση της νέ ας πτέρυγας του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ο αρχικός πυρήνας του οποίου στεγαζόταν μέχρι τότε στο παλιό περίπτερο της Εικ. 2. Λεπτομέρεια της ανασκαφής στο ΔΕΗ), εντοπίστηκε αδιατάρακτο ένα μικρό αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρον ΜΜΣΤ. Διακρίνονται οι τάφοι που είχαν τμήμα του νεκροταφείου, καθώς ο συγκεκριμένος χώρος είχε σχεδόν εγκλωβιστεί κάτω από τα θεμέλια του περι τελείως καταστραφεί από αυθαίρετες αποχωματώσεις7. Στο σημείο πτέρου 13, καθώς και το στρώμα πλημμύρας. 12 13 από τα θεμέλια του περιπτέρου 13, με ανέλπιστα κάποτε αποτελέ ελάχιστοι διατηρούσαν την κάλυψή τους, συνήθως από μεγάλες σχι- σματα, που επιβεβαίωναν τη μεγάλη καταστροφή του χώρου ακόμη και στόπλακες. Στα τοιχώματα ορισμένων κτιστών τάφων παρατηρήθηκαν από τις θεωρούμενες «επιφανειακές» επεμβάσεις (Εικ. 2). κόγχες για την εναπόθεση κτερισμάτων, ενώ κάποιοι διέθεταν μαρμά Στο βαθύτερο επίπεδο και σ’ όλη την έκταση της ανασκαφής δια ρινο προσκεφάλαιο. πιστώθηκε η διέλευση αλλεπάλληλων χειμάρρων, με έντονες εναποθέ Ιδιαίτερα επιμελημένη αποδείχθηκε η κατασκευή ενός μεγάλου σεις άμμου και χαλικιού ή αργών λίθων, που κάλυπταν ορισμένους από πλινθόκτιστου τάφου (Τ. 185), του 3ου αι. μ.Χ., τα τοιχώματα και το τους πρωιμότερους τάφους, ενώ κάποιοι άλλοι ανοίγονταν στη συνέ δάπεδο του οποίου ήταν επενδυμένα με καλοδουλεμένες πλάκες μαρ χεια μέσα σ’ αυτές (Εικ. 2). Εδώ πιθανότατα εντοπίζεται η κοίτη του μάρου που σώζονταν σε άριστη κατάσταση (Εικ. 4, 5). Πολύ θετικό μεγάλου ρέματος που στο παρελθόν κατέβαινε από την περιοχή των ήταν εδώ το γεγονός ότι, με τη σύμφωνη γνώμη της διοίκησης του Χορτατζήδων και διέσχιζε τη νότια έκταση της Πανεπιστημιούπολης και ΜΜΣΤ, το εντυπωσιακό ταφικό μνημείο καθαιρέθηκε προσεκτικά υπό τον χώρο της ΔΕΘ, όπως φαίνεται σε παλιούς χάρτες και τοπογραφι κά διαγράμματα της Θεσσαλονίκης11, γεγονός που συμβάλλει ιδιαίτε ρα στην ιστορική τοπογραφία της περιοχής. Οι επάλληλες και αλληλοεμπλεκόμενες στρώσεις των ταφών, η ποικιλία των ταφικών κατασκευών και η μαρτυρία των κτερισμάτων τεκμηριώνουν την αδιάλειπτη χρήση του τμήματος αυτού του νεκροτα φείου για περισσότερους από έξι αιώνες, από τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια έως τουλάχιστον τη μετάβαση προς τα παλαιοχριστιανικά. Επιπλέον, ένα τμήμα του χώρου πιθανά χρησι μοποιήθηκε ως νεκροταφείο και αρκετά αργότερα, όπως μαρτυρούν 40 ενταφιασμοί με προσανατολισμό Α-Δ, σε βάθος από 0,50 έως ±2,15μ. Πρόκειται για ακτέριστες ταφές σε αβαθείς λάκκους με ασαφή όρια (Εικ. 3), ανοιγμένους πρόχειρα μέσα σε ένα έντονα διαταραγμένο στρώμα, με υπολείμματα κατεστραμμένων ρωμαϊκών τάφων. Στο ανώτερο κυρίως στρώμα εντοπίστηκαν 51 κιβωτιόσχημοι λιθό κτιστοι τάφοι, επιχρισμένοι εσωτερικά με ασβεστοκονίαμα, ενώ στο ίδιο σχεδόν επίπεδο ή και λίγο βαθύτερα, 41 κιβωτιόσχημοι πλινθόκτι στοι τάφοι12. (Από τους συνήθως πολυάριθμους και διαχρονικούς κε- ραμοσκεπείς τάφους αποκαλύφθηκαν εδώ μόνο 26). Οι περισσότεροι Εικ. 4. 0 τάφος 185 με τη μαρμάρινη επένδυση εσωτερικά. από αυτούς βρέθηκαν κατεστραμμένοι από τα σύγχρονα δίκτυα και Εικ. 3. Πρόχειρες ακτέριστες ταφές ανάμεσα σε στρώματα πλημμύρας. Εικ. 5. Εργασίες καθαίρεσης του τάφου 185. 15 την καθοδήγηση των τεχνικών της Εφορείας μας, προκειμένου να επα νατοποθετηθεί και να παραμείνει ορατό στην είσοδο του νέου κτιρίου13. Η πολυπληθέστερη ωστόσο και πιο σημαντική ομάδα, σε αντίθεση με τα άλλα μέχρι στιγμής ερευνημένα τμήματα της ΔΕΘ αλλά και όλου του ανατολικού νεκροταφείου, αντιπροσωπεύεται εδώ από τους απλούς λακκοειδείς τάφους, που χρονολογούνται στην πιο πρώιμη φά ση του: τα νομίσματα και άλλα κτερίσματα που περιείχαν πιστοποιούν ότι οι άνθρωποι που τάφηκαν εδώ ανήκουν στην πρώτη γενιά της ίδρυ σης της Θεσσαλονίκης, είναι κάποιοι από τους πρώτους νεκρούς της καινούργιας πόλης... Συνολικά ερευνήθηκαν 103 ορθογώνιοι λάκκοι, ανοιγμένοι στο φυ σικό έδαφος, πολλοί από τους οποίους είχαν υποστεί καταστροφή αλ λά όχι σύληση από τις νεότερες κτιστές κατασκευές. Τα τοιχώματα ήταν συνήθως επιχρισμένα με αραιό κονίαμα ή λεπτή στρώση πηλού, ένας μάλιστα διέσωζε και ίχνη γραμμικού διακόσμου. Σε αρκετούς πα ρατηρήθηκαν τα γνωστά κι από άλλες περιπτώσεις κοιλώματα στις γω Εικ. 7. Κτερίσματα παιδικής ταφής ελληνιστικών χρόνων. νίες του δαπέδου ή ορθογώνια ορύγματα κατά μήκος των στενών πλευ ρών για την υποδοχή των ποδιών των ξύλινων νεκρικών κλινών (Εικ. 6). Η ύπαρξη άλλωστε μεγάλου αριθμού σιδερένιων καρφιών σε όλες τις κατηγορίες των τάφων υποδηλώνει τη χρήση ξύλινου φορείου για την μεταφορά και εναπόθεση των νεκρών. Παρά την πρώτη απογοητευτική εικόνα των συνεχών αναμοχλεύ- σεων, η πρόσφατη ανασκαφή του ΜΜΣΤ, απέδωσε τελικά μεγάλη ποι- Εικ. 9. Πήλινο ειδώλιο Αφροδίτης. κά έθιμα των αντίστοιχων εποχών. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι περισσότε ροι νεκροί έφεραν τον χαρώνειο οβολό στο στόμα ή στο χέρι, προσφέροντας έτσι στην έρευνα σίγουρα χρονολογημένα σύνολα κε ραμικής και ειδωλίων. Έτσι διαμορφώνεται μια πλήρης σειρά μυροδοχείων των τριών κυ ρίως προχριστιανικών αιώνων, καθώς και σύ Kg'! 4 * c λ jjy νολα ελληνιστικών πυξίδων, και απαντιόνται μεμονωμένα αλλά αξιόλογα δείγματα κερα Εικ. 8. Η παιδική ταφή με το εντυπωσιακό σύνολο των πήλινων βοδιών. μικής του λεγάμενου τύπου «Δυτικής Κλι- τύος». Βρέθηκαν επίσης αρκετά γυάλινα μυ δούς ταφής, όπου ένα «κάλυμμα» από εξήντα ειδώλια βοδιών σκέ ροδοχεία διαφόρων τύπων, απλά αλλά και παζε προστατευτικά το κορμί του μικρού νεκρού15 (Εικ. 8). Εντυπω πτηνόμορφα του 1ου αι. μ.Χ., τα οποία όμως σιακή, ωστόσο, είναι γενικά η παρουσία πλήθους ειδωλίων, ελληνιστι δεν έχουν ακόμη συντηρηθεί14. κών και πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων, με καλοδιατηρημένα χρώματα, κί Κοσμήματα χρυσά και χάλκινα, μαζί με τρινα, ρόδινα και μαβιά: παιδικές και γυναικείες μορφές, κωμικοί ηθο χάλκινα κάτοπτρα συνόδευαν τις γυναικείες ποιοί, αρκετά ειδώλια Αφροδίτης (Εικ. 9), καθώς και ένα σύμπλεγμα ταφές, χάλκινα επίχρυσα στεφάνια και Έρωτα και Ψυχής16, με ωραιότατα χρώματα (Εικ. 10), που συντρό στλεγγίδες τους άνδρες, αγαπημένα παιχνί φευε μια νεαρή κοπέλα, σαν αχνός απόηχος των ερωτικών χαρών της δια και θεοί-προστάτες για τα παιδιά που επίγειας ζωής... έφυγαν νωρίς (Εικ. 7). Σημειώνουμε εδώ την Από τη διαταραγμένη επίχωση του χώρου προέρχονται ακόμη δύο ιδιόμορφη (όχι όμως μοναδική) περίπτωση Εικ. 6. Λακκοειδής τάφος πρωίμων ελληνιστικών χρόνων. ι ^ ακέραιες μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες με επιγραφές ρωμαϊκών χρό Εικ. 10. Πήλινο ειδώλιο φτερωτού μιας απλής κατά τα άλλα παιδικής λακκοει- Διακρίνονται οι οπές στα πόδια της ξύλινης κλίνης. ^ta<3 απ^ήζ κατ“ τα νων17, καθώς και μερικά κομμάτια άλλων στηλών σε δεύτερη χρήση. Έρωτα και Ψυχής. 16 17